17 жніўня патрыярх Кірыл і арцыбіскуп Міхалік падпісалі «Супольны зварот да народаў Расеі і Польшчы». У ім іерархі заклікаюць да дыялогу, узаемнага прабачэння і ўразлівасці на выклікі сучаснага свету.
Заклікі да дыялогу і згоды – рэч, канечне, не новая. Рыторыка дыялогу і мірнага суіснавання дамінуе ў еўрапейскай палітыцы – царкоўнай і свецкай – як мінімум з 1950-х гадоў мінулага стагоддзя. У гэтым плане згаданы Зварот можна лічыць «чарговым». Але ёсць яшчэ іншы план.
Адлегласць, якую трэба было адолець расейскаму і польскаму іерархам, каб сустрэцца і прамовіць ва ўнісон, нашмат большая, чым, скажам, польска-нямецкая, нямецка-французская або французска-ангельская адлегласці.Дакладней, гэта была сума трох адлегласцяў.
Першая адлегласць спароджана канфліктамі, крыўдамі і прэтэнзіямі нацыянальнага характару. Расейцы прывыклі бачыць палякаў як крывадушных інтрыганаў, апантаных хранічнай варожасцю да Масквы; для палякаў «рускія» - гэта ўцелаўленне імперыялізму, чырвонай чумы і іншых паталогій.
Другая адлегласць спароджана канфліктамі, крыўдамі і прэтэнзіямі царкоўна-канфесійнага характару. Палякі для расейцаў – гэта славяне, якія «здрадзілі» сваю славянскасць, аддаўшыся (або прадаўшыся) каталіцызму, адной з найбольш заразных і плюгавых «ерасяў». Мала таго, яны, палякі, упарта і настойліва прасоўваюць гэту ерась на кананічных землях рускага праваслаўя – Беларусі, Украіне, а нават у самой Расеі. Мала таго, яны, палякі, аднойчы ўмудрыліся прасунуць на папскі трон «свайго», які пад прэтэкстам барацьбы з камунізмам, у змове з адыёзным Рэйганам, ледзь не давёў да геапалітычнага банкруцтва вялікую Расею... Для палякаў жа расейскае праваслаўе – гэта інструмент імперыялізму і русіфікацыі, а да таго ж яно заплямлена калабарацыяй з бальшавіцкім рэжымам, а ў цяперашні час наскрозь прасякнута «пуцінізмам».
Трэцяя адлегласць – культурна-цывілізацыйная. Расейцаў страшэнна раздражняе польскае пачуццё культурнай вышэйшасці, спачувальна-павучальны тон польскіх элітаў пры абмяркоўванні пытанняў дэмакратыі, свабоды слова і правоў чалавека ў Расеі. Расея для палякаў – гэта азіяцкі, мала цывілізаваны, затое вельмі бальшавізаваны гігант з імперскімі замашкамі.
Каб адолець гэту патройную адлегласць, патрэбна не абы-якая спартыўная форма. І тое, што найвышэйшыя іерархі Расеі і Польшчы яе адолелі, чыніць іхні Зварот беспрэцэдэнтным. «Якія ж прыгожыя ступні тых, хто мір абвяшчае!» - хочацца паўтарыць услед да біблейным прарокам. Брава для адважных іерархаў.
Зварот быў з энтузіязмам прыняты ў вузкіх колах заангажаваных у расейска-польскі і каталіцка-праваслаўны дыялог. У шырокіх жа палітычных ды інтэлектуальных колах, асабліва ў «ідэалагічна заклапочаных», выклікаў нейкую збянтэжанасць. З аднаго боку, дыялог – гэта добра, казалі ўсе, з другога боку... Вось для многіх вельмі важна было любой цаной знайсці гэты другі, непрывабны бок.
Левыя ніяк не могуць змірыцца з тым, што такі паяднальны крок быў зроблены прадстаўнікамі дзвюх – такіх розных! - рэлігійных інстытуцый. Рэлігія – гэта ж крыніца падзелаў і нецярпімасці, дык як яна можа стаць фактарам прымірэння і паяднання! Гэты казус уваходзіць у канфлікт з ядром секулярысцкай веры.Лібералы заняліся семантычнымі расследаваннямі. Прыкладам, пані Янджэйчак, польская сацыёлаг-публіцыстка, высветліла, што ў Звароце няма дэфініцыі «першапачатковай еднасці», не да канца яснае значэнне «паяднання» і няма экзэмпліфікацыі ўзаемных крыўдаў. Так што, паважаныя іерархі, калі ў будучым захочаце падпісваць звароты, то спачатку публічна перапрасіце за тое, што вы – веруючыя, потым выдайце слоўнік са строгімі дэфініцыямі ўсіх ужытых у звароце паняццяў, і толькі пасля гэтага выдавайце сам зварот!
Не быў падтрыманы Зварот і ў колах кансерватыўнай правіцы.Пані Фатыга (міністр дыпламатыі ва ўрадзе Качынскага) яшчэ за месяц да падпісання Звароту выступіла з зацятай крытыкай гэтай ідэі. У ход пайшлі адны «козыры»: расейцы святкуюць «дзень выгнання палякаў», патрыярх Кірыл падтрымлівае Пуціна (і, магчыма, быў павязаны з КДБ), расейская Царква замала экуменічная, а ў Катыні пабудавана праваслаўная святыня. Дык як тут, маўляў, дыялагаваць? І тут, аналагічна як у выпадку левых ды лібералаў, не магу зразумець логікі, якая стаіць за гэтай крытыкай. Значыцца, заклікаць да дыялогу можна толькі тады, калі няма аніякіх канфліктаў і непаразуменняў? А можа, наадварот: такі заклік патрэбен акурат тады, калі ёсць канфлікты? Ці ж сітуацыя варожасці і прадузятасці не ёсць тым выпадкам, калі асабліва важна нагадаць сабе і іншым пра такія каштоўнасці, як дыялог, перапрашэнне-прабачэнне і вера ў аднаго Бога?
На фоне какафанічнага шуму ўзаемных прэтэнзій і абвінавачанняў, якім перапоўнены польска-расейскія адносіны, сумесны пастырскі Зварот патрыярха Кірыла і арцыбіскупа Міхаліка явіцца як мілагучны і аздараўленчы акорд.Можа быць, ён не быў выкананы так дасканала і віртуозна, як таго хацелася б патрабавальным эстэтам, але гэта важны акорд. Чым важны? Зменіць аблічча двух народаў? Рэвалюцыянізуе геапалітыку? Не, бо не ў гэтым яго прызначэнне.
Гэта – запрашальны сігнал для польскіх і расейскіх сумленняў, калі хочаце, гарчычнае зерне, з якога можа паўстаць сапраўдны паяднальны – польска-расейскі і каталіцка-праваслаўны – працэс.А можа быць гэты Зварот – як таго з'едліва пажадала пані Янджэйчак - «міласэрна забыты».
