Спачатку хачу падкрэсліць, што з вялікай павагай стаўлюся да тых шчырых людзей і прафесіяналаў, якія рэальна ствараюць тут беларускі турпрадукт.Яны працуюць на аграсядзібах, у атэлях, займаюцца Беларуссю ў турфірмах, праводзяць экскурсіі, ладзяць анімацыі, карацей, як кажуць, «нешта робяць». Але таксама ўгледзеўшыся ў розныя праявы нашага турызму, вымушана канстатаваць, што дзве глыбінныя рэчы ў асноўным так і не начавалі ў нашых краях. Маюцца на ўвазе тэхналагічныя схемы адпаведнай індустрыі і нацыянальны складнік.
Можна, канешне, проста сказаць, што гэтага ў нас няма, таму што ў нашых умовах быць не можа.Але, добра павандраваўшы гэтым летам па Беларусі менавіта ў якасці радавога турыста, так бы мовіць, спажыўца дадзеных паслуг, я ўсё ж такі прапаную вашай увазе некаторыя заўвагі, якія, пры ўсёй сваёй відавочнай трошкі сумнай гумарыстычнасці, можаце мне паверыць, сёння робяць твар нашага турпрадукта.
Пагаворым пра самае слізкае для Беларусі пытанне (слізкае — таму што меншасці баліць, большасці да лямпачкі, але без яго турызму не бывае). Нацыянальнае. Але не ў тым сэнсе, у якім пісьменнік Дубавец, наступаючы на тыя ж граблі, што і 20 гадоў таму, нядаўна запаліў інтэрнэт, маўляў, асноўная наша праблема тут — гэта мова. Не, калі ўжо
Кожны карыстальнік ПК ведае, што ў камп’ютарнай праграме ёсць кнопачка «захаваць» (Карацей, усё можа ляснуцца. Цікава, што ў нашай беларускай «праграме» такой кнопачкі няма. Не прадугледжана. Здаецца, пра беларускую гісторыю ўсё ўжо напісана, усё надрукавана, усё выкладзена нават у сеціва, і тым не менш і сёння тоё, што звязана з беларускім каларытам, з сапраўдным менталітэтам, з нашымі каранямі, з каштоўнай спадчынай, на экскурсіях успрымаецца як нейкая навіна і сенсацыя. Гэта неверагодна раздражняе. Думаеш: ці то ты так далёка забег наперад цягніка, ці то наш цягнічок увогуле нікуды не адышоў ад станцыі «Белоруссия»? Я такога нідзе, ні на адной экскурсіі, ні ў адной краіне свету, не адчувала — каб кожны гістарычны факт пра краіну мог быць выкручаны ў залежнасці ад светапогляду экскурсавода. Усё, нават відавочнае, аспрэчваецца. Парадаксальна, але і нашы, мясцовыя, экскурсанты розных пакаленняў, і расійскія турысты задаюць адны і тыя ж пытанні: «А скажите, что тут, действительно, были ВКЛ и Речь Посполитая?» Так і хочацца адказаць: «Нет, блин, нас, белорусов, в капусте нашли!»…по-русски «сохранить»). Каліраз-пораз не націскаеш на яе, маеш шанц згубіць усё, што нарабіў і назапасіў, гадзінамі вылупліваючы вочы ля манітору.
Алё, суграмадзяне, усё даўно вызначана: адметнасці там, дзе карані, — гэта значыць, у Полаччыне, ВКЛ і Рэчы Паспалітай, якія ўтвараліся на аснове ментальнай згоды і сумесных інтарэсаў! Жаласлівы і мутны расійскі перыяд гісторыі — тэма, у якой таксама трэба асцярожна шукаць свой, тутэйшы, каларыт, разумна пакінуўшы пратэстныя эмоцыі ў гісторыі.Рабіць гэта з гумарам можна, хаця, безумоўна, вельмі цяжка. Таму што, на жаль, губернскае жыццё, таксама як і савецкі стыль, так і не зрабіліся фактам гісторыі — мы часткова жывём у гэтым мінулым. Што тут сказаць: жыць можна, але зарабляць на гэтай тэме ў турызме, прабачце, нельга. Так ужо склаліся абставіны, што беларусам у турбізнесе лягчей зрабіць грошы на далёкім сярэднявечным перыядзе і магдэбургскім праве, чымсьці на імператрыцы Кацярыне і палкаводцы Сувораве. Нічога асабістага, толькі бізнес…
Затое мы маглі б лёгка карыстацца з агульных еўрапейскіх традыцый, рабіць на гэтым турбізнес. Гэта вельмі простая і відавочная думка, якая, сто адсоткаў, здольная прыцягваць турыстаў і з Захаду, і з Усходу.
Дарэчы, з двух самых буйных магнацкіх рэзідэнцый белтурбізнес разам з дзяржавай зараз імпэтна здымаюць вяршкі і выціскаюць сочыва, але ўсе разам з блудлівым выглядам ідэалагічных жабракоў сарамліва закрываюць вочы на вытокі паспяховасці гэтай «атракцыі», афарбаваныя некалі пануючай на беларускай зямлі шляхетнай годнасцю.Але нішто — і думкі таксама — тут не захоўваецца. Ну, не прадугледжана такой функцыі, хоць трэсні. Няма адпаведнай кнопачкі. А тое, што робіцца, ніколі не даводзіцца да ладу, і няма ніводнай цалкам зробленай нацыянальнай атракцыі.
Маршрутаў, быццам, процьма. А кінешся паехаць — там руіны замест палацаў ды капліцаў, тут паесці няма дзе, паўсюль бракуе цывільных прыбіральняў, калі людзей шмат — дык не будзе парковак, затое будуць фантастычныя чэргі,калі нейкі турыстычны фестываль «рэспубліканскага памеру», дык, шчыра кажучы, прасцей і танней наведаць любое сяльпо ў святочны дзень — атмасфера і «тэхналогія» практычна тыя ж.
Цікава, што сучасныя беларусы — нашчадкі годных літвінаў — сёння не грэбуюць стаяць ў даўжэзных панурых чэргах на шопінг да некалі раўнапраўныхкаб адрадзіць па нейкіх пэўных традыцыях беларускую кухню, ды што там усю кухню! — хаця б зрабіць нарэшце добрую загарадную нацыянальную карчму (ні слова прабратоў-суграмадзян з візамі «на закупы», але відавочна саромеюцца нармальна прызнаць сваю еўрапейскасць,
Хаця канчаткова ўпасці ў расійскі губернскі стыль нам, відавочна, таксама быццам бы непрыстойна, тым больш, што, заўважце, ніхто моцна і не настойвае, тыя ж рускія турысты, якія знаходяцца ў адэкватным стане, наадварот, шукаюць тут мясцовы каларыт — гэта значыць, заходні, еўрапейскі, але з такім памяркоўным, мяккім славянскім адценнем.
Стылёва вагаючыся паміж сваім (адметным) і чужым (губернскім), беларускі турызм, які (як і ўсё мясцовае) мае незвычайна гнуткі хрыбет і вялікую цягу да прыстасавання, знайшоў даволі арыгінальнае выйсце з цікавага нацыянальнага становішча.Гэта ўвойдзе ў гісторыю як асобны анекдот. З пэўнага часу турызм наш стаў вельмі актыўна эксплуатаваць тэму паганства (язычества). Проста нейкі заўчасны дэкаданс! Пярун, Бялун, розныя лешыя, чэрці. Пад маркай псеўдафальклору на Беларусі раскруцілася сапраўдная д’ябальшчына! Паганскія абрады — наша рызынка. Пушчы ўжо можна смела крапіць святой вадой, а на некаторыя месцы анімацыйных праграм няблага было б запрасіць прафесійных экзарцыстаў. На кожны экалагічны маршрут наўмысна прыдумляецца свая пачвара. Трэнд такі ў Беларусі. Адзін візіт на экскурсію ў
Я абсалютна не хачу «наязджаць» на тыя структуры і людзей, якія ствараюць пэўныя праграмы. Трэба разумець, што яны робяць тое, што могуць у гэтых умовах, накіроўваючы сваю ініцыятыву ў тое рэчышча, якое, як гэта адчуваецца на ўзроўні нашага гнуткага храбта, дазволена, якое небяспечна. Якое, будзем казаць прама, адлюстроўвае той фундаментальны вэрхал, які маем у галовах. Узгадаем, што таксама ў свой час з’явіўся агратурызм — як часовая, своеасаблівая палёгка ад таго дзікунскага
Што тычыцца моўнага пытання… дык яго ў нас папросту няма. Справа ў тым, што, калі добра прыслухацца, абсалютная большасць беларусаў не размаўляе ні на якой пэўнай мове.«Ой, вот ведь незадача!» — як пішуць камп’ютары, калі нельга ўвайсці ў сістэму.
