Зьбiгнеў Гэрбэрт. ЭПIЛЁГ БУРЫ

Зьбiгнеў Гэрбэрт

ЭПIЛЁГ БУРЫ

Пад ранiцу 28 лiпеня праз Варшаву пракацiлася моцная бура. У гэты час памёр Зьбiгнеў Гэрбэрт, паэт, эсэiст i драматург, адзiн з волатаў сусьветнае паэзii нашага часу, легенда польскае лiтаратуры, на працягу многiх гадоў кандыдат на лiтаратурную прэмiю Нобэля. Рэдактар Gazety Wyborczej Адам Мiхнiк заўважыў, што тым трывожным ранкам нiбыта грэцкiя й рымскiя багi, пра якiх Гэрбэрт напiсаў гэтулькi пекных вершаў, на iмгненьне ўварвалiся ў гiсторыю, каб разьвiтацца з паэтам. Апошняя кнiга Гэрбэрта, выдадзеная сёлета ў траўнi называлася «Эпiлёг буры»...

Зьбiгнеў Гэрбэрт нарадзiўся ў мiжваенным Львове. Ягоны род —ангельскага паходжаньня. Па вайне, калi чырвоныя войскi занялi Львоў, паэт пераехаў у Кракаў. Тут ён атрымаў ступень магiстра эканомiкi. Адначасова Гэрбэрт скончыў факультэты права ў Торуньскiм Унiвэрсытэце i фiлязофii — у Варшаўскiм. У 1950-м ён дэбютаваў як паэт на старонках Tygodnika Powszechnego... А ўжо ў 56-м выйшла першая ягоная кнiга «Струна сьвятла», якую вельмi прыхiльна сустрэла крытыка. Нобэлеўская ляўрэатка, Вiслава Шымборская прыгадвае:

«Чакаўся кожны ягоны верш. Кожная чарговая ягоная кнiжка абмяркоўвалася ў колах аматараў паэзii як падзея вялiкай мастацкай i маральнай вагi. Можна было рукою захiнуць прозьвiшча аўтара, i ўсё адно ягоны тэкст быў заўсёды пазнавальны. Яму было дадзена прамаўляць уласным голасам, што бывае толькi ў вялiкiх мастакоў».

У 1974 годзе зьявiлася кнiга Гэрбэрта «Пан Кагiто», у якой паэт пазнаёмiў сьвет з легендарнай постацяй, у пэўнай ступенi alter ego аўтара — скептыка, якi з адлегласьцi ўглядаецца ў сябе, ў людзей i рэчы.

Гэрбэрта прызналi хутка. Ужо ў 64-м ён атрымаў Узнагароду iмя Касельскiх, у 65-м дзяржаўную прэмiю Аўстрыi, у 73-м нямецкую прэстыжную Ўзнагароду iмя Гердэра, i яшчэ, яшчэ незьлiчоную колькасць узнагародаў i адзнакаў. Ягоныя вершы дасканала гучаць на розных мовах сьвету. Па-ангельску Гэрбэрт загучаў дзякуючы свайму сябру Чэславу Мiлашу. Па-беларуску — дзякуючы Алегу Мiнкiну. Упершыню ў Беларусi ягоны твор быў надрукаваны ў «Нашай Нiве», у 93-м. Гэта быў мiстычны верш «Каля брамы далiны».

Гэрбэрт быў значнай постацяй ня толькi ў лiтаратуры, але i ў палiтыцы. Як пiша Адам Мiхнiк, Гэрбэрт для польскае апазыцыi ў камунiстычныя часы быў тым, кiм быў Дантэ для Iталii. Такiя вершы як «Пасланьне Пана Кагiто», а пасьля цэлая кнiга «Рапарт з абложанага гораду» сталi Бiблiяй для «Салiдарнасьцi». У сьнежнi 1975 году Зьбiгнеў Гэрбэрт далучыўся да падпiсантаў «Мэмарыялу’59», якi зьмяшчаў пратэст супраць праекту зьменаў у канстытуцыi Польшчы, паводле якiх мусiла б замацавацца «руководящая и направляющая» роля кампартыi. У 86-м паэт вымушаны быў эмiграваць i да 92-га жыў у Парыжы. Тут ён супрацоўнiчаў з рознымi выданьнямi, падтрымлiваў сяброўскiя дачыненьнi з многiмi лiтаратарамi, у першую чаргу з Чэславам Мiлашам.

На наступны дзень пасьля ягонае сьмерцi Мiлаш сказаў:

«Я пачаў перакладаць яго на ангельскую, таму што ён вельмi мне iмпанаваў. Я быў значна старэйшы i пачуваўся агiтатарам, тым, хто прапагандуе польскую паэзiю. Нiхто з польскiх паэтаў не надаваўся да гэтага лепей за Гэрбэрта.

Гэрбэрт быў вельмi ўскладнёным псыхiчна чалавекам, ягоная паэзiя — гэта адбiтак ягоных зьменлiвых станаў. Гэта быў чалавек, якi амаль не пiсаў пра сябе... Толькi ў пары вершаў, дарэчы ў апошняй кнiзе, ён наблiзiўся да асабiстых станаў... У той кнiзе ёсьць вершы, якiя сталiся нiбы разьвiтаньнем з жыцьцём».

А вось што сказаў пра Гэрбэрта яшчэ адзiн нобэлеўскi ляўрэат iрляндзкi паэт Шэймас Хiнi:

«Невыразнасьць пэрспэктывы, безасабовасьць, спакой —усё гэта бярэцца з позiрку шырока адкрытых вачэй, утаропленых упарта ў боль, несправядлiвасьцi, катастрофы. Гэта бярэцца таксама i з глыбокае любовi да ўсёй заходняй традыцыi рэлiгii, лiтаратуры i мастацтва, чые скарбы паэту даступныя i якiм ён не саступае. Гэрбэрт ведае праблему «выбiтнага чалавека» лепей, чым якi iншы пiсьменьнiк нашага стагодзьдзя».

Клясыцызм Гэрбэрта — толькi маска, якая дазваляла пiсаць пра тое, што дзеiлася ў нашым стагодзьдзi, пра пагрозу таталiтарызмаў i варты слёзаў лёс паняволеных народаў. Патас ягонае паэзii, нягледзячы на iронiю, якой у яго багата — гэта патас мысьленьня пра людзкое жыцьцё ў катэгорыях несумяшчальных парадоксаў. Мары пра свабоду й незалежнасьць, пра iдэалы культуры Эўропы, пры адначасовай панявярцы ў людзкiм сьвеце. З гэткiх спрэчнасьцяў збудаваны сьвет Гэрбэрта, сьвет вельмi цяжкi i вельмi мудры.

Антон Сiюль

0

0

0

0

0

0