Адзінец Аляксандар. Паваенная эміграцыя: скрыжаваньні лёсаў: зборнік успамінаў. — Менск: Медысонт, 2007. — 704 с. (Бібліятэка «Бацькаўшчыны». Кніга 11)
У кнізе сабраныя 73 успаміны дзеячоў беларускай дыяспары з усяго сьвету — тых, хто пасьля 1944 г. апынуўся на захад ад свае радзімы.
Ідэя кнігі, паводле словаў аўтара, ўзьнікла досыць нечакана. «Каталізатарам стаў мой старэйшы сябра Барыс Кіт — першы прадстаўнік ваенна‑палітычнай хвалі беларускай эміграцыі, зь якім мне ўдалося навязаць цесны кантакт. — Але тады я ў марах не плянаваў выданьня цэлай кнігі, прысьвечанай эміграцыі. Мэтай было напісаньне газэтнага артыкулу. Аднак пасьля той размовы я быў настолькі захоплены, узрушаны й усхваляваны суразмоўцам, што зразумеў: гэта толькі пачатак!».
Аўтар тэлефанаваў у Англію й Канаду, Аўстралію й Аргентыну, Чэхію й Польшчу, па некалькі гадзін размаўляючы з адным суразмоўцам. У выніку за паўтара году былі сабраныя дзясяткі тэкстаў: з ЗША — 30 успамінаў, з Аўстраліі — 12, Канады — 11, Вялікабрытаніі — 6, Нямеччыны — 4, Польшчы і Бэльгіі — па 3, Аргентыны, Францыі, Чэхіі, Швэцыі — па 1.
Сярод герояў кнігі Надзея Касмовіч, Барыс Кіт, Міхась Лужынскі, Ганна Мерляк (жонка Кастуся Мерляка), Барыс Рагуля, Вітаўт і Вера Рамукі; сьвятар Беларускай народнай царквы, чальцы якой бралі ўдзел у леташнім паходзе на Акрэсьціна, Эмігідзіюш Рыжы; старшыня Рады БНР (1982—1997) Язэп Сажыч, Юры Туронак, Анатоль і Іван Хрэноўскія, Антон Шукелойць. Асобным блёкам зьмешчаныя «Успаміны Барыса Кіта пра вядомых людзей», дададзены біяграфічны паказьнік іншых дзеячаў эміграцыі, што згадваюцца ў тэкстах.
Неабходна адзначыць, што раней выходзілі падобныя кнігі, дзе былі сабраныя ўспаміны ці нарысы пра дзеячоў эміграцыі (напр. Леанід Пранчак «Беларуская Амэрыка» і Тацяна Антонава «У землякоў за акіянам»). Аднак кніга «Паваенная эміграцыя» ў некалькі разоў большая. Па‑другое, аўтар, Аляксандар Адзінец, імкнуўся запісваць ня толькі вядомых дзеячаў, а найперш малавядомых людзей: шараговых жаўнераў дыяспары. Тых, хто непасрэдна ствараў беларускую Амэрыку, беларускую Аўстралію, беларускую Канаду, Вялікабрытанію, Бэльгію. Іх імёны добра вядомыя там, але мала вядомыя тут, у Беларусі.
Большасьць герояў кнігі глядзяць на падзеі апошняй вайны падобна, як сьвятар з аўстралійскага Мэльбурну Аляксандар Кулакоўскі: «Як і саветы, Гітлер прынёс у Беларусь няволю, пакуты й сьмерць. На пару з чырвонымі партызанамі, немцы паставілі беларуса на мяжу поўнага выміраньня. Я нават дакладна не скажу, каго людзі больш ненавідзелі й каго больш баяліся, — і тыя, і другія сеялі на шматпакутнай беларускай зямлі выключна няшчасьце. Прамаўчыш перад партызанамі, не аддасі апошні кавалак хлеба — заб’юць. Не паведаміш немцам, што ў хаце былі партызаны, — таксама заб’юць».
Кніга магла быць значна большай і выйсьці ў двух ці трох тамах. Але на кожную згоду на інтэрвію прыпадала на адной адмове.
«Хапала ўсяго», — згадвае Аляксандар Адзінец, — «і мэтадычнага кіданьня слухаўкі пасьля аднаго толькі вітаньня па‑беларуску, і рэзкіх адмоваў запрасіць мужа (ці жонку) да тэлефону, і абвінавачваньняў аўтара, што ён замалады, дый увогуле «дзе гарантыя, што Адзінец — гэта ня Ваш псэўданім».
У томе зьмешчана больш за дзве сотні фатаздымкаў, большасьць зь якіх друкуецца ўпершыню.
Зрабіць другую такую кнігу ў найбліжэйшыя дзесяцігодзьдзі наўрад ці ўдасца. Старое пакаленьне эміграцыі імкліва адыходзіць. Так, за час працы над кнігай адышлі ў лепшы сьвет чатыры інтэрвіюэры: Франціш Бартуль, Мікола Латушкін, Янка Раковіч, Барыс Рагуля.
І празь дзесяць гадоў апытваць амаль ня будзе каго. Аляксандар Адзінец пасьпеў гэта зрабіць цяпер.
Шукайце кнігу ў кнігарнях, незалежных распаўсюднікаў.
❏
Аляксандар Адзінец нарадзіўся ў 1980 г. у Менску. Шэсьць гадоў адпрацаваў штатным супрацоўнікам спартовай газэты «Прессбол». Ад 2003 г. жыве ў Нямеччыне. Супрацоўнічаў і супрацоўнічае з шэрагам музычных, грамадзка‑палітычных і музычных выданьняў, у прыватнасьці, з «Нашай Нівай» і «Салідарнасцю».
