СНЫ КАТАЛЁНII

У сярэднявеччы Каталёнiя была адной з самых уплывовых мiжземнаморскiх дзяржаваў: вяла актыўны гандаль, пасьпяховыя войны з суседнiмi дзяржавамi, пашыралася за кошт Валенсii i Балеарскiх выспаў, давала сьвету генiяльных паэтаў i вучоных...

Але нездарма кажуць, што ворагаў трэба баяцца найболей не ў часы вайны, а ў часы мiру й спакою i што найвышэйшая вартасьць лiдэра — не на полi бою, а ў хвiлiны добрабыцьця весьцi, не спыняючы, барацьбу з таемнымi й самымi падступнымi ворагамi — лянотай, баязьлiвасьцю, прагнасьцю... На жаль, як i мы, каталёнцы не змаглi выкарыстаць гэтую параду. Зь цягам часу Каталёнiя згубiла свае эканамiчныя правы, гандлёвыя прывiлеi, духоўную незалежнасьць i нацыянальную мову. На працягу трох стагодзьдзяў — з XVI па ХIХ — гэтая краiна была бездапаможнай i паралiзаванай ва ўсiх сфэрах жыцьця. Але, што цiкава i добра вядома нам, у той жа час каталёнцы, пазбаўленыя магчымасьцi пiсаць на роднай мове, не стварылi нiводнага значнага твору й на гiшпанскай, нягледзячы на ўпартае насаджэньне кастыльскага духу.

Чаму так? Таму, вiдаць, што да XVII стагодзьдзя каталёнцы ўжо склалiся як нацыя; працэсы ўтварэньня дзяржавы новай эпохi зайшлi занадта далёка, i Каталёнiю ўжо няпроста было ператварыць у яшчэ адну правiнцыю гiшпанскага каралеўства.

Трохсотгадовы сон Каталёнii ня стаў сном назаўсёды, пра што й сьведчыць новая каталёнская паэзiя.

P.S. Гэтыя падрадкоўныя насьледаваньнi прысьвячаю памяцi бабулi Грасiльды (Грасi) Адамовiч (у дзявоцтве — Роўда) i бабулi Тэрэзы (Тарэсы) Чантарыцкай (у дзявоцтве — Адамовiч). С.А.

ПЭРЭ КУАРТ

Каталёнскi паэт, празаiк i драматург. Сапраўднае iмя — Жоан Алiвэ. Нарадзiўся ў Сабадэлi ў 1899 годзе. Адукацыю атрымаў у Барсэлёнскiм унiвэрсытэце. Пасьля перамогi франкiзму некалькi гадоў правёў у выгнаньнi — у Францыi i Чылi. Аўтар кнiг “Галовы на калодзе” (1934), “Зьвярынец” (1937), “Аплочаны адпачынак” (1960) ды iншых.

ОДА БАРСЭЛЁНЕ

(фрагмэнты)

Тысячы вокнаў, воч

глядзяць на мiтусьню тваю i бурапеннасьць.

Даўжэе ноч.

Прапоратыя памяцi падушкi,

сноў полымя,

iзноў

кроў злога чыну,

дзяцiнства мёртвае, крык, сорам!..

Барсэлёна, з разарваным крыльлем,

параненая!

Зьвiняць зарытыя званы,

крыжы лунаюць,

i птушкi— вестуны няўцямнага чагосьцi.

Сьцяна хавае нам нябачныя скрозь нiшы.

Блакiтныя сьцягi, палотны неба,

разьвешанае сподняе аблокаў.

Барсэлёна, адгэтуль

хаос тваiм парадкам будзе.

Ня дыхае больш золата — зьбялела.

Асфальт гайдае

трызьненьне колаў, напампаваных бурай.

I ветразi зьняважана апалi.

Барсэлёна,

твае нашчадкi зразумець цябе ня могуць,

вядзьмарка апантаная,

сяньнiк чаканьняў.

Разбэрсаная, хрыплая,

губляеш ты i сорам i штандар,

жыцьцё жабруючы

мiж дурнатой i сьмерцю.

Усё яшчэ танцуеш,

сяк-так прычэсваесья шчэпкай

i пудрыш язвы порахам альбо

халодным прыскам.

Але ёсьць дзецi, што зьбеглi ад цябе,

так, тыя, якiх ты надта песьцiла —

прылiзаныя i ў пальчатках, —

патрыёты, фу ты, ну ты!

Цябе яны зраклiся,

хiба што ты прыкiнесься манернаю кларыскай.

Аблаялi цябе яны, бо ты

ўжо не такая ветлiвая i

не цiкавiсься брутальнаю гульнёю у нажыву

сярод бiсэксуальных шлюх i фаварытаў.

Барсэлёна, пяеш хрыпата песьню ты, якая

нас агаломшвае.

Тармосiш тых, што прыяжджаюць,

прызямляюцца, —

i тыя разбухаюць,

як быстрыня, што йдзе супроць пратокаў,

уверх па Рамблас,

уверх па Пасэа дэ Граса.

Яны сьвiшчуць, штурхаюцца, лаюцца,

глядзяць спадылба на гаспадарскiя палацы,

на пужлiвыя шторы i трымклiвыя рэбры платоў,

на дзьверы з сакрэтнымi запорамi.

Рагочуць людзi вулiцы,

дзеляцца на атрады,

якiя кiдаюць на дно краты,

застрашваюць лiфты, каб ня так сьпяшалiся,

калечаць двайныя засовы,

выключаюць пляўком

сыгналы трывогi.

Паслужлiвыя калiдоры зьбянтэжана маўчаць,

але залы для прыёмаў прымаюць iх дрэнна,

дываны цiха абураюцца iх альпаргатамi.

Расхiнаюцца насьцеж дзьверы бальконаў,

i з вулiцы ўрываюцца ненажэрныя ветру парывы,

кроў, рыканьне,

пыл, што ўзьвiўся над брукам,

вывернутым пазногцямi гневу.

Шумна паўзе вужака,

доўгая чырвоная блiскавiца ўплiшчваецца ў сьцяну:

“Дом заняты Рэвалюцыйнай Моладзьдзю”.

Барсэлёна,

твой арыстакратычны квартал

апрануў пралетарскую робу.

Ён усьмiхаецца, горды i нецярплiвы, —

паўсюль новыя маладыя людзi.

Вось у што перакулiлася твая фанабэрыя,

плод старажытнай зайздрасьцi,

якая цябе задушыць!

Ты столькi пакутавала!

Не ад голаду, не ад галiзны —

ад пошлай прагi прывiлеяў.

Напружаная пыха.

Дурная рызыка.

Зьдзек з пракаветнай гармонii.

Душэўны спакой, атрыманы

за кошт вартых жалю падачак

i рабствам зьнясiленых душ.

Праца, спаганеная дарэшты,

у патаемных тунэлях нажывы,

атлусьценьне ў сьвiнарнiку роскашы...

Барсэлёна, зiрнi на сябе.

Не сьпявай, Барсэлёна.

Выслухай сваё сэрца — яно яшчэ б’ецца.

Не спыняйся. Плач кожны дзень патроху,

калi Зямля пачынае ўсьляпую

новы вiток.

Плач пакрыху, не пераключайся на iншае, гледзячы,

як вецер рэквiзуе ў дрэваў лiстоту.

Ня бойся прадчуваньняў новай хвалi.

Працуй. Маўчы.

Забудзься пра гiсторыю.

Трызьнi ёю, перайнач яе.

Сачы за морам, сачы за гарамi.

Думай пра сына ў тваiм чэраве.

ЖАЗЭП КАРНЭ (1884-1970)

Каталёнскi паэт i празаiк. Нарадзiўся ў Барсэлёне. Вывучаў фiлязофiю, фiлялёгiю i права. У 1904 годзе выдаў свой першы паэтычны зборнiк “Кнiга паэтаў”. У 1921 годзе паступiў на дыпляматычную службу. Доўгi час жыў у Коста-Рыцы, у Францыi. З прыходам да ўлады Франка — у Мэксыцы й Бельгii. Аўтар кнiг “Сакавiтыя плады” (1906), “Слова на ветры” (1914), “Вецер у чаратах” (1920), “Прарок” (1941), “Дрэвы” (1954), “Кола году” (1966). Перакладчык Шэксьпiра i Андэрсэна на каталёнскую мову.

***

Быць каталёнцамi ў сьвеце

даў нам бог i назваў

добрым найменьнем, даў нам

пракаветнасьць i сьвежы сок.

Няхай ня роўня мы ўнукам —

але мы iм шляхi пракладалi,

няхай яны iншыя —

але сутнасьць у нас адна.

Даў нам бог нашу веру,

ранiшнiх справаў разьбег,

палёў залатых разьлiвы,

сьнежную сьвежасьць рэк,

грошы зь велiчным звонам,

i лепшую сярод манет —

любоў, i сьмелую гiбель

з тварам, якi вылучае сьвятло

(мёртвы, гляньце, бацькавы крошкi пабраў!),

а прыйдзе слава — няхай суседзям

спаць яна не дае:

радзiма — цяжкая справа,

тут крылы патрэбны i нораў.

I калi мы мусiм пакутваць,

дык бог, вiдаць, мае рацыю,

раз даў нам загану, якая,

перагараючы ў нас,

нам усё ж сьцiплую радасьць

падаруе ў прызначаны час.

ПЭРЭ ЖЫМФЭРЭ

Нарадзiўся ў Барсэлёне ў 1945 годзе. Паэт, празаiк, лiтаратурны крытык. Скончыў юрыдычны факультэт Барсэлёнскага ўнiвэрсытэту. Вершы пачаў пiсаць на гiшпанскай мове. За кнiгу “Палаючае мора” атрымаў Нацыянальную лiтаратурную прэмiю (1966).

РОНДА

Добра было б мець рэвальвэр — каб слухаць

бруеньне крывi i ведаць, што я не памру,

што шчаўчок курка i парахавая ўспышка

не разьнясуць мой, нiбы анёламi беражоны, сад.

Як усё азараецца, калi вочы заплюшчваю.

I фантазii каханьня праходзяць скрозь мяне,

быццам вобразы маленства альбо сьпевы русалкi.

Асьцярожней ступайце — не разбудзiце ружы.

Iмгненьне дажджу за нявыспаным шклом,

i iмгненьне, калi твой позiрк i ўсьмешка чуваць,

i iмгненьне, калi твая ўсьмешка раскрывае

нябёсы й плянэты,

i iмгненьне, калi твая скура пераўтвараецца ў

шапатлiвае зьзяньне,

i iмгненьне, калi твае вусны, i вочы, i дождж...

Хацеў бы мець рэвальвэр, каб слухаць

бруеньне крывi i ведаць, што я не памру.

ГАБРЫЭЛЬ ФЭРАТЭ (1922-1972)

Адзiн з найвыбiтнейшых каталёнскiх паэтаў сярэдзiны стагодзьдзя. Аўтар паэтычных кнiг “Тэорыя целаў” (1966),“Жанчыны i днi” (1968) ды iншых.

ВЕРА

У абдымках яе трымаеш.

Сьпiш, i яна табе сьнiцца,

i ведаеш: усё, што ты бачыш

у сьне, — гэта толькi сон.

I сэрца тваё трапечацца

трапятаньнем новае веры.

Адно толькi — i ня болей, —

адно-адзiнае

слова

дазволiць табе зразумець,

што варта прачнуцца.

Ты ведаеш —

i гэтае слова

таксама табе прысьнiлася,

i ўсё-ткi там,

за мяжою

ўсiх сваiх сноў,

ты трымаеш яе

ў абдымках.

САЛЬВАТОР ЭСПРЫУ

Каталёнскi паэт i празаiк. Зь сям’i натарыюса. Скончыў Барсэлёнскi ўнiвэрсытэт. Аўтар паэтычных кнiг “Могiлкi ў Сiнеры” (1946), “Песьнi Арыядны” (1949), “Вандроўнiк i сьцяна” (1955), “Скура быка” (1960).

ЧАСАМ БЫВАЕ НЕАБХОДНА

Часам бывае неабходна,

каб у iмя народу памёр адзiн чалавек,

але ўвесь народ нiколi

не павiнен памiраць у iмя

аднаго чалавека —

запомнi гэта, наш агульны горад.

Навядзi масты разуменьня,

пастарайся спасьцiгнуць, а то й палюбiць

гаворку рознапляменных дзяцей тваiх.

Няхай пралiецца павольны дождж

на ральлю, i вецер