Лава ў старым парку
Віленская рэстарацыя «Паланга» заўсёды была месцам сустрэчаў. Турысты не заўважалі яе — звычайны будынак у духу 70-х гадоў, нічым не прыкметны на тле шыкоўнае віленскае архітэктуры ранейшых эпохаў. Турысты шукаюць экзотыкі, яе ў Вільні багата. А «Паланга»... Месца для ўнутранага, так бы мовіць, хатняга ўжытку, для саміх віленчукоў.
Напрыканцы савецкіх часоў тут можна было даволі танна й прыстойна пад’есьці. Напрыклад, узяўшы комплексны абед, з абавязковым халодным баршчом ды гарачай адбіўною. Добра памятаю, як тады тут наразалі хлеб. Танюткімі, амаль празрыстымі скібачкамі.
Вось жа ў «Паланзе» я пакрысе й перазнаёміўся зь віленчукамі. З рэдактарам часопіса «Крантэй» Вайдотасам Даўнісом, з рэдактарам газэты «Шяўрес Атенай» Пранасам Моркусам, зь беларускімі мастакамі Алегам Аблажэем і Сяргеем Покладам. А таксама з рэдактарам тутэйшае польскае газэты Ўладыславам Струмілам, які выдатна гаварыў па-беларуску й нават перакладаў зь нямецкай для «Нашай Нівы»... Яго можна было сустрэць у гэтай рэстарацыі ледзь не штодня. І гэтаму месцу ён прысьвяціў багата сваіх апавяданьняў. Напрыклад, «Memento mori»:
«А ўвечары... Увечары была, натуральна, «Паланга». Сядзелі мы ўгары, але не за столікам справа, як заўсёды, ён быў заняты, а ўселіся ля вакна, адкуль выгляд быў і на ўсю вялікую залю й на сквэр звонку — невялікі, смутнаваты й нейкі таямнічы».
Сквэр насупраць сапраўды таямнічы, ціхі, у густой засені. Проста пасярод гарадзкога тлуму. У ім была магіла савецкага генэрала Чарняхоўскага зь вялікім помнікам. Ад таго сквэр называлі Чарняхоўкаю. Яшчэ раней на месцы генэрала стаяла расейская капліца Сьятога Георгія, у гонар касаваньня вуніі. Ад яе за расейцамі й праспэкт зваўся Георгіеўскім. А да таго тут стаяла старасьвецкая капліца Сьвятога Юра, і ў беларускай традыцыі праспэкт называлі Сьвята-Юраўскім. Няма цяпер тут ні капліцаў, ні генэральскае магілы. Засталіся старыя дрэвы. Пра іх таксама пісаў Струміла:
«Я любіў бавіць час у кавярні — сядзеў і думаў, чытаў, рабіў нататкі. Па палудні кліентаў бывала мала. Мой столік з двума крэсламі стаяў крыху ўбаку, але як назіральны пункт, ён быў нібы з мараў. З вакна раскрываўся выдатны від на сквэр, у якім стаялі вялікія дрэвы. Пад адным зь іх, проста насупраць, была лава са сьпінкаю. Папалудні зьяўлялася на ёй дзяўчына».
І праўда, адсюль, з-за велізарных шкляных шыбаў «Палангі», можна было гадзінамі цікаваць за вірлівым жыцьцём Вільні. Як з акварыюму. І можна было тут падгледзець прывіды зь мінулага. Цені даўніх дзён шукаў і мой знаёмы рэдактар:
«Замовіў бутэльку гарэлкі. Дагадліваму афіцыянту мая замова пэўна здалася дзіўнай, бо ніхто сам сабе не замаўляе цэлай бутэлькі. Ён, аднак, не паказаў зьдзіўленьня, хутка яе прынес, адкаркаваў, наліў кілішак і зьнік. Шнапс быў халодны й меў добры смак. Я выпіў, напоўніў кілішак і зноў выпіў.
Марнаваўся ў кавярні... Цяжка было нават акрэсьліць, колькі мінула часу. Выпіў цэлую бутэльку, але алькаголь ня дзейнічаў. А мо мне толькі гэтак здавалася. Я быў у нейкім здранцьвеньні, у трансе, у чаканьні таго, што ўласна было маёй мэтай: убачыць сквэр, лаву, дзяўчыну на лаве».
Гэтак апісваў Уладыслаў Струміла свае ўласныя крозы. Хоць штосьці прымроіцца тут магло кожнаму. Калі доўга глядзець скрозь шкло на стары віленскі брук. Седзячы тут, я таксама адчуваў шчыльную напоўненасьць эфіру за шыбамі. Тут, зусім побач, была колішняя рэдакцыя «Нашай Нівы», дзе жыў Янка Купала, у суседнім пад’езьдзе жыў мастак і кампазытар Чурлёніс, а ў доме насупраць была рэдакцыя «Нашай Долі». Проста наперадзе, на брукаваным пляцы, расейскія карнікі расстралялі дэманстрацыю віленчукоў у крывавым 1905 годзе.
Але можна тут было спаткаць і здані з часоў нядаўніх. Гэтак Струміла, напрыклад, апісаў адно спатканьне:
«Пазнаёміліся мы зь ім даўно, тут, у «Паланзе». На добрым падпітку ён падсеў да нас і напрасіўся на пачастунак.
Былы карэспандэнт ТАСС на Кубе, Віктар, п’янеў штораз хутчэй. Ён быў забаўны хлапец, ня злосны й нейкі безабаронны. Падсеўшы да нас аднаго вечара, уважаў сябе за нашага знаёмага і заўсёды даволі бесцырымонна патрабаваў ад мяне на некалькі наступных кілішкаў».
У свае трыццаць чатыры гады той былы савецкі карэспандэнт шмат чаго перажыў, перажыў і тую краіну, якую прадстаўляў на Кубе і, бадай, самога сябе. Перад самым сваім сконам, проста на эстрадзе ў рэстарацыі, ён усё згадваў сваю кубінскую дзяўчыну Хуаніту. Пасьля напрасіўся да мікрафону, узяў гітару й засьпяваў песьню Гарсія Лоркі...
«Не пытайцеся ў мяне пра тое, што неістотна,— сказаў Віктар, адклаўшы гітару й зьвяртаючыся да залі, ледзьве гледзячы ў наш бок. — Маю пустыя кішэні, але дасканалую памяць. А гэты верш завецца «Разьвітаньне». Па-просту разьвітаньне... І гэта ўсё.
Закашляўся, захістаўся, зачапіўся за мікрафон. Стойка мікрафону ўпала, суха ўдарыўшыся вобзем, як грудкі сухое зямлі аб вечка труны.
...Сьмерць наступіла адразу».
Бываў тут і яшчэ адзін вядомы савецкі карэспандэнт, Кіпрас Мажэйка. Мо памятаеце гэткага вусатата дзядзьку з гладкім тварам, які вёў рэпартажы з Заходняй Эўропы для маскоўскай праграмы «Время»? Ён хваліўся ў «Паланзе», што ягоным настаўнікам музыкі быў Вітаўтас Ландсбэргіс. Мажэйка нядоўга пабыў у незалежнай Літве, зьехаў у Маскву.
Дый «Паланга» сама мянялася вельмі хутка за найноўшымі часамі. Раптам тут зрабілі аўтамабільны салён «Мазды». Затым тут было адно зь першых віленскіх казыно. Публіка хадзіла сюды таксама калярытная, але зусім ня тая...
«Я ўскочыў на ногі, перакуліўшы крэсла. Зачапіў на бягу афіцыянта, крыкнуўшы, што зараз жа вярнуся й не адзін. Выбег у сквэр. Магутны дуб над лаваю шапацеў на вятры густым лісьцем. Лава была ўжо пустою...»
Сёньня, гледзячы на разваліны «Палангі», я згадваю ўвесь карагод людзкіх тыпажоў, што прамільгнулі тут. Многіх ужо няма. Няма і Ўладыслава Струмілы. Ён памёр проста ў машыне, едучы зь Беларусі, са сваёй роднай Астравеччыны. Няма й «Палангі». Хоць... засталіся ўсё тыя ж старыя дрэвы і лава пад імі.
Сяргей Харэўскі
