Шмат гісторыяў
Апошнiм часам гiстарычныя веды i гiстарычныя вобразы зноў сталi ў Беларусi сфэраю пiльнай iдэалягiчнай увагi. Прыклады зь нядаўняе гiсторыi ўвесь час прыводзяцца прадстаўнiкамi кiруючага рэжыму; спасылкi на гiсторыю пастаянна гучаць з боку апазыцыi. Апалягетыка часам замяняе гiстарыяграфiю ўвогуле.
Улады актыўна праводзяць палiтыку зьнешняй рэсаветызацыi — аднаўляецца савецкая сымболiка, патэрналiсцкая рыторыка, iнстытуты i формы грамадзкiх паводзiнаў савецкага пэрыяду: суботнiкi, дружыньнiкi, камсамол.... Утвораныя iнстытуцыi толькi зьнешне нагадваюць зьявы папярэдняе эпохi, але ўся падобная дзейнасьць адбываецца пад лёзунгамi вяртаньня ў «страчаны рай».
Адначасова праводзiцца жорсткая цэнзурная палiтыка — цалкам зьмененае кiраўнiцтва выдавецтва «Беларуская Энцыкляпэдыя» i ўжо з падрыхтаваных тамоў «Гiстарычнай энцыкляпэдыi Беларусi» вымаюцца цэлыя артыкулы, якiя не зусiм адпавядаюць iдэалягiчным устаноўкам сёньняшняе ўлады; ствараюцца перашкоды выхаду гiстарычна-папулярных твораў, створаных незалежнымi ад дзяржавы аўтарамi (прыклад — забарона друку кнiгі Ўладзiмера Арлова «Адкуль наш род»); некаторыя гiстарычныя працы выходзяць у сьвет толькi пасьля таго, як адтуль пад прымусам выкiдваюцца цэлыя разьдзелы (прыклад — кнiга амэрыканскага прафэсара Яна Запруднiка «Беларусь на гiстарычных скрыжаваньнях»).
Новая генэрацыя Беларусi, якая падрастае, ня мае досьведу таталiтарызму, але ўжо сутыкнулася з новым аўтарытарызмам. Гэтая генэрацыя цяпер адчувае на сабе iмкненьне да яе iдэалягiчнай апрацоўкі. I адначасова, гэтая генэрацыя не заўжды мае ўласныя погляды на гiстарычныя i палiтычныя падзеi. Такая сытуацыя стварае магчымасьцi для манiпуляцыяў над грамадзкаю думкаю з боку розных палiтычных сiлаў. Дэфiцыт уласнага погляду — вось праблема сучаснай Беларусi.
Таму як адзiн з варыянтаў актывiзацыi грамадзкае творчасьцi мы фармулюем праекты шырокiх конкурсаў для школьнiкаў на тэмы блiзкае гiсторыi. Абуджэньне iнтарэсу да дасьледчых прыёмаў будзе спрыяць паступовым зьменам у беларускiм грамадзтве ў кiрунку ўмацаваньня каштоўнасьцi асабiстых свабодаў. Пры ўсiм тым, нашыя конкурсы - гэта непалiтычны праект, а дзейнасьць, скiраваная на ўзьнiкненьне грамадзкае самарэфлексіi ў Беларусi.
Распачынаючы гэтак новыя для сябе праекты i формы дзейнасьцi мы паслугоўвалiся вельмi важнымi працэдурамi мысьленьня — сумневам i даверам, бо мы верым у адказнасьць удзельнiкаў праекту i iхнюю здольнасьць зрабiць свой выбар. Тут важнае ўзьнiкненьне самой сытуацыi прадумваньня i значыць — выбару. Конкурсы на тэму блiзкае гiсторыi — гэта сьвядомая адмова ад Мэтагiсторыi i прызнаньне таго, што гiсторыяў можа быць некалькi. Мы верым у разнастайнасьць нашага грамадзтва, бо рэалiяй ёсьць беларуская гiсторыi, да нядаўнiх падзеяў якой мы прапануем зьвярнуцца. Таму мы не зьбiраемся навязваць якiя-небудзь стэрэатыпы — ня будзем агiтаваць супраць савецкага бачаньня гiсторыi, ня будзем абмяжоўваць самавыяўленьне нацыянальнымi канцэпцыямi. У пэўным сэнсе наш конкурс — сацыялягiчны экспэрымэнт на тэму разуменьня блiзкае гiсторыi Беларусi.
Алег Дзярновiч
