Уваскрашэньне вешальніка
Гадоў пяць таму ў менскую школу, дзе вучылася мая пляменьніца, зачасьцілі місіянэры з аднаго тутэйшага праваслаўнага брацтва. На сустрэчах з вучнямі адбывалася раздача кніжак пад немудрагелістымі назвамі "Спасение России" або "Молитвы за Россию". Сярод прадукцыі такога кшталту дзеці — напэўна для сямейнага чытаньня — атрымлівалі і нумары "Весніка Беларускага экзархата".
Адзін з нумароў гэтага даволі прэзэнтабэльнага выданьня пляменьніца прынесла мне. "Дзядзя Ўладзя, а вось тут пішуць няпраўду". Усьлед за пальчыкам дзяўчынкі я пачаў чытаць пра "незабвенного деятеля Белорусского края, графа Михаила Николаевича Муравьева, неутомимого радетеля об укреплении в белорусском народе христианских добродетелей, строителя в белорусских городах и весях православных храмов, ходатая о переносе мощей белорусских святых" і прочая і прочая.
Мне заставалася ўдакладніць, чаму канкрэтна дзяўчынка лічыць, што дарослыя дзядзькі з "Весніка" хлусяць. І тады з вуснаў пяціклясьніцы, якая яшчэ не праходзіла тэму нацыянальна-вызвольнае барацьбы на ўроках, я пачуў, што насамрэч гэты Мураўёў забараняў беларускую мову, душыў паўстаньне Каліноўскага, аддаваў загады вешаць і расстрэльваць паўстанцаў, за што і атрымаў мянушку вешальнік. Ці трэба казаць, што я застаўся цалкам задаволены і настаўнікамі маёй пляменьніцы, і наогул курсам, узятым беларускай сыстэмай адукацыі.
Пагладзіўшы разумную дзяўчынку па галоўцы, я ўзгадаў францускага гісторыка Шуля Мішле, які назваў сваю навуку ўваскрашэньнем. Я падумаў, што гэтае мэтафарычнае азначэньне, магчыма, як ніякае іншае, сугучнае беларускаму нацыянальнаму кантэксту, і сеў пісаць водгук на публікацыю "Весніка".
Мне здавалася, што я яшчэ пасьпею растлумачыць пляменьніцы і тое, што "Веснік Беларускага экзархата" — гэта часопіс мясцовага аддзяленьня Расейскай праваслаўнай царквы, і тое, каму служыла і служыць гэтая царква разам з аддзяленьнямі. Я толькі зьвярнуў увагу дзяўчынкі на тое, што артыкул у "Весніку" непадпісаны, а значыць, дарослы дзядзька аўтар ведаў, што хлусіць.
Прамінуў год ці два. Краіна атрымала прэзыдэнта і новы ўрад, а Міністэрства адукацыі — новага міністра. У адзін цудоўны дзень я разгарнуў сьвежы нумар не, ня "Весніка Беларускага экзархата", а "Настаўніцкай газеты". Менавіта там, у органе Міністэрства адукацыі краіны, мяне чакаў працяг сюжэту, зьвязанага зь "незабвенным графом".
Пад рубрыкай "У дапамогу настаўніку" газэта пісала пра таго самага начальніка "Северо-Западного края, яго сіяцельства Міхаіла Мікалаевіча Мураўёва". Настаўнікам і іхным вучням належала ведаць, што "гэта быў энэргічны дзяржаўны дзяяч, які зь веданьнем справы рабіў тое, да чаго быў закліканы. У Вільню ён прыехаў з плянамі дзеяньняў і неабмежаванымі паўнамоцтвамі. Ён быў першым зь дзяржаўных дзеячоў Расеі, што ўзьняў пытаньне аб пастаноўцы шырокай народнай адукацыі ў краі, прычым на "местном наречии", пад якім ён, безумоўна, разумеў беларускую мову. Я чытаў далей і прыкідваў, дзе будзе абранае месца пад помнік гэтаму выбітнаму чалавеку нашага краю, які любіў, між іншага, паўтараць, што ён ня з тых Мураўёвых, якіх вешаюць, а з тых, якія вешаюць.
Мне захацелася прапанаваць аўтару публікацыі ў "Настаўніцкай газеце" шэраг пытаньняў, самым мяккім зь якіх, напэўна, было б пытаньне пра тое, чаму ж яго сіяцельства Мураўёў так і не адчыніў У Беларусі ніводнай школкі на "местном наречии"?
Але артыкул у "Настаўніцкай газэце", як некалі і ў "Весніку Беларускага экзархата" быў непадпісаны. Праўда, у гэтай ананімнасьці было адно істотнае адрозьненьне: у першым выпадку аўтар апалёгіі ката Беларусі ўжо баяўся. У другім, у "Настаўніцкай газеце" — яшчэ баяўся.
Уладзімер Арлоў
