Натальля Бабiна
Сучасная назва Мiдылi
Я амаль заўсёды прачынаюся пад трэцi заклiк муэдзiна. Не таму, што ён мяне будзiць — праз сон я амаль заўжды чую й першыя два — а проста таму, што трэцi голас з недалёкай вежкi здаецца мне зьвязкай памiж сном i днём. У вакно я бачу мора — амаль заўжды спакойнае. На жаль, ранiцай вецер з гор i пах мора, якi я так люблю, не далятае.
Я выбiраю сукенку — толькi шаўковыя i толькi зялёных адценьняў — i выхожу на тэрасу, каб зварыць каву. Вуглi паступова разгараюцца, пясок у жароўнi становiцца цёплым, потым гарачым, пена ў джэзьве расьце... З кубачкам у руках я сяджу пад разрослымi да немагчымасьцi кiрказонамi i, назiраючы за берагам, за першымi купальшчыкамi, думаю, чым заняць новы дзень. Калi ўвечары або ноччу быў шторм, то ў гэты час звычайна ўздоўж узьбярэжжа павольна плыве рыбацкая маторка, i той з рыбакоў, што малодшы, мэлядычна гукае:
— Рыба! Залата, срэбна рыба! Сьвежа рыба!
Бывае, я ўзмахваю рукой ў адказ, i тады маторка кiруецца да невялiчкага прычалу, i рыбак прыносiць мне латок з рыбай —гэта заўсёды кефаль, i яна заўсёды й сапраўды залатая й срэбная. Я выбiраю рыбiну, i плачу за яе ўдвая больш, чым запрошвае рыбак. Мне падабаецца, як ён пасьмiхаецца, атрымаўшы грошы. Пасьля я яшчэ прашу аднесьцi рыбiну ў садок у двары, i рыбак, кланяючыся, адыходзiць.
Сонца паднiмаецца высока, але на тэрасе заўжды халадок. Людзей на пляжы большае — хутка будзе ўжо натоўп.
Цяпер пайсьцi ў горад — выбраць.
... Выбраць у вулiчных гандляроў чарговую зялёную сукенку, мяккую й далiкатную, пальцы сьлiзгаюць па тканiне, яе хопiць на тры разы апрануць. Як толькi паблякне колер i пасыплюцца швы, яна паляцiць у сьметнiцу. Яна не пасьпее надакучыць мне, а гэта нямала.
... Выбраць нешта ў маленькiх крамах, дзе прадаюцца срэбныя пярсьцёнкi з волава, шкляныя рубiны ды сапфiры-стразы. Дзе-калi сярод развалаў шкляных рознакаляровых каменьчыкаў мiльгане змрочнае вока сапраўднага смарагду ў аправе зь белага або зялёнага золата, або чарнёны бранзалет зь сямi сланоў, стары, як сам гэты горад. А то яшчэ тумановы агат або, невядома адкуль, крыжык з кiтайскага жадаiду... Або залацiсты тапаз, вялiкi, як яйка перапёлкi, i трошкi-трошкi мутнаваты, або блакiтны аквамарын, якi хавае зялёнае глыбока-глыбока ў душы...
Калi я не купляю нiчога у шапiках ювэлiраў, дык iду на базар. Адсюль ужо немагчыма пайсьцi безь нiчога, бо, у адрозненьне ад рубiнаў i сапфiраў, усё тут сапраўднае. Амаль чорныя смоквы, памiдоры, нiбы ракеты ў мiнiятуры, i тлустыя, сакаўныя пабегi партуляку, якiя агрэсiўна тапырацца на прылаўку безьлiччу лiстоў. Iгрушы, салодкiя перцы, сьлiвы. Гронкi вiнаграду, якiя адной рукой не падняць, персiкi пульхнатыя й гладкiя, яркая салата. Кавуны, разрэзаныя надвое дынi, абрыкосы. Маладое лiсьце вiнаграду, далiкатная бамiя, артышокi. Салодкая бульба, салодкая цыбуля, яшчэ цыбуля, пранiзьлiвага вострага смаку. Агуркi, як конi, і маленькiя, сьвежая пекiнская капуста, часнык, такi й мочаны... Першы з гандляроў кавы, да якога я падыходжу, дае мне калёнскай вады, каб я асьвяжыла рукi й твар, выбавiлася ад пахаў базару — каву трэба выбiраць «на чысты нос»...
Калi мне ня хочацца ў горад, я еду горнай дарогай, куды прывядзе. У мяне невялiкi пэжо, канечне, пэрлямутрава-зялёны. Дарога заўсёды прыводзiць мяне ў адно месца. Да перавалу неба бясхмарнае, але варта падняцца на яго, як пачынаюць наплываць аблокi. Мора адсюль, з вышынi, здаецца сiнiм-сiнiм, толькi ля берагу, там, дзе праз слой вады бачныя камянi старога, яшчэ элiнскiх часоў, порту, вада смарагдава-зялёная. Камянi аблепленыя марскiмi яжамi. Зусiм блiзка адсюль востраў Мiдылi — так цяпер мы называем Лесбас, — ён трошкi зацягнуты смугой, але ўсё адно добра вiдаць маленькiя дамкi з чырвонымi стрэхамi й купкi дрэваў. Усё так, як i тут, у Бахрамкале, але тутэйшыя дамкi з чырвонымi стрэхамi стаяць пустыя — тут жылi грэкi, яны даўно паўцякалi адсюль, i слушна зрабiлi, бо цяпер тут пустынна, i вецер вее так моцна, быццам хоча сагнаць з гары ўнiз, у мора, i пустыя дамы, i пыльныя камянi, i мяне. Я адпускаю тормаз, i пэжо, падагнаны ветрам, пачынае кацiцца ўнiз. Калi-нiкалi я еду абачлiва й асцярожна, амаль не зьнiмаючы нагi з пэдалю тормаза, а калi-нiкалi пру вельмi хутка, звонка сьмеючыся на крутых заваротах, на якiх сустрэчныя машыны, што едуць на перавал, прыцiскаюцца да скалаў. Як бы я нi ехала, урэшце дарога выносiць мяне ў маленькае мястэчка, абы-якiя дамкi тут, штогод iх засыпае каменьне з гары, якая аж вiсiць над самымi дахамi.
Я купаюся. Калi ехала павольна, дык плаваю ўздоўж берага, апусьцiўшы вочы ў ваду, i разглядаю рыбаў. Тут няма кефалi. Жоўтыя сумныя рыбiны, стракатыя вясёлыя, ружовыя задуменныя. Вусатыя. Надзьмутыя. Рыбы, што спяшаюцца па справах. Калi ехала хутка, дык, кiнуўшыся ў ваду, плыву да Мiдылi. Зацята плыву, аж пакуль ня пойдзе напярэймы памежны катар. Тады павяртаю назад.
Аднойчы, не даяжджаючы да перавалу, я зьвярнула з шашы на прачышчаную бульдозэрам дарогу — такiя дарогi ў гарах зазвычай вядуць до гранiтных кар’ераў або да вялiкiх алiўкавых плянтацыяў. Гэтая, абвiўшы некалькi невысокiх вяршыняў, вывела да жытла.
Белая хата, збудаваная яшчэ за часоў iмпэрыi, у высахлай ушчэнт седлавiне. Сям-там алiвы, старыя камлi, маладыя галiны. Зялёна-шэрая лiстота над пажоўклай травой, усё астатняе сьпёклася на сонцы. Пануры восьлiк памiж алiвамi, тры пужлiвыя авечкi. На ганак выйшла старая. Яна круцiла галавой, азiраючыся, але не прыкрывала вачэй ад сонца. Яна выйшла на шум матору, але машыны ня бачыла. Я нацiснула на газ, матор зароў, i старая нарэшце сфакусавала зрок. Я заглушыла рухавiк i выйшла, бразнуўшы дзьверкай, i пару разоў пакланiлася, як вымагае звычай.
— А хто то? — спыталася яна.
— Мяне завуць Нэйбахат, — адказала я.
Я разглядала старую, вырашаючы, што сказаць, як растлумачыць ёй свой прыезд.
— Пабачыла дарогу й трапiла да вас.
— А хто то? — паўтарыла старая.
Тады я сказала:
— Мяне прыслаў мула з Бахрамкале. Ён пытаецца, цi ня трэба вам чаго падвезьцi — прадуктаў, вопраткi, можа, трохi грошай? I казаў, што ў вас можна купiць алею.
— Нэйбi? — перапытала старая. — То ты? Якi мула?
Старая, пэўна, спачатку прыняла мяне за родзiчку цi знаёмую. Мне падалося, што зь ёй ужо нельга гаварыць, але праз хвiлiну задуменнасьцi яна прамармытала:
— А, мула, баранi яго алах... — i зноў замоўкла, няўцямна разглядаючы мяне чорнымi вачыма, адно зь якiх амаль цалкам, а другое напалову зацягнутыя бельмамi.
Процi звычаю, яна не сьпяшалася запрасiць мяне ў дом. Сонца пякло мне галаву, у седлавiне ветру зусiм не было. Пот —вадкасьць, якая плыве з чалавека тонкiмi струменьчыкамi процi ягонай волi.
— Хадзем, уцягнеш мне нiтку ў голку, — нарэшце сказала старая.
Я пайшла за ёй, уцягнула нiтку ў голку, не адрываючы яе ад катушкi — так запатрабавала старая. Потым я прыяжджала яшчэ пару разоў.
На ёй заўсёды было адно: чорная хустка, цёмная сукенка, чорныя шаравары. Яна, мабыць, так i спала. Ад яе патыхала цвiльлю, мочам, авечым гноем. Старая не абувалася нават у самую сьпёку, калi я не магла дакрануцца да пяску. Босай хадзiла на агарод i па ваду.
Бачыць яна амаль нiчога ня бачыла, але, дзякуючы звычцы, упраўлялася вобмацкам.
Павесiўшы на бакi панурага восьлiка дзьве аплеценыя пыльнай лазой вялiкiя бутлi й пачапiўшы на локаць вядро, яна выходзiла з дому ў самую сьпёку — чым ясьней сьвяцiла сонца, тым лепш яна бачыла — i па незаўважнай у камянях i пыле сьцежцы йшла да крынiцы — струменьчыка, што выцякаў проста з каменя. Iсьцi трэ было спачатку ўгору, потым унiз — з гадзiну. Доўга цурчэў струменьчык, пакуль напаўнялiся бутлi. Восьлiк дзе-калi падыходзiў i пiў, перахопваючы яго. Тут, ля вадапою, восьлiк трохi ажыўляўся i пачынаў скубсьцi траву, якая расла паблiзу вады. Травы было мала, i восьлiк пераходзiў на поле, на агурочнiк. Калi бутлi былi поўныя, старая бралася за палiваньне. Доўга-доўга струменьчык напаўняў вядро. Кожнай расьлiне — па кубку, усiм пароўну, незалежна ад таго, гурок гэта, памiдор цi бульба. Нiчога iншага старая не садзiла. Яна сказала мне, што кожны раз пасьпявае палiць толькi палову поля — трэба йсьцi назад, пакуль не зьвечарэла. Яна баялася цемры. Таму на другi дзень палiвала другую палову поля — усярэдзiне корчыкi выглядалi лепш, iх, выходзiць, палiвалi часьцей, i восьлiк сюды не дабiраўся. Я не магла дапамагчы старой палiць усё — загваздка была ў крынiчцы, якая занадта марудна жаўрэла...
Старая была вельмi маўклiвай. Яна нi пра што ў мяне не пыталася й не адказвала.
Аднойчы адвязалiся й згубiлiся авечкi. Калi, абышоўшы вакол хаты, старая гэта зразумела, яна заплакала, закрычала i ўпала на зямлю. Праз паўгадзiны я, спатнелая й задыханая, прыгнала трох худых жывёлiнаў, а яна гэтаксама ляжала на пыльных камянях i крычала.
— Ана, устаньце, гляньце, вось яны, я iх знайшла! — крыкнула я.
Яна села на зямлi й стала аглядацца з тым самым выглядам, як тады, калi пачула шум маёй машыны.
— Вось яны! — крычала я, запыняючы бяздумных авечак i, папiхаючы iх каленьмi, блiжэй да старой. — Усе тутака! Ня плачце!
Адзiнай ежай старой было авечае малако й сыр зь яго, ну й яшчэ алiўкi. На бульбу й агуркi ў гэтым пекле разьлiчваць не прыходзiлася.
Старая, дрыжучы, углядалася перад сабой. Мы загналi авечак у хлеў, i, поўзаючы ў гноi на каленях, старая яшчэ доўга мацала авечак, лiчыла.
Потым яна ўпершыню пачаставала мяне. Я ела сухаваты салёны кавалак сыру, трохi забруджаны яе рукамi, старая ела свой кавалак побач са мной, ёй цяжка было есьцi цьвёрды сыр трыма пянькамi, што засталiся ў роце, крошка сыру прыляпiлася да шчакi, а кавалачкi гною — да пальцаў, i я падумала, што старая хутка памрэ.
Я вырашыла, што заўтра паспрабую прывезьцi ёй смажаную залатую кефаль. Раней, што б я нi прывозiла, ёй нiчога не смакавала, ежай яна цяпер лiчыла толькi сыр ды алiўкi, а ўсё астатняе клала назад у торбу i засоўвала мне ў руку. Мярцьвяцкi пах стаяў у хаце, калi я прыехала наступным разам.
Старая ляжала, непазнавальная, на сьпiне, вочы яе былi закрытыя, а скiвiца адвалiлася. Сухiя рукi са скурчанымi пальцамi ляжалi ўздоўж цела. З-пад пляскатай подушкi выступаў краёк абразка. Я й ня ведала, што яна была грачанкай. Калi тут рэзалi грэкаў, яна, значыцца, была зусiм дзяўчом.
Я вышла з хаты, выпусьцiла з хлеву авечак, якiя неспакойна турзалiся па загоне, выпусьцiла й напёрла восьлiка, якi, аднак, адразу зноў вярнуўся пад хату.
Дома, пад кiрказонамi, я вырашыла забiць Марыда. Ах, я ж яшчэ не казала, хто такi Марыд! Я яго ўтрыманка. Ён прыяжджае сюды раз на тыдзень. Дзень я праводжу зь iм, а астатнiя шэсць —так, як хочу. Гэта прыймальная плата — мне ня трэба, як многiм iншым жанчынам, бачыць свайго ўтрымальнiка кожны дзень i ноччу, пакуль не засьнеш. Мне не прыходзiцца штодзённа працаваць, каб два разы на месяц атрымлiваць жалю вартую купку грошай, якiх усё роўна заўсёды бракуе. Як ён пнецца выглядаць значным, i, халера, гэтае валасатае пуза... Поры на носе, пах парфумы ад вусоў. Тэк-с.
Забiць мужчыну, якi агiдны.
Я схадзiла па пiсталет i навярнула на ствол глушыльнiк. Заўтра ён прыедзе, i я яго заб’ю.
