Жыхарка сёмага Неба

Няма большай
асалоды,
як вярнуўшыся
з космасу
ці агарода,
на хвіліну
прысеўшы,
заснуць
у самой сябе
на плячы.

«Сон» Пікасо.

Марыя Вайцяшонак. Сонцаварот. — Мінск, 2012.

Крэўная геаграфія Марыі Вайцяшонак сягае за далягляды, а ейны радавод можна адшукаць пад вокладкай усіх напісаных ёю кніжак. У апошняй кніжцы паэзіі «Сонцаварот» разам з роднымі, сябрамі і птушкамі ў Марыінай хаце пасяліліся й Богі. А яшчэ перад тым гасцявала Сонца.

Усё лета,
пакуль мяне
не было,
у маіх пакоях
сонца
балявала:
пасыпаныя карыцай рэчы,
пакінутыя

іерогліфы свечак
пакручастых;
спрабую перакласці
твой палкі
погляд
на сваю цнатлівую
мову.

Сонца стала пасялілася на старонках паэзіі Марыі Вайцяшонак: «сонца шаўковы клубок», «старое вогнішча сонца», «сонца, упрыгожанае вянком сухіх траваў», урэшце, вобраз собскай бясконцасці, што коціцца гарачым сонцам.

А таксама тое хатняе сонца, што праменіць з зацішнага кутка вясковага Марыінага дому Ван-Гогаўскімі «Сланечнікамі» і залацістымі наліснікамі на драўляным стале.

Адчуваньне хады жыцця калаўротам («Свет ходзя калаўротам» — казалі нашыя продкі), прыслухоўванне да рыпу, з якім сонца высока-высока паварочвае на сваёй далёкай дарозе ў зваротны шлях, ці то на зіму, ці то на лета «.быццам я на кані ў тарантасе, перасесці забыўшыся ў сані." дорыць дзіўнае адчуванне навакольнага свету, як свайго агромністага Дома, што стаіць ля буйной нябеснай шашы. «-І тады хочацца абняць увесь гэты свет, бо ён адгукаецца, калі ты гатовы яго прыняць…»

У гэты Свет-Дом завітваюць з поля, з лесу, з вёскі, з гораду, з неба, з-за мора істоты самай рознай configuracio: грымоты, пяруны, маланкі — найбліжэйшыя сведкі сонцавароту; мядзведзь са жменяй сініх ягад; гусі, ценям па даху, лапкай на снезе; краты з падарункам пад флоксы; поўня, усходні мак, салодкі сон, вея-завея, прахалода Іслачы, «сунічныя» камяні, суседскае дзіця. . Вялес, Цёця, Лада, Кара, Дзявоя, …даўно памерлы сабака.

І кожнага трэба запрыкмеціць, прывеціць, запомніць-занатаваць, бо кожны мае свой нораў. Пярун, бы грозны муж, — трэба крупнік зварыць, каб залагодзіць ці найлепш скарыстацца парадай пушчанскіх людзей — кінуць гостры нож на падворак з ганку падчас навальніцы, ратуючыся ад ліха. «-Бо пасля ночы з Перуном, калі трасецца ўвесь дом і сам трасешся, застаешся як бы без імя. Яно вытрасаецца з цябе…»

…і дзежка
шчасця
з лыжкай
страху…

Асцярожна трэба паводзіцца і з Багіняй вайны Карай. Прыбраць са стала вострыя рэчы, дастаць са свірана латы, «накладаць шывок за шыўком на сварку» ва ўласным доме, каб потым ізноў сябраваць «да белай гарачкі».

* * *

Не кажыце
мне з раніцы
нічога благога
не дакладайце
ніякіх благіх
звестак —
у мяне на ўсходзе
сонца
яшчэ цемечка
не заросшы

І пра тое самае з размовы:

«- Я знаходжуся ў шчаслівай залежнасці ад дажджу. Накрычала на ўсіх, хто тэлефанаваў з нейкімі побытавымі тэмамі. Яны заміналі мне быць шчаслівай!»

Свет-Дом Марыі Вайцяшонак атачае Сад, — «мой саборны ябланевы свет». Сад ля Марыінага дому на Іслачы ўжо ўвайшоў у літаратурныя аналы. Ягоная прысутнасць у гэтым свеце робіць свет прыгажэйшым і больш прытульным. Руплівая збіральніца словаў («О, слова ловы!»), гэтак жа аддана росціць ды пільнуе сад, папаўняючы шэрагі пісменнікаў-садоўнікаў. Сад гадавалі Антон Чэхаў, Чэслаў Мілаш. Гадуе сад ў вёсцы Іслач і Марыя Вайцяшонак.

Вялікі досвед жыцця дазволіў Мілашу сфармуляваць наступнае: «Кожны знаходзіцца менавіта ў такім таварыстве і сярод такіх краявідаў у адпаведнасьці са сваёй воляй».

Лёсам. Лётам. Лесам.

Кожная праява тут, у садзе, — старонка біяграфіі. Кожная старонка — паэтычны аркуш. Ейныя вершы варта было б развешваць у садзе на галінках дрэваў, каб вецер выдзьмухваў словы з паперы і разносіў па наваколлі.

«Словы блішчаць», — кажа Марыя пасьля паўзы. «Словы лятуць» — думаю я. Мы размаўляем як у палёце, смакуючы словы і паветра.

…З найніцы
на лепшыцу,
а з лепшыцы
на найніцу…

…вучыць Марыя знакам даўняй мудрасці. А таксама ўмельству вышывання гладдзю па шоўку хрызантэмаў часоў імператарскага Кітаю. «Перасадзіць кветку на падол ды ўпусціць». Застаецца ў памяці шаўковы шолах на каленьках ды наколаты без напарстка палец на тонкай руцэ.

Шмат чаму навучае Марыя.

Лепшыя сукні
выцягнуўшы з шафы, апранаю ўсіх
у свае ўборы,
выпраўляю
на вуліцу,
сама іду
ззаду
ў нечым даўнейшым —
я найстарэйшая
гейша;
без напарстка
накалола пальцы,
твар мой
то сіверам,
то закальцам
пацягнуты
ў залежнасці
ад пораў года,
пільнавацца
пагоды
не выпадае,
і не пільнуйся,
ідзі па зямлі,
як па небе,
разуйся!
Жыві,
любуйся
сабой
сённяшняй,
тутэйшай —
я найстарэйшая
гейша.

«-Шыкоўна, калі нічога ад чалавека не чакаеш, усё чыста — бескарысліва. Бяспечнейшая адлегласць…»

Жывучы палову круглага году (Кола!) у вёсцы, перабіраючы заміж рунаў юлёвыя ягады ядлоўца, Марыя варожыць на жыццё. Бо як жа інакш?

Трава-сенажатка
вёску абступіла,
паверху пайшла,
бы на бязродных
кладах;
ніхто не ратуецца,
стаю на ўзмежку
здзічэлай
ажынай,
і мне не даруецца,
што рукі
не падлажыла.

Марыя Вайцяшонак перакладае на мову паэзіі ўвесь навакольны свет. А таксама нутраны свет чалавека. Тлумачка і перакладальніца. Маўчальніца і сузіральніца. А ў выніку — аўтарка вытанчанай і арыстакратычнай літаратуры.

«- Як агонь здабыла, калі штосьці напісала, а інакш цёмна — морак».

Стаіць дом, расце сад, цячэ рэчка, плывуць аблокі, жывуць людзі…

Абсягі Марыінай уласнасці сапраўды сягаюць за бачаны краягляд. Не дастаць вокам…