Харбін. Пачатак самоты
Хвалі Індыйскага акіяну разразаў камфартабэльны параплаў. Ён вёз сваіх пасажыраў з Шанхаю ў далёкую Вэнэцыю праз Ганконг, Сынгапур, Бамбэй, Калёмба, Порт-Саід. Падарожжа было доўгім, і пасажыры, каб не засумаваць, самі ладзілі сабе забавы. Асаблівай папулярнасьцю карысталіся імправізаваныя канцэрты, на якіх мог выступіць кожны, хто жадаў. І на кожным з такіх канцэртаў публіка зь нецярплівасьцю чакала выхаду маладога чалавека з адкрытым тварам і добрай усьмешкай. Ягоны дзівосны пералівісты голас нібы ахопліваў музыку усёй сваёй гарачай сілай. Гэта быў Міхась Забэйда.
Паваротным момантам у ягоным жыцьці стала сустрэча з расейскай сьпявачкай, былой партнэркай Шаляпіна Юліяй Плотніцкай. Адбылося гэта ў Харбіне, куды ўцёк зь Сібіры ад грамадзянскай вайны малады настаўнік. Два гады Забэйда вучыўся ў яе пастаноўцы голасу. «Толькі Вам, мілы, — казала яму старая прафэсарка, — я хачу перадаць усё тое, што ведаю і на што здольная, бо не хачу, каб гэта ўсё сышло з мною ў магілу». А здольная яна была на многае. Плотніцкая так умела паказаць зьмест, глыбіню і выразнасьць твору, што Забэйда, зь яго ўласных словаў, «купаўся ў алеі вакальнага мастацтва». Плотніцкая абудзіла ў Міхася першыя, яшчэ нясьмелыя думкі аб Італіі, калысцы опэры, радзіме чароўнага bel canto. Менавіта Плотніцкая выдасьць яму рэкамэндацыйны ліст, зь якім ён пазьней і паедзе ў La Scala:
«Міхаіл Іванавіч Забэйда займаўся ў мяне паўтара гады і выказаў значныя музычныя і вакальныя здольнасьці. Голас у яго вялікі і шырокі, у аснове зь вялікім запасам мэталу, звонкі і яскравы. Надзвычайны слых і музычная памяць, голас гнуткі, паддаецца тэхніцы.
У мяне ён дасягнуў цудоўнага піяна, філіраваньня гукаў і вольнага валоданьня дыханьнем на дыяфрагме. У яго вялікія здольнасьці да музычнае фазы, да мастацкага вытлумачэньня твораў, якія ён выконвае, добрая дыкцыя і хуткае засвойваньне самых складаных нюансаў. Адным словам, пры настойлівай працы і плянамерных занятках у добрага й дасьведчанага прафэсара, пры ўсіх ягоных вышэй згаданых дадзеных, ён можа зрабіць бліскучую кар’еру опэрнага сьпевака».
Пакуль жа Забэйду праслухоўвалі мэтры Харбінскага опэрнага тэатру. Але ад сцэны Міхась пакуль адмаўляўся: «...Чым далей займаўся, тым менш быў задаволены сабой, тым менш у сябе верыў. Стамляла праца ў школе, асабліва моцна адбіваючыся на горле, і я ня мог сьпяваць так, як хацеў, так, як сабе ўяўляў».
Замест таго, каб інтэнсыўна працаваць над сваім голасам, Забэйда паступіў на эканамічнае аддзяленьне юрыдычнага факультэту Харбінскага ўнівэрсытэту, спалучаючы вучобу з працай у школе. Так працягвалася некалькі гадоў.
Цяжка сказаць, якім быў бы канчатковы выбар Забэйды, калі б ён і далей вагаўся. Але ў 1929 годзе за ўдзел у страйку салідарнасьці з СССР яго звольнілі з працы ў гандлёвай школе. Трэ было шукаць новае месца, і малады сьпявак рушыў у Харбінскую опэру. Спачатку яму адмовілі: трупа была ўкамплектаваная. Але неўзабаве разгарэўся скандал: бас Шумілін, які павінен быў выконваць партыю млынара, парушыў умовы кантракту, адмовіўся выступаць і ад’ехаў у Шанхай. Адкрыцьцё сэзону было пад пагрозай зрыву. Вырашылі ставіць замест «Русалкі» «Яўгена Анегіна»: у тэатры быў добры барытон Л.Вітэльс, які мог цудоўна выканаць партыю Анегіна. Пачалі шукаць Ленскага. І тады адміністрацыя тэатра ўзгадала пра М.Забэйду.
Прэм’ера была ўдалай. Публіцы малады саліст відавочна спадабаўся. За ўсю гісторыю Харбінскай опэры ў ёй не было больш такога «зорнага» дэбюту. Цяпер малады артыст «прапісаўся» ў трупе, выцягваючы ўвесь рэпэртуар лірычнага тэнара. За тры гады, аддадзеныя Харбінскаму тэатру, ён выканаў 15 роляў: Ленскі («Яўген Анегін» П.Чайкоўскага), Сінадал («Дэман» А.Рубінштэйна), Уладзімер Ігаравіч («Князь Ігар» А.Барадзіна), Пінкертан («Мадам Батэрфляй» Д.Пучыні), Генадзь («Ноч каханьня» Валянцінава), Арлекін Пэпэ («Паяцы» Р.Леанкавалё), Індыйскі Госьць («Садко» М.Рымскага-Корсакава), Граф Альмавіва («Сэвільскі цырульнік» Д.Расіні), Фаўст («Фаўст» Ш.Гуно), Лыкаў («Царская нявеста» М.Рымскага-Корсакава), Альфрэд («Травіята» Д.Вэрдзі), Князь («Русалка» А.Даргамыжскага), Цар Берандзей («Сьнягурка» М.Рымскага-Корсакава), Уладзімер («Чарадзейка» П.Чайкоўскага), Рудольф («Багема» Д.Пучыні).
Якую б ролю ў тэатры ён ні выконваў, крытыка была ў захапленьні.
За фасадам славы была непасільная праца. Каб сур’ёзна займацца сьпевамі, патрэбныя былі матар’яльныя сродкі. Таму прыходзілася выступленьні ў опэрным тэатры спалучаць з настаўніцкай працай. Сьпявак фактычна ня меў ні часу, ні сродкаў, каб даць сабе хоць нейкі адпачынак.
Да ўсяго пачаліся праблемы з здароўем. У дваццаць пяць гадоў у Забэйды пачаўся паталягічны працэс у лёгкіх. Трэ было берагчы горла, і Забэйда вымушаны вечна атуляць шыю, баіцца дрэннага надвор’я, ён ня п’е і ня паліць, бо гэта шкодзіць голасу, і наагул вельмі асьцярожны ўва ўсім. «...Каб даваць людзям радасьць сваімі сьпевамі, — пісаў ён пазьней Зосьцы Верас, — я мусіў трымацца далей ад людзей, хоць вельмі іх любіў. Гэтая неабходнасьць (трымацца далей ад людзей) вельмі перашкаджала мне ў артыстычнай кар’еры, але памагала даваць лепшыя працоўныя вынікі». Так мастацтва на ўсё жыцьцё зрабіла яго самотным.
Міхась Забэйда любіў паўтараць словы Дантэ: «У хвіліны радасьці мусім збудаваць мост, каб маглі па ім прайсьці, калі наша гора выкліча ў нас рэкі сьлёзаў». Ягоным мастом была музыка.
Забэйда адкладае грошы з свайго сьціплага заробку, каб паехаць у Італію. «Цяпер дзіўлюся, — успамінаў ён на схіле дзён, — як адважыўся паехаць у Італію, ня маючы аніякай матар’яльнай падтрымкі. Меў вялікае шчасьце, што не загінуў».
У 1932 годзе Міхась Забэйда пакінуў Харбін, узышоў на акіянскі параплаў і адплыў у поўнае трывог і хваляваньняў падарожжа. Сьмелы быў чалавек.
Францішак Корзун
