Валеры Абадзінскі
Яна нарадзілася, гэтая песьня, сінім адвячоркам, у тлумным, працятым пахам поту і таннай парфумы клясе. Нарадзілася не адразу: напачатку з прайгравальніка вырываўся мерны рып — усё адно, як карова жавала храбусткае сена, потым, аднекуль здалёк, даляцелі гітарныя акорды і салодкі, надрыўна-прыдушаны голас пакрыў гітарнае брынканьне, каровіну жуйку і бязладную гаману ў нашым, «хлапечым» канцы кляснага пакою.
— Льё-ёт ли тёплый дождь, па-дает ли снег...
Самыя сьмелыя з нас пайшлі запрашаць на танец «дам», хтосьці пстрыкнуў выключальнікам, і ў прыцемку яшчэ ня згаслага вечара мне прымроіўся той самы цёплы дождж. Буйныя кроплі дажджу лапаталі па лісьці, бязважкімі падзёнкамі мітусіліся ў арэоле вулічных ліхтароў, зыркімі зьнічкамі ляцелі і згасалі ў цёмным люстры лужын; адна з тых кропляў патрапіла за каўнер, я сьцепануўся і ў гэты момант Эмілія Міхайлаўна — наша клясная кіраўнічка — запаліла сьвятло.
23 лютага 1968 году на школьным «агеньчыку» — правобразу сёньняшняй маладзёвай дыскатэкі, — я ўпершыню пачуў Валерыя Абадзінскага.
Трыццаць два гады мінула з тае пары. Шмат што выпетрылася з памяці. А сіні лютаўскі адвячорак і дагэтуль жыве ў здранцьвелых нэйронах і кожнага разу, калі гучыць «Усходняя песьня», нос мой казыча напаўзабыты пах таннай парфумы, уваччу паўстаюць сінія школьныя вокны, і цела, пазбыўшыся цяжару мінулых гадоў, становіцца лёгкім, і душа на кароткае імгненьне сьцепанаецца, як сьцепаналася яна той хвіляй, калі — усё на тым жа «агеньчыку» —дзяўчына з паралельнае клясы запрашала мяне на танец.
Увесну 1968-га салодка-ўедлівы голас Абадзінскага лунаў у кожнай падваротні. Ён вырываўся з разнасьцежаных вокнаў інтэрнатаў, скаланаў паветра танцпляцовак, заежджана сіпеў і заікаўся ў аддзелах грампласьцінак культтаварных крамаў. Ля аддзелаў заўсёды тоўпіліся вясковыя дзяўчаты, якія кожнага разу пыталіся ў прадаўшчыцы: — Абадзінскага прадаеце? — і прадаўшчыца, ставячы — соты раз на дзень — на казённы прайгравальнік «Усходнюю песьню» — з уздыхам адказвала: — Гэта мая пласьцінка».
Увесну 1968 году голас Валерыя Абадзінскага апанаваў прастору, стаў, поруч з азотам і тленам, кампанэнтам навакольнага паветра, ад якога ў тадышніх юнакоў і юначак сьціскаліся сэрцы і кружыліся галовы. І ў тую ж вясну я ўзьненавідзеў Абадзінскага.
Цяжка сказаць, як бы склалася маё жыцьцё, калі б у сакавіку 68-га я не сустрэў на вуліцы знаёмага хлопца і той не прапанаваў мне завітаць да свайго стрыечнага брата.
— Братан пласьцінку прывёз, ансамбля «Бітлз». Можам зайсьці, паслухаць.
Мы зайшлі, паслухалі і там жа, у братанавай кватэры, я выкуліўся з савецкай сыстэмы каардынат. Лівэрпульскія мальцы адкрылі мне вочы на сьвет і я ўбачыў: усё ў маёй краіне, у тым ліку і песьні Абадзінскага, — хлусьня і пошласьць.
— Пусть твердят, что пишет каждый в девятнадцать ле-ет...— сьпяваў Абадзінскі, а між тым самому сьпеваку было ўжо пад трыццаць. — Быць может мне ты скажешь «да»...— з цнатлівым прыдыханьнем выдаваў сьпявак, а сам, відаць, як і многія іншыя «майстры савецкай эстрады», лекаваўся ад ганарэі.
Зрэшты, выклікалі агіду ня толькі прымітыўныя тэксты песень, але й манэра выкананьня — «майстар савецкай эстрады» траха ня плакаў ад непазбыўнай тугі і манеру такую карцела назваць «курчы на ўнітазе».
Я пяць разоў набіраў і столькі ж разоў выкрэсьліваў з тэксту два апошнія абзацы. Юначыя асацыяцыі — рэч задужа суб’ектыўная, пагатоў, «de mortuis aut bene...» і ўсё такое. Аднак, падумаўшы, вырашыў пакінуць іх на паперы, бо бязь іх аповед выглядаў бы сацрэалістычна-кастрыраваным. І яшчэ адна абставіна прымусіла захаваць «суворы стыль» апавяданьня. Праз шмат гадоў — немаведама зь якой прычыны — мне прысьніўся Валеры Абадзінскі. Ён сядзеў на сасновых бярвеньнях, хутаўся ў зрэбнае дэмісэзоннае паліто, з прарэшкаў якога тырчэла шэрая вата, і зь вінаватай усьмешкай на твары глядзеў некуды ўдалячынь.
Я спытаўся ў Абадзінскага — чаму ён плакаўся ля мікрафону — сьпявак, усё з той жа вінаватай усьмешкай, адказаў: — Жанчынам падабалася...— і, не сказаўшы больш ні слова, даравальна паляпаў мяне па плячы.
У 1969 годзе папулярнасьць Абадзінскага сягнула апагею. Ягоныя, запісаныя на «саракапятках» гіты, разьляталіся па краіне і пад гэтую музыку маё пакаленьне любілася-кахалася, таўклося на танцпляцоўках і білася ў ваколіцах вясковых клюбаў. Абадзінскі сьпяваў пра «вочы насупраць», пра «неадпраўленае пісьмо», пра нейкую экзатычную Анжэлу, і шчасьлівыя бацькі, пад уражаньнем абадзінскавай песьні, давалі гэтае імя сваім нованароджаным дачкам. Ну а некаторыя ягоныя песьні, такія, скажам, як гіт зь невыразнай назвай «Что-то случилось», аўтарам якой быў румынскі кампазытар Попа, наогул праймалі слабанэрвовую публіку да сьлёз. Я быў сьведкам: дзяўчына, што сядзела поруч са мной на канцэрце, падчас выкананьня Абадзінскім згаданага гіта, зайшлася ад несуцешнага плачу.
На наступны год «gloria mundi» Валерыя Абадзінскага пачала паволі мінацца: на сцэну — у літаральным і ўскосным сэнсе — выйшлі новыя куміры — вакальна-інструмэнтальныя ансамблі. Абадзінскага яшчэ круцілі на танцах і школьных вечарах, але рабілі гэта, хутчэй, па інэрцыі. Зрэшты, на вёсцы сьпявак у той год быў па-ранейшаму папулярны.
А ў жніўні 1970 году давялося мне пабываць на танцах у адным зь вясковых клюбаў Гарадоцкага раёну і ня менш за пяцьдзесят разоў за вечар пачуць абадзінскавае «Неадпраўленае пісьмо». «Саракапятка» была дарэшты заежджаная, у адным месцы сьпявак пачынаў заікацца і таму ля прайгравальніка сядзеў падшыванец, які мусіў перасоўваць гуказдымальнік у «заікастым» месцы. Калі-нікалі падшыванец не пасьпяваў гэта зрабіць, Абадзінскі пачынаў заікацца і мясцовы «кароль танцаў», які кружляў па клюбе ў абдымках загадчыцы гэтага самага клюбу, кожнага разу азіраўся і з робленай суворасьцю гукаў падшыванцу: — Мішка... натаўку!
Прыкладна ў той самы час сьпявак наведаў з гастрольнымі канцэртамі Беларусь. Да Наваполацку не даехаў, а вось у Віцебску гастраляваў і гастролі тыя спарадзілі шмат розных чутак і плётак. Называліся, у прыватнасьці, прозьвішчы нейкіх віцебскіх дзевак, зь якімі, нібыта, Абадзінскі сядзеў у рэстаране. Распавядалі яшчэ адну вусьцішную гісторыю пра тое, як падпіты сьпявак лез сярод ночы ў інтэрнат тамтэйшай музвучэльні. Гэтую гісторыю распавядалі розныя людзі, і ўсе яны адзначалі адну дэталь: Абадзінскі лез у інтэрнат у пакамечаным пінжаку.
Праз пару месяцаў пасьля гастроляў Беларускае тэлебачаньне паказала запіс сустрэчы з гастралёрам у тэлевізійнай студыі. Вяла сустрэчу дыктарка Людміла Старадумава.
— Валера, як вы прыйшлі на сцэну? — пыталася Людміла.
— Спачатку я сьпяваў у Москанцэрце, а потым мяне прыкмеціў Алег Лундстрэм, — адказваў Валера, наіўна маракуючы, што згаданае ім прозьвішча знаёмае беларускім тэлегледачам.
— А якая ваша ўлюбёная песьня? — пыталася дыктарка і сьпявак завучана адказваў: — Мая ўлюбёная песьня Анжэла... Я нават дачку сваю назваў Анжэла...
Я глядзеў тэлевізар, у вушах маіх гучалі песьні «Beatles»& «Rolling Stones» і рукі сьвярбелі ад палкага жаданьня запусьціць у блакітны экран рыплівым табурэтам.
Зрэшты, не я адзін хваравіта крывіўся, слухаючы Абадзінскага. Крывіліся і тадышнія партыйныя ідэолягі. І сьведчаньнем таму стаўся артыкул у «Правде», аўтар якога грунтоўна прайшоўся па рэпэртуары сьпевака, назваўшы яго пошлым і не адпаведным высокім крытэрыям савецкага мастацтва. Артыкул наогул быў напісаны бойка, спрытна і не бяз гумару. Праўдзіст, у прыватнасьці, параіў Абадзінскаму перарабіць радок «Усходняй песьні» і сьпяваць у рыфму: «По ночам в тиши-и я пишу стиши-и...»
Атрымаўшы адпаведную дырэктыву, кінуліся выкрываць Абадзінскага і менскія газэты: «Знамя юности» прысьвяціла гэтай тэме цэлую газэтную паласу. Праўда, гэтым разам ганіўся не літаратурны бок рэпэртуару, а манера паводзінаў сьпевака. Асабліва не падабалася менскім газэтчыкам тое, што сьпявак падчас выкананьня сваіх песьняў сыходзіў са сцэны і ўкленчваў перад якой-небудзь кабецінай.
Артыкулы такія сьведчылі за адно: Абадзінскі чымсьці не дагадзіў уладам. «Не жадае, відаць, выконваць песень «грамадзянскага гучаньня», таму і мае праблемы», — падумаў я, адкінуўшы «Знамя юности», але свайго стаўленьня да сьпевака не зьмяніў. А неўзабаве Абадзінскі прыехаў у Наваполацак і мой сябрук, Сашка Мікуліч, падбіў схадзіць на канцэрт.
Народу ў залю набілася як завязаць — гледачы стаялі нават у праходах. Ну а я, слухаючы абрыдлыя зонгі, гіранічна пасьміхаўся, пазяхаў у кулак і адно пытаньне не давала спакою: ці будзе Абадзінскі выконваць песьні «грамадзянскага гучаньня»? Праваруч ад мяне сядзела дзяўчына школьнага веку, якая акуратна біла ў ладкі, пару разоў крыкнула зь месца: — Восточную! — а пачуўшы першыя акорды песьні «Что-то случилось», залілася несуцешнымі сьлязьмі. У дзяўчыны, відаць, з гэтай песьняй былі зьвязаныя нейкія асабістыя перажываньні — якія-небудзь любошчы на суседавай адрыне — вось яна і дала волю пачуцьцям.
Адну ПГГ Абадзінскі ўсёж такі прасьпяваў: «Баляду пра сьцяг» кампазытара Аркадзя Астроўскага, але гэтым справа і абмежавалася. Песьня тая мела выяўныя рысы постмадэрнізму: забіты на полі боя жаўнер паўстаў зь мёртвых, абкруціўся палкавым сьцягам і рушыў на ворага. Пры гэтым, калі даваць веры аўтару словаў, «парня пуля не брала — сплющивалась пуля».
Прыканцы Валеры прасьпяваў, па просьбах глядачак, «Усходнюю», сышоў, па старой завядзёнцы, са сцэны і ўкленчыў перад кабетай — потым казалі, што гэта была жонка дырэктара Палаца культуры, у якім ладзіўся канцэрт. Апошнія словы песьні: «Быть может мне ты скажешь «да» — Абадзінскі прасьпяваў, стоячы на каленях, а потым, калі музыка сьціхла, дадаў ад сябе асабіста: — Ну, скажи!
Жаночая аўдыторыя доўга шалела, мая суседка ад захапленьня нават сьціснула рукамі пахвіньне, а мы з сябрам суцішна мацюкнуліся і, абхаднымі дарогамі, рушылі на сцэну.
У дзьвярох, якія вялі на сцэну, сутыкнуліся з Абадзінскім. У сьпевака, як я заўважыў, быў круглявы твар і пукатае чэрава, якое прыкметна вымалёўвалася пад аксамітнай канцэртнай апранахай. Абадзінскі бег, відаць, пераапранацца, а ззаду за ім шыбаваў, прыпадаючы на правую нагу, ударнік зь ягонага аркестру. Паміж сьпеваком і ўдарнікам адбываўся наступны дыялёг:
Ударнік: — Валера, когда вернёшь червонец?
Валера: — Да что ты заладил... Вернёмся домой — отдам червонец, да ещё и чувиху приведу...
Мяне, маладога летуценьніка, такі прагматызм у дачыненьні да жанчын папросту ашаламіў; я застыў у нерухомасьці і хтосьці з работнікаў сцэны, які выносіў вялізны бубен, усьпёр той бубен мне на галаву.
А потым ён зьнік. Песьні ягоныя ўжо не круцілі на вечарах і танцпляцоўках, плякаты з размашыстым надпісам «Поёт Валерий Ободзинский» больш ужо не ляпілі на платах і рэклямных тумбах і пра сьпевака пачалі забывацца. Апошні раз ён даў аб сабе знаць, запісаўшы, падчас дубляваньня амэрыканскага фільма «Золата Макены», песьню пра грыфа. У адрозьненьне ад песьні пра зайцаў, якую сьпяваў Ю.Нікулін, песьня пра грыфа нікога ня ўразіла, а таму і не займела сваёй «саракапяткі».
Пасьля таго ён зьнік канчаткова. Пра яго нават ня згадвалі — толькі аднойчы, прыканцы сямідзясятых, прайшла чутка, што Абадзінскі канчаткова сьпіўся і, зрэдзьчасу, сьпявае ў адным з сочынскіх рэстаранаў.
Напярэдадні пахвалёнай Перастройкі я гасьцяваў у Піцеры, у стрыечнага брата і пэўнага дня, разам з братавым сябрам Лёвам Журавіным, выправіўся ў Царскасельскі парк. Там, вядома ж, падхапілі трох хахлушак з Крывога Рогу (прыйіхалы на экскурсію) і павялі іх у рэстарацыю, што месьцілася на беразе Кацярынінскай сажалкі. Укінуўшы па чарцы, хлопцы гукнулі кельнэру, каб той завёў які музон і неўзабаве пад высокімі скляпеньнямі залунаў знаёмы голас: «Три-и ме-еся-а-ца-а лета-а, три-и ме-е-ся-аца-а осе-ень...»
Пры першых жа гуках песьні брат скрывіўся, як ад зубнога болю, і здушана крыкнуў: — Да вырубите вы, ради бога...
Пасьля таго засьпяваў Малежык і адна з хахлушак неакрэсьлена запытала:
— А дэ він тэпэр?
— Хто? — перапытаў брат.
— Ободзінські.
— Працуе, вартаўніком на складзе, — прамармытаў Лёва Журавін, нетаропка жуючы шашлык.
Усе паглядзелі на Журавіна.
— Вартуюць, яшчэ з адным алкашом, склад галянтарэйнай фабрыкі.
Я тым словам ня даў веры, а праз шмат гадоў, уключыўшы тэлевізар, убачыў на экране хваравіта тоўстага чалавека, які распавядаў, як ён, застаўшыся без капейкі, быў вымушаны пайсьці працаваць вартаўніком на фабрыку. «Я і там сьпяваў, — казаў мужчына, — вып’ем, хлопцы папросяць, я ім і засьпяваю пад гітару».
Я глядзеў на экран і не даваў веры ўласным вачам. Няўжо гэты азызлы таўстун — той самы Валеры Абадзінскі, пад салодкія сьпевы якога прайшла мая маладосьць, чые кружэлкі закручвалі да ікоткі і на канцэртах якога здушана плакалі жанчыны? Неўзабаве таўстун узяў мікрафон, засьпяваў і па целе маім прабегліся нэрвовыя дрыжыкі. На фоне безгалосых пэдзікаў, якіх дзень да ночы паказвала ГРТ, аксамітны тэнар падаўся мне голасам зь нябёсаў.
Летась, выходзячы з рэдакцыі «Новай газэты», у якой давялося змарнаваць сем гадоў жыцьця, пачуў «Усходнюю песьню». Яна далятала аднекуль з парку і я міжволі прыцішыў крок.
— Абадзінскі, — з гордасьцю ў голасе паведаміў я дзяўчыне, якая таксама працавала ў рэдакцыі і зь якой мы разам ішлі на абед.
— Памёр нядаўна, — з уздыхам прамовіла дзяўчына.
— Як памёр? — пралепятаў я і толькі тады ўцяміў недарэчнасьць свайго пытаньня.
— Памёр... па тэлевізары казалі.
На твары маім, відаць, адбілася нешта такое, што прымусіла дзяўчыну пасур’ёзьнець і ціхім голасам запытацца:
— Ён што, быў вашым сваяком?
— Ён быў часткай майго жыцьця, — адказаў я і дзяўчына пасьміхнулася, палічыўшы, відаць, што людзі майго веку схільныя да сэнтымэнтаў.
Вінцэсь Мудроў
