Рэпэтыцыi на дрэвах
Да гiсторыi бiт-руху ў Беларусi
«Архiў беларускай рок-музыкi» працягвае фiксаваць i сыстэматызаваць зьвесткi пра станаўленьне незалежнай музычнай традыцыi ў Беларусi. Сёньня — гутарка пра «рок шасьцiдзясятнiкаў», то бок пра зараджэньне традыцыяў беларускай рок-музыкi. Праўда, у той час слова «рок» амаль не ўжывалася. Замест яго ўжывалi «бiт», «бiтнiкамi» называлi людзей, якiя слухалi цi выконвалi музыку, стылiстычна блiзкую да «Beatles» i iншых заходнiх гуртоў.
У БССР новыя музычныя павевы iшлi, перш за ўсё, з Польшчы, дзе ў 60-я бiт-рух набыў акрэсьленыя рысы, i, як можна сёньня меркаваць, менавiта ў Беларусi ўпершыню ў былым СССР пачала нараджацца бiт-музыка як праява празаходняга мысьленьня ў жыцьцi i творчасьцi. Да таго ж гэты рух сьведчыў пра станаўленьне сучаснай беларускай урбанiстычнай культуры.
Адкуль пачаўся беларускi бiт? Ёсьць зьвесткi, што ў 1965 годзе праходзiў бiт-фэстываль ў Гораднi. Але найбольш моцнай была плыня ў Менску, якая давала прафэсiйных выканаўцаў нават пасьля заняпаду гэтага руху.
Адзiн з заснавальнiкаў менскай хвалi бiту — Уладзiмер Сьпiрыдовiч, кiраўнiк гурта «Весёлые лисы», якi ўдзельнiчаў у першым менскiм бiт-фэсьце, лiдэр гурта «Арганаўты». Адышоўшы ад актыўнай музычнай дзейнасьцi ў сярэдзiне 70-х, сп. Сьпiрыдовiч яшчэ доўгi час меў уплыў на разьвiцьцё беларускай рок-культуры як прызнаны кампазытар, гiтарыст, выканаўца.
Iнтэрвiю У.Сьпiрыдовiча напрыканцы 1997 году запiсаў Сяргей Сахараў.
У.Сьпiрыдовiч: Усе, хто займаўся рок-н-ролам, пачыналi зь «Beatles», запiсы якiх зьявiлiся тут недзе ў 1966 годзе на «саракапятках». На першай такой кружэлцы былi запiсаныя дзьве песьнi — «Hard Day’s Night» i «Girl». Гэта была рэвалюцыя, прычым рэвалюцыя на ўзроўнi сьвядомасьцi, бо гук, манера выкананьня былi незвычайнымi.
У тым жа годзе ў школах, якiя былi ў цэнтры Менску, пачалi арганiзоўвацца вакальна-iнструмэнтальныя ансамблi (ВIА). Мне ў той час было 14 гадоў i, натуральна, я захацеў стварыць нешта падобнае, але ня ведаў, як гэта зрабiць тэхнiчна. Старэйшыя хлопцы ў школе зарганiзавалiся, i неяк на танцах сыгралi тры iнструмэнтальныя кампазыцыi. Адна справа — слухаць гэта на «саракапятках», i раптам — жывы гук. Вось гэта i стала штуршком.
Ва ўсiх школах абавязкова былi пiянэрскiя барабаны, адна талерка, вялiкi барабан для духавога аркестра i абавязкова быў кiнап — маленькi кiнапраектар. Але самым галоўным быў лямпавы ўзмацняльнiк i калёнка да яго на 12W. Гэта ўсё можна лiчыць нашай «канцэртнай апаратурай». Мацавалася ўсё запалкамi, адаптары рабiлiся ў асноўным са слухавак ад тэлефонаў (калi ад таксафонаў, калi ад звычайных хатнiх) — у iх здымалiся катушкi, i такiм чынам адаптавалiся самыя звычайныя гiтары. У 66-м пра электрагiтары, т.зв. «дошкi», наогул не было размовы — бралiся звычайныя сямiрублёвыя гiтары, замест сёмай струны ставiлi катушку — так атрымлiвалася нiбы бас-гiтара.
Такiм вось чынам ў 67-м па менскiх школах зьявiлiся гурты, якiя гралi ня рок, а шэйк. На танцах шэйкi выконвалi па тры-чатыры разы, чым выклiкалi ўсеагульнае захапленьне. Трэба зразумець, што гэты рух стаўся масавым: такую музыку, патрэнiраваўшыся два тыднi, гралi ўсе — нешта накшталт блатных акордаў. Такая музыка была лёгкай для ўспрыняцьця з прычыны свайго прымiтывiзму — пра нейкую тэхнiчную iгру не было размовы. Гэта проста было новым.
У 1967 годзе адкрыўся Менскi радыётэхнiчны iнстытут, па тых часах вельмi лiбэральны, дзе сабралiся новыя людзi, у дадатак зьвязаныя з электронiкай. Там у першы ж год быў створаны ВIА, якi называўся «Алгарытмы»; у iх першых зьявiлiся «алгiты» — гэта ўжо сапраўдная «дошка», электрагiтара — сапраўдная мара. У iх былi i бас-гiтары. РТI на той час стаў цэнтрам рок-руху. Паралельна з «Алгарытмамi» недзе праз паўгады зьявiлiся «Дойлiды» («Зодчие»): хлопцы з гэтага гурта якраз скончылi полiтэхнiчны iнстытут, працавалi ў праектным iнстытуце на вулiцы К.Маркса. У iх таксама былi першыя алгiты i апаратура, але толькi самаробная.
У РТI «Алгарытмы» мелi прыстойны гук, я магу гэта казаць з упэўненасьцю, бо крыху пазьней сюды прыяжджалi пiцерскiя «Синие гитары», якiя працавалi зь Пьехай, i ансамбаль «Электрон», якi акампанiяваў Магамаеву — гэта першыя, хто пачаў афiцыйна па Савецкiм Саюзе працаваць з электрычным гукам. Дык вось, нашыя хлопцы мелi такую ж, нават у нечым лепшую, апаратуру, пры гэтым яны шмат экспэрымэнтавалi, дасягалi нават па тым часе значных посьпехаў. Плюс да гэтага фанатычныя адносiны да музыкi. Тое, што выконвалi «Алгарытмы», было нашмат лепшае за тое, што рабiлi «Синие гитары». Напрыклад, Жэню Канавалава, якi быў кiраўнiком «Алгарытмаў», «Синие гитары» шмат разоў спрабавалi забраць да сябе — гэта быў надзвычайны посьпех.
С.С.: Цi выступалi гурты перад шырокай аўдыторыяй?
У.С.: «Алгарытмы» i «Дойлiды» кожны тыдзень ладзiлi так званыя «танцавальныя вечары». Гэта выглядала наступным чынам: у РТI быў арганiзаваны тэатар ценяў, якi ставiў нейкую канцэртную праграму. У пастаноўках тэатру ўдзельнiчалi хлопцы з «Алгарытмаў», якiя пасьля давалi танцы. На такiя паказы практычна немагчыма было трапiць: чарга стаяла аж да пераходу на праспэкце Ленiна. З усiх ВНУ, з усяго Менску людзi ехалi менавiта ў РТI. Калi ты трапiў на гэтую вечарыну, лiчы, што моцна пашанцавала.
Хлопцы гралi проста выдатна — на прафэсiйным узроўнi. Прычым прафэсiйным музыкам быў толькi адзiн, якi граў на аргане, — ён заканчваў вучэльню. Ягонае прозьвiшча Сiзотаў (на жаль, пазьней ён загiнуў). Вось туды мы ўсе зьбiралiся глядзець, таму што гэта была сапраўдная школа. Другога месца проста не было. «Алгарытмы» i нам дапамагалi: Канавалаў першую сваю апаратуру аддаў мне. Адпаведна рос i наш узровень як выканаўцаў: калi напачатку было чатыры шэйкi, то празь месяц ужо выконвалi iнструмэнтальныя кампазыцыi.
С.С.: Чаму толькi iнструмэнтальныя?
У.С.: Мiкрафон тады быў таксама праблемай. Кiнапы ўвесь час бiлi токам. Ёсьць польскi фiльм «Yesterday» пра станаўленьне бiт-руху ў Польшчы, i там кадры, як хлопец згарае каля мiкрафону — дык гэта атмасфэра нашая. У нас былi такiя ж рэпэтыцыi: у лепшым выпадку пiянэрскi пакой цi якi-небудзь падвал.
С.С.: I ўжо ў 1968 годзе ў Менску ладзiцца першы бiт-фэстываль?
У.С.: Так, арганiзавалi яго менавiта ў РТI. Па тых часах гэта была проста эпахальная падзея — 1-ы бiт-фэстываль вакальна-iнструмэнтальных ансамбляў Беларусi. Выглядала ўсё прыблiзна так: была абавязковая праграма, якая складалася з чатырох кампазыцыяў: адна зь iх патрыятычнага характару i пажадана на беларускай мове, другая — iнструмэнталка, пасьля народная песьня i чацьвертая — на выбар. Менавiта чацьвертая вырашала тут усё: у гэтай частцы кожны граў тое, што падабаецца. Амаль усе выбралi нешта з таго, што цяпер называецца клясыкай сусьветнага року. На фэст сабраўся ўвесь Менск, нехта тады яшчэ зьняў фiльм. Першае месца занялi «Алгарытмы», другое — «Дойлiды». Мiж iншым, чым яны адрозьнiвалiся: «Алгарытмы» — гэта канкрэтна iнструмэнтальны склад, а «Дойлiды» — проста выдатны вакальны гурт.
Фэст прайшоў удала, прычым улады паставiлiся ляяльна. Крыху дзiўна, бо музыка ўсё ж з Захаду.
С.С.: Цi былi ў Вас кантакты з замежнымi музыкамi?
У.С.: Якраз у канцы 60-х тут зьявiлiся «Чырвоныя гiтары» i «Трубадуры» — жывая музыка, якая прыехала да нас з Захаду — з Польшчы. Апаратура ў iх была проста фантастычная — тады ж адбывалiся i першыя кантакты з замежнiкамi. Мы куплялi ў iх гiтары за нейкiя вар’яцкiя па тым часе грошы — 300 рублёў. «Чырвоныя гiтары» i «Трубадуры» сьпявалi па-польску, на iхныя канцэрты людзi ламiлiся, бо яны былi як з казкi. Абавязковымi былi ў iх рэпэртуары тры-чатыры заходнiя хiты, якiя, дарэчы, тут усе ведалi. Проста ў iх быў большы iнфармацыйны доступ да заходняй музыкi, у нас жалезная заслона стварала iлюзiю недасягальнасьцi. Але мы гэтаксама «здымалi» «Beatles»: калi выйшаў «Сэржант Пэпэр», то гурт «2+2», у якiм працаваў Гена Старыкаў, цалкам «зьняў» гэты новы альбом. Сьпявалi хлопцы чыста, iмiтацыя была поўная. Гэта значыць, што праз год мы «здымалi» ўжо фiрмовую музыку.
С.С.: Цi пасьля фэсту рок-рух актывiзаваўся?
У.С.: Так. Зьявiлася шмат камандаў, якiя гралi падобную музыку, але пра канцэртную дзейнасьць размоваў не было: адзiная магчымасьць выступiць перад публiкай — гэта сыграць на танцах. Часам танцы праходзiлi ў цэнтры — у РТI, часам на т.зв. «цагляных заводах» — на пэрыфэрыi Менску. Але студэнты баялiся туды езьдзiць — зразумела, блатныя раёны, а там — бойкi з чужымi. Праўда, сур’ёзных «кровапралiцьцяў» я там ня бачыў, таму ў хуткiм часе ўсе пачалi езьдзiць на гэтыя танцы — увесь самапальны рок-н-рол перайшоў на гэтыя «цагляныя заводы». Зьявiлася процьма гуртоў, у кожнага зь iх былi свае прыхiльнiкi, як гэта цяпер называецца — фэны, яны ведалi, дзе будуць выступаць гурты, i ехалi туды.
С.С.: Адразу пасьля 1-га бiт-фэстывалю ўтварыўся гурт «Панi Брацi»…
У.С.: Яны кардынальна адрозьнiвалiся ад iншых — гэта была першая спроба ствараць прафэсiйную аўтарскую музыку: нi «Песьняроў», нi «Лявонаў» тады яшчэ не было. У «Панi…» быў апарат «Рыгiн-60» — гэта ўжо магчымасьць сьпяваць, зьявiлiся рэйвэры — першы якi-нiякi рыштунак, што здабываўся крывёю i потам, за яго пераплочвалi дзеля добрага гучаньня. Гэтая каманда таксама выступала на танцах, таксама «здымала» новыя альбомы з Захаду i адразу выконвала iх на танцах — нашая прапаганда жыла толькi такiм чынам.
С.С.: А калi Вы прафэсiйна пачалi займацца музыкай?
У.С.: Паралельна зь iснаваньнем «Панi Брацi»: я тады мала таго, што паспрабаваў пiсаць сваю музыку, але й заняўся канцэртнай дзейнасьцю — ня йграць на танцах, а выступаць з канцэртамi. Я сабраў гурт з хлопцаў, якiя вучылiся ў музычнай вучэльнi, i назваў яго «Арганаўты». Мы выконвалi арт-рок. У Расеi на той час аналягiчных нашаму калектываў не было, мы ў Саюзе былi цi ня першымi. Такое ў годзе 76-м пачалi рабiць расейскiя «Цветы». Пра нас жа там наогул нiхто ня ведаў.
Выступаць «Арганаўтам» дазвалялi па ўрачыстасьцях — першага траўня, дзявятага траўня — нам давалі выканаць тры-чатыры песьнi, танцы нам наогул не дазвалялi граць. Наш гурт лiчыўся замацаваным за БДУ, а гэта, у адрозьненьне ад РТI, ня проста кансэрватыўная ВНУ — там паўсюдна адчуваўся пiльны нагляд з боку ўладаў.
У 1971 годзе быў 2-гi бiт-фэстываль, дзе нам аддалi першае месца. Была нейкая прэса, нас запрашалi на тэлевiзiю. У нас быццам зьявiлася магчымасьць рабiць сваю музыку, выступаць з канцэртамi. Але гэта былi 3-4 канцэрты, пасьля якiх зноў — забарона. У БДУ мне сказалi, што калi ня скончу з музыкай, то мяне проста выкiнуць; Уладзiмера Кандрусевiча, вакалiста i клявiшнiка з «Панi Брацi», пасьля фэсту выгналi з кансэрваторыi. Прэсынг быў моцны. У Эдзiка з нашага гурта былi даўгiя валасы, i парторг на поўным сур’ёзе мне казаў: «Ты паглядзi — у яго ж блохi скочуць», — а ў самога лiнзы ў акулярах сантымэтровыя… Але гэта няважна — трэба было гэтае трызьненьне ўспрымаць сур’ёзна.
Таксама цiкавае пытаньне фiнансавае: у гэтым пляне была поўная безамбiцыйнасьць. Гралi мы бясплатна, часам на танцах атрымлiвалi за месяц трыццаць рублёў. Крынiцай прыбытку для ўсiх музыкаў былi вясельлi: зараблялi там 25 рублёў на ўвесь склад, а грошы йшлi на апаратуру. Альбо такi выпадак: трэба было выступаць на нейкай пляцоўцы i туды трэба было везьцi сваю апаратуру, яна цяжкая, i яе шмат. Тады прыходзяць хлопцы, усю апаратуру бяруць у рукi ды йдуць па праспэкце, нясуць усё гэта, бо замовiць аўтобус каштавала пяць рублёў, якiх, натуральна, не было. Для нас не iснавала перашкодаў: няма аўтобуса — панясем у руках.
Паўсюдна адключалi электрычнасьць: на танцах пяюць «Rolling Stones», стаiць роў — моладзь у захапленьнi, адмiнiстрацыя ў шоку. Час бiтнiкаў, хiпi для ўладаў, для тых, хто ў гальштуках — гэта было проста дзiкунствам.
Працавалi мы штодзённа па 4-5 гадзiнаў, ня трэба было ставiць голас — падчас такiх рэпэтыцыяў ён ставiўся сам. Перад тым, як стаць пераможцамi бiт-фэстывалю, «Арганаўты» рэпэтавалi… на дрэвах. У парку Грыцаўца, што ў Менску, бегалi вялiкiя сабакi, таму мы залазiлi на дрэвы i сьпявалi. Ва ўнiвэрсытэце сьпявалi ў кулюарах, усё жыцьцё iшло з музыкай. Калi напачатку рок-н-рольным быў толькi РТI, дык пасьля 69-га так было ва ўсiх iнстытутах, ва ўсiх школах.
Аднойчы нас хацелi адправiць у Маскву на праграму «Алло! Мы ищем таланты» — гэтым займаўся Бахцiяр Бахцiяраў. Я ўжо ня памятаю, што перашкодзiла, але, у прынцыпе, калi б мы туды трапiлi, то былi б мацнейшымi за iншых, прынамсi, за маскоўскiя гурты: там былi толькi расейскiя варыянты «Чырвоных гiтар». У нас была свая музыка. Я зараз перапiсаў праграму старых песень, дык там ёсьць кампазыцыя У.Кандрусевiча i У.Угольнiка «Солнце сквозь листву» — супэрпапулярная, але як яна такой стала: нехта пачуў песьню, падабраў на гiтары, а пасьля яе сьпяваў увесь Менск. Пра тое, што ў Маскве й гэтага не было, я ўскосна мяркую з такога выпадку: на 50-годзьдзе нашага ўнiвэрсытэту «Арганаўты» з канцэртамi паехалi ў сталiцу СССР, зрабiлi сапраўдны фурор. Нас абступiлi замежныя студэнты i пачалi казаць: «Мы не ўяўлялi, што тут могуць выконваць такую музыку».
С.С.: Цi былi ў Вашым рэпэртуары беларускамоўныя кампазыцыi?
У.С.: У «Арганаўтаў» было некалькi народных песень ў рокавай апрацоўцы, мы iх выконвалi ў Маскве. Пазьней на тэлевiзii я запiсваў кампазыцыi на раньнiя вершы Янкi Купалы. Тады ў Яўгена Канавалава бацька працаваў у ЦК, на маю просьбу ён прыносiў раньнiя зборнiкi Купалы. Пасьля ўжо «Песьняры» зрабiлi цэлую праграму на гэтым матэрыяле. Наогул, калi нехта й сьпяваў песьнi па-беларуску — гэта «Панi Брацi», але гэта былi народныя песьнi. Аўтарскiя тэксты я ўпершыню пачуў ад «Bondу».
С.С.: Што далей сталася з «Арганаўтамi»?
У.С.: Наш склад быў канцэртным. Мы любiлi «Bee Gees», уплывы iх у нашай музыцы ёсьць, гэта быў арт-рок з элемэнтамi free, г.зн. былi струнныя партыi. Валодзя Кандрусевiч, якi прыйшоў да нас, любiў «Deep Purple» i таксама iмправiзаваў у гэтым напрамку. Тое ж было i з Угольнiкам — кожны меў права граць тое, што хацеў. Мы часам зьбiралiся, нешта рабiлi i разыходзiлiся. Так, у кансэрваторыi ладзiлi вечары, але сьвядома тэматычныя, напрыклад, праграму сусьветнай музыкi на тры гадзiны. Адно аддзяленьне граў я, другое — Вольга Алiпава i яшчэ нехта. Такiя тэматычныя танцы, бо канцэрты нам не давалi.
Я стаў граць зь iншымi гуртамi, прыходзiў на танцы, нейкiя песьнi мае асобныя рабiлi. У мяне была спроба стварыць акустычны варыянт сваёй праграмы, пiсаў нейкiя баляды, у якiх былi сур’ёзныя тэксты. Вельмi папулярная мая баляда «Старуха и собака». I нават гэта ўлады лiчылi за крымiнал. Памятаю, нашу музыку яны называлi «пэсымiзмам масаў».
Пасьля ўсе музыкi гралi на вясельлях, большасьць пайшла ў рэстарацыi. Нехта працягваў яшчэ 2-3 гады, пазьней i яны скончылi граць музыку.
