Летапіс дзяжурства па-беларуску, або гісторыя хваробы адной рэчаіснасьці
Яшчэ калі ўзрост мой не сягаў за межы адназначных лічбаў, навагоднія ўрачыстасьці ніколі не абыходзіліся бяз процьмы самых неверагодных жаданьняў. Усе зьдзяйсьняліся. З часам іх робіцца менш і менш, але збываюцца яны значна радзей.
Оскар Уайльд меў рацыю, перанасычаючы калісьці «Дарыяна Грэя» афарыстычна аблямаванымі парадоксамі кшталту «Забойства — заўсёды промах» ці «Жанчына — істота дэкаратыўная». Хто будзе аспрэчваць згаданае сёньня, калі наўкруг — адныя недарэчнасьці.
Сёньня — Дзень без чужога слова. Гадзіньнік заведзены на палову сёмай. Дакладна а шостай чуецца пранізьлівае і патрабавальнае мяўканьне Мілорда: яшчэ ўчора скончыліся ягоныя «сухія сьняданкі». На крайні выпадак у лядоўні ёсьць колькі курыных галоваў. Іду да суседкі, прашу выцягнуць іх з халадзільніка і пакласьці жывёлінцы. Незадаволеная раньнім візытам, яна змрочна ўздыхае : «Головы вытянуть боишься, а по-белорусски смело говоришь».
Да сьнеданьня далёка, выцягваю з паліцы «Hiroshima mon amour» спадарыні Дзюрас. Дайшоўшы да «C’est comme l’intelligence, la folie, tu sais. On ne peut pas l’expliquer», вырашаю, што годзе, і занатоўваю гэтыя фразы на аркушы, які вісіць над пісьмовым сталом. Вялікімі літарамі яшчэ зь нядзелі там пазначана: «Я скажу тебе с последней Прямотой: Всё лишь бредни — шерри-бренди, — Ангел мой»...
Пішу дзяжурнага ліста бабулі і дзядулі, ушчуваючы сябе за чэрствасьць: апошнія гадоў пяць ніяк не пазбаўлюся ад пачуцьця «дзяжурнасьці».
Звоняць у дзьверы. Адчыняю: сусед з чацьвертага паверху. Патрэбны які-небудзь зборнік вершаў («только чтоб не тяжелый!») — урок літаратуры ў ПТВ. Падхопліваю гаворку па-беларуску — ён быццам ніякавее. Ну што ж, вядома, «le langage est la source des malentendus». Моўчкі аддаю «Скрыжаваньні» Глёбуса.
Сьнедаю. Мыючы посуд, адчуваю: наступіла на нешта вострае. Гляджу пад ногі — уся падлога ў курачых дзюбах.
У электрычцы дачытваю апошні «ЛіМ». «Адгукаюся» на нумар, пазначаючы ўнізе радок з таго ж Мандэльштама: «Душно — и всё-таки до смерти хочется жить». Чамусьці згадваю «Аўтобус колеру бэз» Сідарукоў. Штосьці ніяк не магу прыстасаваць гэтае апавяданьне да катэгорыі вечнасьці.
«Наша Ніва» — унікальнае выданьне. У сэнсе стварэньня канцэптаў. У Плятона — «ідэі», у Ляйбніца — «праўда», у Цьвятаевай — нават «стол». Дамінуючым канцэптам «НН» да нядаўняга часу была, па-мойму, «нянавісьць», але высакародная. Ён, дарэчы, і стварае своеасаблівы німб над выданьнем.
З вакзалу накіроўваюся ў Пушкінскую бібліятэку, каб дачытаць «дзяжурную» кнігу, Розанава. Па дарозе раздумваю, ці могуць быць у рэальным жыцьці Нагелі (што ні кажыце, варты ўвагі пэрсанаж, геніяльна выпісаны геніяльным пісьменьнікам); Арля ці Замзу некалі ж прыдумалі, а яны — рэчаіснасьць...
Пасьля — дахаты. Лісты з Кітаю і Сымфэропалю. Праглядаю стосік «ЛіМаў», гартаю Гарэцкага. Колькі разоў перачытваю «Фантазію».
Званок. Спадар М. пытаецца пра настрой. Вырашаем зрабіць сьвята. Добры суразмоўца і добрая кава — усё ёсьць.
Той раз абмяркоўвалі зь ім «Радзивиллов...» Багадзяжа й Масьляніцынай, дакладней, лаялі. (Якім слэнгам напісаная гэтая кніга? І няўжо ня сорамна прыкрывацца папулярызацыяй гістарычнае мінуўшчыны?) На гэты раз пэўна абыдзецца без адрэналіну — «Ritter, Burgen und Turniere» Stephan’a Kuhn’a.
Ля поўначы я ізноў дома. Яшчэ трэба праглынуць чарговыя разьдзелы зь Бібліі.
Так аддзяжураны Дзень без чужога слова не па графіку (шчыра-шчыра — ні разу ніводнага слоўца не вымавіла па-расейску, а што да нямецкіх, ангельскіх... Ды хіба ж яны чужыя?).
Застаецца адно няпэўнасьць. Часам так бывае напярэдадні новага дня; часам так нагадвае пра сябе стома ад дзяжурных вершаў, газэтаў, кніг, усьмешак, камплімэнтаў, сымпатыяў у абавязковым парадку — дзяжурных. А калі-небудзь зь іх народзіцца ня менш дзяжурнае каханьне (Андэрсэн даўно ператварыў «вялікае сардэчнае пачуцьцё» ў шум, скуль тое некалі выйшла Афрадытай. Тонкі псыхоляг, ён да ўсяго чалавецтва ставіўся як да дзіцяці. Куды нам да яго са сваімі зьведзенымі да эгацэнтрызму амбіцыямі!).
Сёньня я спрычынілася да «гетто избранничества» (трапнае цьвятаеўскае), дзе за мову — судзяцца. Але, спадарове, як справу ні павярні, клопату — хоць расьперажыся. Згадайма Прарокава: «А людзі, глянуўшы на Сонца, Адказ казалі грамадой: «Па колькі нам дасі чырвонцаў, Калі мы пойдзем за табой?..»
Ліда Куратава, Дружны
