Пароль «Няміга»
Асьцярожна, дзьверы зачыняюцца. Наступная станцыя — Няміга.
Гадавіна страшнае катастрофы 30 траўня ператвараецца ў імгненьне праўды для нашае сьвядомасьці. Менск зноў на Нямізе. Менск спрабуе чарговы раз перажыць кашмарныя падрабязнасьці й пачуцьці — і справа тут ня проста ў масавым псыхалягічным рэфлексе. Насамрэч, беларускае грамадзтва дагэтуль не асэнсавала, не спасьцігла Нямігі: як гэта магло здарыцца, чаму менавіта тут і цяпер і што гэта значыць. Сярод моладзі «Няміга» ўвогуле зрабілася паролем няўцямнага болю: юнакі й дзяўчаты, пачуўшы яе імя, бездапаможна нямеюць і губляюцца.
Пакаленьне Нямігі
Так многа моладзі на вуліцах Менску, проста жах. Ходнікі й транспарт, крамы й кавярні, паркі й кінатэатры запоўненыя пакаленьнем, народжаным у СССР. Іх нараджалі хутчэй і паболей: будуць жыць пры камунізме, кожнаму кватэру да 2000 году, дагнаць і перагнаць Амэрыку. Апошні, застойны дэмаграфічны бум — каб пасьпець перад перабудовай, перад Чарнобылем, перад незалежнасьцю. Наша роднае пакаленьне — тая самая моладзь, якая ўвесну 96-га выйшла на плошчы й адстаяла Беларусь, а сёньня масава хлынула ў недзяржаўны сэктар; тая, якая голіць галовы для скінгедаўскіх і эрэн’ешных брыгадаў, ніяк не нап’ецца піва й не перастане глушыць гарэлку. Пакаленьне бэпэсээм, якое паціху колецца й блатуе, спрабуе рабіць бабкі і марыць пра «Беларусь — у Эўропу», у сэнсе зваліць на Захад. Пакаленьне, якое табунамі блукае па вуліцах, разглядаецца ў пошуках відовішчаў, здрыгаецца ў задаволеным рогаце й балдзее ад паўнаты жыцьця. І вось, пад час чарговага канцэрту, у дождж, гэты малады й дужы натоўп, падпіты і ўзбуджаны, самы сок, сходу абвальваецца ў падземны пераход мэтро. І душыць, душыць сам сябе, у стогнах, сьціснуты болем, душыць сорак юных дзяўчат і трынаццаць хлопцаў.
У эпіцэнтры зноў апынуліся тыя ж, хто і на маніфэстацыях 96-га, і ў Сьветлагорску, і ў БПСМ, і ў Маладым Фронце. Гэта адно пакаленьне — нашыя, такія, як мы з табой. Тынэйджары эпохі незалежнасьці, якія на заходніх вятрах ператвараліся зь дзяцей у выпускнікоў, набіраліся сілаў з разбурэньнем імпэрыі зла, якія ўпершыню пасьля застойнага ўдушша па-сапраўднаму вольна марылі і так хацелі ў нешта верыць...
Спустошаныя душы, поўныя свабоды — яны выбухаюць, як паветраныя шарыкі. Нямногія адчулі пад нагамі родную зямлю, нямногія ўбачылі па-над сабою Бога. Большасьць не глядзела ані пад ногі, ані ў нябёсы. І, калі пацямнела, калі разгарнуліся дымныя хмары й грукнула навальніца — усе так і пайшлі, натоўпам, подбегам, падштурхоўваючы адзін аднаго, рушылі масаю плечаў, шыяў і локцяў туды, дзе за прычоскамі й патыліцамі ўжо чакаў глыбокі падземны пераход.
Удар у самае сэрца
У Менску няма месца глыбейшага. З глыбейшай, чым у Нямігі, гісторыяй, зь безданьню археалягічных пластоў, з пагружэньнем у самую старажытнасьць. Нараджэньне гораду, славутае «Слова аб палку Ігаравым», дзядзінец, Менская брама. Ніжні рынак, галоўная шматлюдная плошча ў Сярэднявеччы, жыцьцё аж кішэла. Рака Няміга ў паводку выходзіла зь берагоў, зьбіраючы ўвесь бруд, сьмецьце й нечыстоты, і залівала цэлыя кварталы з падваламі — брыдкая жыжка тхнула тут тыднямі. Нутро... І толькі падумаць, галоўныя храмы краіны навокал!
Калі экскаватары пракладвалі каўшамі мэтро, быццам косьці, трушчылі пахаваныя векавыя бярвеньні, калі ўзрывалі кладку кляштараў і выграбалі з таемных падземных сховаў кнігі ХVІІ стагодзьдзя, з каранямі выварочвалі страшныя менскія скарбы — Беларусь здрыгалася. Гэта было спусташэньне чагосьці сьвятога — у гораду вымалі душу. Талакоўцы й Пазьняк голымі рукамі ішлі на бульдозэры, інстынктыўна супраціўлялася інтэлігенцыя, але катлаван аграмаднае раны раскопвалі, нягледзячы ні на што. Увесь немы боль, уся немасьць гісторыі, уся глыбіня забыцьця й абыякавасьці ўвасобіліся ў мёртвай, чорнай, сырой труне станцыі, замураванай халодным каменьнем. Мёртвая немасьць, мэтро Няміга.
Немае пакаленьне 30 траўня ня мела роднае мовы. Немае пакаленьне Нямігі ня ўмела каяцца і маліцца Богу. Немасьць беларускае моладзі была невыносная. Даруйце мне, мае любыя, міленькія дзяўчаты і хлопчыкі — але гэта праўда: немае пакаленьне не магло пазьбегнуць Нямігі.
Пад дажджом, ледзь стрымліваючы сябе з разьбегу, ледзь пасьпяваючы перабіраць сьлізкія гранёныя прыступкі, дружна, моўчкі дрыжэлі й біліся сотні юных сэрцаў. Глухое падзем’е паглынала натоўп з шумам дыханьня й ліючае вады. Ніхто не пасьпеў і войкнуць: нечаканы збой кроку ўнізе, шчытавое загараджэньне й імгненная п’яная бойка на самым падножжы перасмыкнулі першыя шэрагі адначасова, як падземны ўдар. І толькі тады апошні, здушаны крык, як выдых, як выбух душы ад удару ў самае сэрца, вымкнуў з глыбіняў і пачаў напаўняць усю немую яму. Страшнае сіпеньне выціснутага зь дзесяткаў лёгкіх паветра, жаночы віск і зблажэлыя, да ванітоўнага стогну, галасы... Позна. Ззаду ня чулі, напіралі, мкнулі да правалу, і ў крык падалі тыя, хто ўжо спыніцца ня мог.
Няміга сапраўды гахнула грамадзтву проста ў сэрца. У самае трапяткое, гарачае й напружанае, у самае юнае і сакавітае, дзе буйна пульсуе жыцьцё. Згадайце — які быў моцны й шчымлівы боль. Калі ўсе пачулі, калі толькі ўявілі: шаснаццацігадовыя, ласкавыя і ўсьмешлівыя, дзяўчаткі... Пятнаццацігадовыя хлопчыкі з жывымі вачыма... У агульнай магіле, сотні, са стогнамі ціснуць і душаць адзін аднаго. Паміраюць разам, у лічаныя хвіліны, ад удушша брацікі й сястрычкі, дачушкі й сыночкі, сяброўкі й каханыя — гэта было настолькі страшна й пранізьліва, што проста выварочвала душу.
Яны загінулі дзеля таго, каб мы нарэшце да дна жахнуліся. Каб дайшло да кожнага, чуеш. Каб заныла ў грудзях у нас з табою. Ахвяра за наш грэх, нашую абыякавасьць і немасьць — маю, тваю, ягоную.
Рыданьне нябёсаў
Ты спытаеш, чаму Бог не спыніў Нямігі.
Удыхні на поўныя грудзі. Госпад Бог даў нам свабоду. Вольная воля — галоўнае, чым Творца надзяліў чалавека, нашае найвышэйшае дабраславеньне й найвялікшае пракляцьце. Чалавек вольны выбіраць. Ты можаш ісьці на мітынг ці на канцэрт «Манга-Манга», можаш проста слухаць музыку, а можаш піць да ўпаду піва, можаш займацца распустай і лаяцца матам — а можаш стрымлівацца. Урэшце, ты можаш верыць у Бога — ці як сабе хочаш: цябе прымушаць ніхто ня мае права ды й ня будзе. Але памятай адно: калі, піхаючы сабе падобных, ты пачынаеш адчуваць, як сьціскае і трушчыць цела, не дае пікнуць неадольная сіла, калі дапінаеш, што ўсё, выйсьця няма, і ад страху сьмерці цямнее ў вачох — гэта ўжо вынік выбару. Гэта тое, што мы ўвесь час выбіралі. Гэта пекла, да якога мы набліжаліся паступова й няўхільна, крок за крокам.
Людзі душылі сябе самі — небу заставалася толькі рыдаць па-над імі. Плач дажджу заліваў навакольле. У падзем’і, у пакутлівых сутаргах, прыдушаныя аднагодкамі, паміралі падлеткі.
Колькі разоў па дарозе на станцыю мэтро ўваччу блікавалі залатыя крыжы Сьвята-Духава Сабору! Але зьміргнулі — і ў пераход. Колькі разоў раптоўна, быццам нешта згадаўшы, мы спыняліся ў цэнтры гораду — зрываўся бой званоў на Катэдры! Але праз сэкунду зноў набіралі хаду. Колькі разоў дагэтуль даводзілася назіраць, як сьціжмы першакурсьнікаў-эвангелістаў на пляцформе тае самае Нямігі падхоплівалі раўналеткаў каля вагонаў. Ё-маё, ды ну вас...
А 30 траўня беларускія храмы глядзелі скрозь дождж у правал Нямігі. Сьлёзы і кроў сьцякалі па сьценах.
Пакаяньне Нямігі
Небясьпечна пагружацца ў глыбіні Нямігі. Нельга ўвесь час рухацца ўніз, у пераход, у цемру. Адтуль тхне сьмерцю. Так, у прадоньне, асуджана пазіралі тыя, хто міжволі пасоўваўся ўніз 30 траўня, хто нават падумаць ня мог, каб спыніцца, і спаўзаў, пакідаючы сьляды пальцаў на столі. Зараз, разглядаючы надпісы, твары й адлюстраваньні, людзі сыходзяць да самага змрочнага дна, зацінаюцца ад няўцямнага стаху і стынуць. Ад прыцягненьня бездані точыцца галава і ў думках толькі — няўжо... навошта... а як жа так...
Азірнецеся. Падымеце вочы на лесьвіцу ў неба. Па прыступках Нямігі не сыходзіць трэба, а падымацца ўгару. Так, каб з кожным крокам сьвятлела, каб прыбаўлялася паветра, каб кожны здымак і надпіс клікаў яшчэ вышэй, да вышыняў. Падымайцеся. Гэта ня лёх і не закладваньне ў магілу — гэта пад’ём угару. Пакутны, зьнясілены, праз дурны напор і п’яны натоўп, скрозь боль — але гэта пад’ём. У жыцьцё: у горад, дзе ходзяць людзі і дзе так многа моладзі.
На сьценах Нямігі — тут Саша, тут Іра, там Лена... Але паўсюль — крыжы й абразкі. Імя Хрыстова, пакаянныя словы. Усё проста: лесьвіца ў неба на 40 прыступак — гэта ўваскрасеньне зь мёртвых. Божая вечнасьць. Яшчэ раз, не апускайце вочы перад Нямігай. Падымайцеся.
Ня ведаю, як каму — мне моладзь Нямігі на вуліцах трапляецца ўвесь час. Бледныя твары зь ценем удушша, з вачыма, якія нічога не выражаюць — такое ўражаньне, што ўсе яны толькі й чакаюць дажджу на канцэрце. Бывае цяжка казаць гэта адурэлым ад працы ці п’яным, зьнясіленым сумятнёй ці атупелым ад ежы, але я згадваю здымкі трупаў, зваленых упокат па моргах, і прашу: мае мілыя, калі ласка, не памірайце. Ня трэба ў правал Нямігі. Пастарайцеся ачомацца, удыхнуць паветра, узьняць вочы да Бога — паверыць і палюбіць.
Год мінуў. Дзяржава, колькі ёсьць сілаў, забываецца пра «пяцьдзесят тры рубцы». Апазыцыя выдае кнігу. Хто вінаваты? Шукаюць. Мала каму хочацца прызнавацца, што самі і асабіста кожны. І вось Няміга, 30 траўня 2000 году: сьведкі ды сваякі, ды яшчэ тыя, каму гэта сапраўды ў сэрца трапіла. Маўчым.
Зноўку немасьць. Няма словаў. Няма пакаяньня. На сьвята пад Новы год на Кастрычніцкай плошчы душыліся зноўку: білі бутэлькі. Усім народам пёрлі ў падзем’е і ўжо пачыналі зьдзічэла вішчаць дзяўчаты... Нема. Адзіны выбар: альбо ў нас наперадзе пакаяньне, альбо чарговае падзямельле і яшчэ болей болю.
Госпадзе, калі ласка, даруй нам нашую абыякавасьць, няўважлівасьць і маўчаньне! Даруй нявер’е і рабства граху, даруй бясьсілую злосьць! Ачысьці целы нашыя, асьвятлі розумы нашыя, успалымяні душы — і хай споўніцца ў нашай краіне воля Твая! Хай будзе любоў Твая, і азорыцца неба ласкай Тваёй па-над Беларусяй!..
Пакуль такі пароль для нямногіх. Для тых, хто прымае Хрыста і любіць сваю краіну. Тых, каму баліць ня толькі раз на год і хто ня можа далей назіраць, як жыўцом прападае, гіне, душыцца нашая моладзь. Пароль Нямігі адчыняе сутарэньні сёньняшняе Беларусі й глыбіні пекла, адмыкае вушы тым, хто ня чуе, і вядзе па прыступках угару. Прыслухайцеся, яго штодня паўтараюць стакроць для кожнага.
Асьцярожна, дзьверы зачыняюцца. Наступная станцыя — НЯМІГА.
Павал Севярынец
