Ёсць вершы з сакрэтамі — і ёсць з таямніцамі. Сакрэт разгадаў — і ўсё, верш назаўсёды скончыўся. Таямніцу ж не разгадаць.Да прыкладу, таямніцу Багдановіча: «Ў краіне светлай, дзе я ўміраю, у белым доме ля сіняй бухты…» Альбо таямніцу Бараташвілі ў перакладзе Пастэрнака: «Этот синий-синий иней мглы над именем моим».
* * *
Ганна Ахматава ў размове з Усеваладам Івановым:
«Я была в великой славе, испытала величайшее бесславие и убедилась, что в сущности это одно и то же».
Хто не пражываў такое, ніколі ў такое не паверыць. Але гэта праўда.
* * *
Выступаючы ў Менску на ІІІ пленуме праўлення Саюза савецкіх пісьменнікаў (1936 г.), Барыс Пастэрнак сказаў: «В течение некоторого времени я буду писать плохо с прежней точки зрения, вплоть до того момента, пока не свыкнусь с новизной тем и положений, которых хочу коснуться».
З чаго раптам ён пастанавіў пісаць кепска «вплоть до того момента, пока...»
Зразумець гэта немагчыма, калі не ведаць, чаго Пастэрнак баіцца. За два месяцы да пленума ў газеце «Известия» былі надрукаваныя два ягоныя вершы («Я понял: все живо…» і «Мне по душе строптивый норов…»), якія не спадабаліся нікому: ні літаратарам (Ю. Тынянаў, як сведчыць К. Чукоўскі, сказаў у звязку з гэтай публікацыяй: «Пастернак опустошен и пишет черт знает какую ерунду»), ні ўладзе, якая палічыла згадванне ў гэтых вершах імёнаў Леніна і Сталіна («И смех у завалин, И мысль от сохи, И Ленин, и Сталин, И эти стихи») здзеклівымі. Вось Пастэрнак і спрабуе патлумачыць гэта тым, што стаў пісаць (і будзе пісаць яшчэ нейкі час) кепска, і пра тыя два свае вершы кажа амаль што словамі Тынянава, нібы Чукоўскі яму (што магло быць) іх пераказаў: «Два таких стихотворения я напечатал в январском номере «Известий», они написаны сгоряча, черт знает как…»
Праз 20 гадоў, калі Сталіна ўжо не стане, Пастэрнак напіша, што ў вершы «Мне по душе строптивый норов...» ён меў на ўвазе Сталіна і сябе:«Но кто ж он? На какой арене / Стяжал он поздний опыт свой? / С кем протекли его боренья? / С самим собой, с самим собой». І скажа, што гэта была «искренняя, одна из сильнейших (последняя в тот период) попытка жить думами времени и ему в тон».
Гэта ўжо спроба апраўдання не перад некім (Тынянавым ці Сталіным), а перад самім сабой. Маючы свой досьвед (дзякуй Богу, без пагрозы расстрэлу) у памкненнях «жыць думамі часу і яму ў тон», магу сказаць, што спробы такія безвыніковыя. Ні іншых (Тынянава ці Чукоўскага), ні самога сябе імі не падманеш.
* * *
Творчасць — гэта больш чым жывапіс, музыка, паэзія. Яна — практыкаванні ў свабодзе.
* * *
Ён любіць рух, жэст, дэталь.Экспрэсіі, пры якой праявы пачуцця вулканічныя, амаль бескантрольныя, воля даецца зрэдку:Ягоныя вершы — строгая графіка.
Там, дзе ў лузе з любай
Мёд пілі пчаліны,
закусілі губы
да крыві каліны.
Амаль заўсёды на першым плане ў яго зрокавы вобраз — аб’ёмны, шматпланавы. Таму для стварэння верша яму бывае дастаткова аднаго радка: «На голас Блока выпаўзла змяя».
З ім не бывае пустых сустрэч. Бадай што прымаўкай стала знакамітае ягонае хочаш, я табе скажу…
Ён прамаўляе гэта без пытальніка.
— Хочаш я табе скажу: у Паўла Васільева ёсць радкі, якія мала каму сніліся… — І, прыжмурыўшыся, прачытае: «Так идет, что соловьи чумеют. Так идет, что облака стоят». Памаўчыць пасля, а ў паўзе ягонай — здзіўленне і радасць: як хораша, што ёсць яны, гэтыя радкі!.. Бо магло не быць.
Ён ганарыцца тым, што ў свеце існуе паэзія.
Бо паэт. Бо Анатоль Вялюгін. Бо адмірал, як называе яго Барадулін.
* * *
«Лета дзевяноста другога года выдалася ў Беларусі спякотным і незвычайна засушлівым.На Меншчыне раз-пораз узгараліся лясы, не хапала ні сродкаў, ні сіл на тое, каб тушыць пажары — і над Менскам днямі і начамі віселі дымы, якія цяжка і душна клаліся на горад.
Па замаруджаным, запаволеным горадзе, выціраючы насаткай маладую і здаровую лысіну, а болей ніяк не звяртаючы ўвагі ні на спёку, ні на духату, шпарка бегаў хіба што адзін чалавек — у чорным гарнітуры, у чорных чаравіках, у белай кашулі і пры гальштуку. Гарнітур ягоны зусім не адпавядаў надвор’ю, затое цалкам адпавядаў палітычнаму цэнзу, грамадскаму статусу гэтага чалавека, а дакладней — асабістаму ягонаму ўяўленню пра здабыты ім цэнз і нададзены яму статус».
Так распачаў я некалі (пасля выпадковы знішчаны) раман «Крэматорый». Прататыпам аднаго з герояў (чалавекам з маладой і здаровай лысінай) быў знаёмы мне дырэктар саўгаса «Гарадзец», дэпутат Вярхоўнага Савета Рэспублікі Беларусь Аляксандр Лукашэнка.
Неяк я спаткаў яго, зашпіленага ў парадны гарнітур, каля будынку былога ЦК КПБ, дзе мясціўся ў той час Вярхоўны Савет.
— Ты паглядзі, што робіцца! — выціраючы пот, усклікнуў Лукашэнка і ткнуў пальцам у газон пры фасадзе Вярхоўнага Савета.Я паглядзеў — і нічога не ўбачыў, апроч травы, якую пякельнае сонца перапаліла ў пажоўклы пыл. Тут неспадзявана павеяў лёгкі ветрык, пыл прыпадняўся трохі — і зноў бязважка апаў на спарахнелую зямлю.
— Спаліла ўсё, — сказаў я. — Лета такое.
— Ды кіраўнікі такія, а не лета такое! — катэгарычна адрэзаў дэпутат і дырэктар саўгаса. — Адзін газон пры ўласным доме абгаспадарыць не могуць, а збіраюцца абгаспадарыць усю краіну! Вось пабачыш: калі я ў гэтым доме гаспадаром сяду, дык зімой і летам і газон у мяне будзе зялёны, і ва ўсёй краіне заквітнее райскі сад!
«Пяро табе ў азадак», — жартаўліва і лёгкадумна пажадаў я гэтаму ўспацеламу чалавеку, пад пякельным сонцам апранутаму ў чорны гарнітур...
Прамінулі два гады, прайшлі ў Беларусі першыя прэзідэнцкія выбары. Райскі сад ва ўсёй краіне не заквітнеў, але ўсё астатняе збылося — і шыльдачкі па знешнім перыметры былога будынку Вярхоўнага Савета, які стаў рэзідэнцыяй Аляксандра Лукашэнкі, даволі хутка папярэдзілі мяне, каб да газону блізка я не падыходзіў.
Глядзіце таксама:
Уладзімір Някляеў. Знакі прыпынку
