На мінулым тыдні лідары ФПБ сустрэліся з кіраўніцтвам Савета ветэранаў і паведамілі, што прафсаюзы сабралі 270 мільёнаў рублёў на будаўніцтва новага будынка музея гісторыі Вялікай Айчыннай вайны.
Але нешта замінала радавацца чарговаму «вялікаму пачыну». Адна справа, калі народ сам аддае грошы, другая — калі іх адбіраюць.
Ці, можа, гэта не так? Можа, і сапраўды, людзі самі пачалі аддаваць свае апошнія кроўныя на «народную будоўлю»?
Трохі разгублены ўласным сумневам, я вырашыў шукаць адказ у самім музеі.
У Веры...
...Першымі сустрэлі на ўваходзе нейкія пляскатыя выявы партызан, выразаных з фанеры ці з кардону. Апранутыя ў спраўныя кажушкі, з чырвонымі лентачкамі на шапках, з аўтаматамі ППШ... Ну, проста ансамбль песні і скокаў... Нешта падобнае я бачыў на святкаванні 50-годдзя БССР, калі маршыравалі «партызаны» ў белых кажушках.
Потым адбыўся скандал — рабочыя аднаго завода паскардзіліся, што кіраўніцтва адбірае ў іх кажушкі, абяцаныя ў падарунак за ўдзел у тым маршы...
Я доўга хадзіў па залах амаль у поўнай адзіноце, углядаючыся ў даўно знаёмыя і незнаёмыя здымкі, дакументы і рэчы. І сёння яны дыхаюць такой жудаснай і адначасова такой шчымлівай сапраўднасцю!
Але чаму вось гэтыя юнакі ледзь не з рогатам здымаюць адзін аднаго на фоне брамы з Трасцянца?! За брамай попел спаленых, косткі... Чаго не стае хлопцам, каб устрымацца ад блюзнерскай спакусы рабіць трагедыю фонам?..
Я прайшоў праз усе залы, потым вярнуўся і зноў прайшоў. Але Веры нідзе не было.
...Вера з Апанасам працавалі настаўнікамі ў вёсцы Сямёнавічы непадалёк ад Узды. Ад пачатку вайны Апанас пайшоў на фронт, а Вера засталася з двухгадовай Святланкай.
Гестапаўцы схапілі Веру 24 чэрвеня 1944-га, за тры дні да вызвалення.Потым яе, люта збітую, бачылі ва ўздзенскай турме. Потым — разарванай сабакамі і распнутай на сцяне нейкага хлява. Потым ніхто ўжо яе не бачыў. Нідзе і ніколі...
Засталася ад Веры толькі адна фотакартка — са студэнцкага білета Мінскага педвучылішча. З гэтай фотакарткі потым зрабілі трохі большую, яна вісела ў музеі Айчыннай вайны побач з аднайменным ордэнам, якім Веру ўзнагародзілі за сувязь з партызанамі. Яна і была ўсю вайну сувязной...
Апанас вярнуўся жывым, зноў ажаніўся, працаваў настаўнікам, разводзіў пчол... І доўга шукаў таго, хто данёс. Не знайшоў...
...Я ўспомніў раптам, як Янак вадзіў мяне ў лес. Па дарозе мы натрапілі на спалены хутар. Непадалёк стаяў самаробны драўляны крыж, на ім шыльда — ад рукі, чорнымі няроўнымі літарамі: «Тут пахаваны...» Я пачаў перапісваць усе прозвішчы, дарослых — з імем па бацьку, дзяцей — з адным імем.
«Партызаны спалілі», — раптам сказаў Янак. «Якія партызаны?» — «Ну, тыя, што за Саветамі...».
15-гадовы Янак з заходнебеларускай вёскі лепш ведаў гісторыю, чым ягоны малады настаўнік гісторыі.
Без аніякіх музеяў.
Аб адным шкадую дасюль — згубіў недзе за паўстагоддзя паперку з прозвішчамі спаленых хутаран. Запомніў толькі тры апошнія словы: «...і ўся іх родіна»... Без «дз»...
Цяжкі сум не пакідаў мяне, пакуль я шукаў Веру.
Што станецца з музеем, які пачынаўся, па сутнасці, як музей партызанскай і нямецкай зброі, і з якога мы, народжаныя ў вайну пацаны, не вылазілі цэлымі днямі?
Ці будуць у ім спаленыя «за Саветамі» хутары?..
Ці ажыве ў ім вера ў праўду?
Праўду, якую старанна намагаюцца апрануць у спраўны белы кажушок, а жудасную беларускую трагедыю Другой сусветнай вайны ператварыць у ззяючы пераможнымі феерверкамі фон...
Яны хутка сыдуць у нябыт, апошнія пераможцы фашызму, дзеля якіх, быццам, збіраюцца народныя грошы на новы музей.
Але як цудоўна будуць выглядаць на фоне «павержанага рэйхстага» — галоўнага збудавання новага музея — наш дамарослы «генералісімус» ды ягоныя генеральчыкі ў мундзірах з эпалетамі і ваяўнічым бляскам фальшывых узнагарод...
...Калі адчуваю, што нечага не хапае ў жыцці, еду на Паўночныя могілкі, дзе, пражыўшы свой век, пахавана, акрамя Веры, «уся наша родіна»... Вось матуля Веры, мая цёця Вольга, якая выхавала Святланку. Вось сама Святлана....
А вось і Вера. Глядзіць з той самай фоткі, умураванай у граніт...
Глядзець таксама:Сяргей Ваганаў. Наменклатурнае паліто
Сяргей Ваганаў. Пераходны перыяд
