Нобель-2011: «Многа такіх вершаў запар не прачытаеш» + вершы Тумаса Транстромера па-беларуску; каментары Хадановіча і Баршчэўскага 3

Нобелеўскую прэмію Тумас Транстромер

атрымаў за тое, што праз свае «змястоўныя празрыстыя вобразы ён дае нам новае разуменне рэчаіснасці».

Пра гэта, а 14.00 абвесціў на прэс-канферэнцыі пастаянны сакратар Шведскай акадэміі Петэр Энглунд.

Тумасу (Томасу) Транстромеру — 80 гадоў (ён нарадзіўся 15 красавіка 1931 г. у Стакгольме) — найбуйнейшы шведскі паэт XX стагоддзя.

Паводле асноўнай прафесіі — лекар-псіхолаг;

працаваў у гэтай якасці спачатку ў турме для непаўналетніх, пазней — з асобамі, якія атрымалі цяжкія (часам невылечныя) калецтвы на працоўных месцах.

Прафесійны піяніст.

Пасля цяжкага інсульту ў пачатку 1990-х, з-за якога ў яго аднялася правая частка цела, гаворка і здольнасць валодаць пяром, навучыўся пісаць левай рукой.

Транстромер —

лаўрэат усіх асноўных літаратурных прэмій, што прысуджаюцца ў Скандынавіі.

Яго вершы выйшлі ў зборніках «17 вершаў» (1954), «Таямніцы ў дарозе» (1958), «Няскончанае неба» (1962), «Гукі і сляды» (1966), «Змрочназоркі» (1970), «Сцежкі» (1973), «Балтыйскія моры» (1974), «Бар’ер ісціны» (1978), «Дзікі рынак» (1983), «Жывым і мёртвым» (1989) ды іншых.

* * *

«Рашэнне Нобелеўскага камітэта пакінула вельмі пазітыўнае ўражанне, — кажа паэт, старшыня Беларускага ПЭН-цэнтру Андрэй Хадановіч.

 — Праўда, прэмію зноў атрымаў шведскі літаратар. Але гэта адзіная шпілька, якую тут можна ўтачыць.

Даўно склалася сітуацыя, што Нобель — сума кан’юнктуры: палітычнай, гендэрнай, іншай. Нобель даюць нібыта не творцу, а ідэі, руху, полу, рэгіёну.

У выпадку з Томасам (па-шведску, дарэчы, ён Тумас) Транстромерам усё зусім іначай.

Гэта адзін з заслужаных жывых класікаў сусветнай літаратуры.

Яго паэзія — рафінаваная, элітарная, патрабуе духоўнага саўдзелу чытача.

У Беларусі паэтам таго ж культурнага поля з’яўляецца Алесь Разанаў».

***

Т.Транстромер стаў восьмым прадстаўніком Швецыі, што атрымаў Нобеля па літаратуры. Прэмію ў літаратуры атрымлівалі: Сельма Лагерлёф (1909), Карл Густаў Вернер фон Хейдэнстам (1916), Эрык Аксель Карлфельт (1931), Пер Лагерквіст (1951). Эйвінд Юнсан і Хары Марцінсан (1974), у 1966 г. Нобеля атрымала Нэлі Закс — немка, што ў 1940 г. эмігравала ў Швецыю.

Дазнаўшыся пра тое, што яго ўганаравалі Нобелем,

Транстромер быў «здзіўлены і ўражаны».

* * *

Памер Нобелеўскай прэміі сёлета — 10 мільёнаў шведскіх крон ($1,4 млн).

Цікава, што

імя Транстромера ўгадалі букмекеры — такое здараецца вельмі рэдка.

Гэта ўсяго чацверты выпадак за адзінаццаць гадоў, калі ім удаецца слушна вызначыць імя лаўрэата літаратурнага Нобеля. У апошнія дні Транстромер выйшаў на першую пазіцыю ў рэйтынгу брытанскай букмекерскай канторы Ladbrokes.com, якая, грунтуючыся на адкрытай інфармацыі, складае свой спіс фаварытаў. Некалькі тыдняў першае месца займаў сірыйскі паэт Адоніс, што, як лічылася, меў вялікія шанцы з прычыны палітычных падзей у арабскім свеце. Але ў апошнія дні Адоніс страціў першынство і сышоў на 4-е месца. Затое на 2-е нечакана падняўся рок-паэт Боб Дылан.

* * *

Перакладчык Лявон Баршчэўскі перастварыў вершы Тумаса Транстромера па-беларуску пры канцы 1990-х: «Зборнік паэта выпадкова трапіў у рукі, некаторыя творы натхнілі — вырашыў перакласці». Пераклады былі апублікаваныя ў альманаху «Annus Albarutenicus (Год беларускі)» № 3, 2002, што выдаецца на Беласточчыне.

«Транстромер — паэт вельмі традыцыйны, вельмі скандынаўскі.

Чытаючы, адчуваеш усю гэтую шырыню — мора, скалы, неба… З іншага боку, адчуваецца і непаспешлівы скандынаўскі тэмперамент: многа гэтых вершаў запар не прачытаеш»

, — адзначае перакладчык.

Вершы Тумаса Транстромера ў перакладзе Лявона Баршчэўскага

Шторм

Раптам дуб вандроўніку напаткаўся
Старажытны — як лось скамянелы ў кароне
Перад крэпасцю верасьнёўскага мора
Чорна-зялёнай.

Шторм паўночны. Пара, калі ў арабінаў
Гронкі вянуць. І той, хто не спіць уночы,
Чуе тупат сузор’яў у стойлах высока
Па-над тым дрэвам.

Вечар — ранак

Мачта поўні згніла, скамечаны ветразь.
Кірля п’яная прэч над вадой памкнула.
Увесь абвуглены ў моста язык. Змаглося
У цемры кустоўе.

Прэч па сходах. Золак грукае ў браму
Мора б’ецца ў граніт. Сонца чутно паблізу.
Богі лета ў смузе, што вісіць над морам,
Вобмацкам ходзяць.

Ostinato*

Коршак кропкай у небе кружляе. Пад ёю
Мора хвалі ў святло з грукатаннем коціць,
З фукусу аброць жуе ды шпурляе
Пенай на бераг. Змрок ахутаў зямлю -яго вымяраюць
Кажаны. Коршак сціх, стаў самотнай зоркай.
Коціць мора з грукатам хвалі й шпурляе
Пенай на бераг.

* ostinato (іт.) бесперапыннае

Гогаль

Пінжак пацёрты як воўчая зграя.
Твар як мармуровая пліта.
Ён сядзіць у коле свайго пісьма ў гаі што шалясціць
насмешліва й памылкова,
а душа раздзімаецца нібы папера негасціннымі
пасажамі.

Вось сонца крадком як лісіца заходзіць над гэтым краем,
запальвае на ймгненьне траву.
Сусвет запоўнены рагамі ды ўюкам, а пад імі
коціцца вазок прывідна сярод бацькавых
асвечаных уладаранняў.

Пецярбург размешчаны на тым самым градусе шыраты што й знішчэнне
(ці бачыў ты прагажосць гэтай вежы нахільнай?)
і паўз заледзянелыя кварталы яшчэ плыве нібы медуза
бядняк у сваім шынялі.
І тут, захутаны ў пасты, ён як даўней аточаны гуртамі смеху,
ды яны даўным-даўно выправіліся ў мясціны далёка па-над межамі дрэваў.

Хісткі людзкі каўчэг.
Зірні, як морак амаль што апальвае зімовую вуліцу душаў.
Таму сядзь у сваю вогненную калясніцу й пакінь зямлю!

Асамотнены шведскі дом

Гармідар чорных хвояў
і дымных промняў поўні.
Тут паніклая хатка стаіць
здаецца без прыкмет жыцця.

Пакуль росы ўранку звіняць
і стары дрыготкай рукою
расчыняе вакно й адпускае
ды выпускае яго.

А недзе на свеце стаіць
хатка новая выпараючыся
азёрным матыльком
што ўецца пры яе рагу

пасярод лесу што пры смерці
там дзе гніццё чытае
праз акуляры соку
высвідраваны ў кары пратакол.

Лета з бялявымі дажджамі
альбо навальнічная хмара ў самоце
над сабакам што брэша й брэша.
Зерне ўбіваецца ў зямлю.

Усхваляваныя галасы, твары
лятуць па тэлефонных дратах
на крылцах маленькіх імклівых
праз тарфянікаў доўгія мілі.

Дом на выспе рачной. У падмурку
змрочна маўчаць камяні.
Куродым няспынны-паляць
паперы лесу таемныя.

Дождж вяртаецца ў неба.
Святло ўздоўж ракі віецца.
Хатка на строме назірае
за белымі быкамі вадаспаду.

Восень са шпачынаю хеўрай
што трымаюць золак у страху.
Закалянелыя людзі
рухаюцца ў тэатры ценяў.

Хай адчуюць яны без страху
тыя нябачныя крылы
ды Боскую энергію
што вызвалілася ўначы.

До-мажор

Калі ён па спатканні пайшоў долу вуліцай
снег кружляў у паветры.
Зіма надышла пакуль яны
ляжалі ў абдымках адно ў аднаго.
Ноч зіхцела белізною.
Ён пайшоў ад уцехі.
Увесь горад каціўся пад адхон.
Усмешлівыя мінакі —
Пасміхаліся ўсе з-за настаўленых каўняроў.
Было вольна!
І ўсе пытальнікі заспявалі пра Боскае йснаванне.
Гэтак думаў ён.
Прарвалася музыка
і доўгімі крокамі рушыла
ў снежную замець.
Усё ў вандроўцы да ноты до
І стрэлка дрыготкая компасу
настроілася на до.
Гадзіна звыш пакутаў.
Было лёгка!
Пасміхаліся ўсе з-за настаўленых каўняроў.

З гары

Я стаю на гары й гляджу на затоку.
Лодкі ляжаць на паверхні лета.
«Мы самнамбулы. Рухаемся за месяцам».
Так кажуць белыя ветразі.

«Мы падкрадаемся да соннага дому.
Мы стукаемся наверх, у дзьверы.
Мы схіляемся да свабоды».
Так кажуць белыя ветразі. Адзін раз я ўбачыў, як жаданьні плывуць пад ветразем.
Яны трымаюцца таго самага курсу — толькі быць на плаву.
«Мы цяпер разбітыя. І нікога з намі».
Так кажуць белыя ветразі.

Павольная музыка

Дом зачынены. Сонца прабіваецца ў яго праз шыбы
і награвае верх пісьмовага стала
што досыць моцны каб трымаць цяжар чалавечых лёсаў.

Сёння мы стаімо на доўгім разлеглым адхоне.
Шмат хто апрануты ў чорнае. Можна заставацца на сонцы й драмаць
і ведаць як яно павольна дзмецца наперад.

Я зрэдку падыходжу да вады. Ды цяпер я тут,
сярод вялікіх камянёў зь ціхамірнымі хрыбтамі —
камянёў што паціху прыблукалі назад і выйшлі наверх із хваляў.

Пераклад Лявона Баршчэўскага, паводле kamunikat.org

СМ

Хочаш падзяліцца важнай інфармацыяй ананімна і канфідэнцыйна? Пішыце рэдактару «Нашай Нівы» ў ТГ