Царыца палёў
Месяц пад знакам бульбы: сёлета яе можа ўрадзіць 13 млн. тон, у 1,5 разы болей, чым летась
Верасень – месяц, які прымірае ворагаў, часова яднае нацыю і нагадвае ёй аб уласнай зямлі ды аб сапраўдных каранях. Месяц, які праходзіць у Беларусі пад знакам бульбы.
Ролю бульбы як часткі жыцьця, зьявы, фактару і нават крыніцы беларускага мэнталітэту цяжка па-сапраўднаму ацаніць, калі маеш гарадзкое дзяцінства. Ня дужа таму спрыяе і студэнцкі пэрыяд зь ягонай добраахвотна-“прынудзіцельнай” рамантыкай. Але вось студэнцкія гады забыліся, а малалетнія нашчадкі павырасталі зь пялюшак. На мове вясковых сваякоў ты цяпер завешся “вольнай гарадзкой істотай, якая бадзяецца безь пяці сотак, працоўных мазалёў, меху бульбы й чыстага паветра”. Самы час выдаткаваць некалькі дзён для вандроўкі на вёску!
Мой прыяцель, былы вайсковец, бульбы ніколі не выбіраў, а таму працягвае лічыць “царыцай палёў” сваю артылерыю. Той, хто прыдумаў гэткі афарызм, таксама ня бачыў асалоды жыцьця на мірных абшарах палеткаў. Бульба й толькі яна – каралева восені, валадарка розуму й душы, карэкціроўшчыца жыцьцёвых плянаў, наводчыца на мэту й выклікальніца азарту.
У школе трэба сіламі бацькоў клеіць вокны? “Толькі не ў выходныя!” – абвяшчае бацькоўскі сход. Бо ў пятніцу вучні, маткі з татамі, настаўніцы, усе, акрамя, мо, аднаго вартаўніка – капаюць бульбу. У сяброўкі дзень нараджэньня? “Сьвята пераносіцца: спачатку трэба на вёску!” І так амаль скрозь.
Восеньскі бульбазбор – “нацыянальнае паляваньне” са станоўчым вынікам, асаблівасьці якога пачынаюцца яшчэ ў Менску, за дзясяткі й сотні кілямэтраў ад картапляных палеткаў глыбінкі. Квіткі на аўтобусы разыходзяцца, як квіткі на адзіны канцэрт сусьветнага турнэ эстраднае зоркі. Чэргі на аўтазапраўках пасьля абеду ў верасьнёўскую пятніцу. “Хвасты” на кожным скрыжаваньні са сьвятлафорам: чым бліжэйшая кальцавая аўтатраса, тым даўжэйшыя калёны рознакалібарных і разнамасных сродкаў перамяшчэньня. Уражаньне, што, усьсеўшы на колы, на выезьдзе з гораду выстраіўся ледзь ня ўвесь наш двухмільённы мэгаполіс. Выбрацца зь Менску займае амаль столькі ж часу, як даімчаць да жаданай правінцыі! Сталіца з цэнтрабежным рухам машын у бок правінцыі – люстэрка краіны, што згадала пра карані ды імкнецца на палеткі. Амаль суцэльны паток транспарту ў напрамку ад гораду. Вырваўшыся на волю зь сеткі гарадзкіх кварталаў, броўнаўскага руху натоўпаў, будзённых раскладаў, раптам разумееш: уся краіна зараз гэтак жа адпачывае вокам на прыдарожных краявідах, гэтак жа любуецца панаваньнем жоўтых фарбаў і прыкладна тым жа чынам нечакана да глыбіні душы асэнсоўвае незваротны прыход чарговай беларускай восені…
А вёска сустракае цішынёй, радаснымі “авацыямі”, багатым сталом і пытаньнем: “Чаму позьнішся?”
Гаспадарам цяжка ўявіць калёны аўтамабіляў пры сьветлафорах. Яны за сёньня ўчатырох прайшлі восем радкоў. Учора і заўчора яны зрабілі прыблізна тое самае. Беларусь капае бульбу апантана і ўпарта, бо ведае, што працуе на сябе й сваю будучыню, а не на “дзядзьку”, і ведае, што ніхто тут не дапаможа. Ніхто, акрамя сваіх.
З гэтай жа прычыны вёска капае бульбу натхнёна і душэўна. Штоверасьня я зноў зьдзіўляюся ўзаемадапамозе вяскоўцаў. Як бы цяжка ні было, сям’я цёткі Веры абавязкова дапаможа выбраць картоплі свайму швагру дзядзьку Івану; потым дзядзька Іван прыедзе з суседняга раёну ды, не чакаючы, пакуль цётка Вера дамовіцца з калгасам, выгарэ ейную бульбу ўласным канём. Выбраўшы бульбу цёткі Веры, абедзьве сям’і пойдуць на помач сяброўцы цётцы Каці, бо, па-першае, яна свая, а па-другое, ёй цяжэй: адзін сын у арміі, другі – год як загінуў…
Але мы трапляем у вёску якраз пад час вечаровага перапынку ў працы, час стомы. Людзі паджыўляюцца і ажыўляюцца ад вясковых напояў: хатняе віно пад назвай тыпу “мацаваны ігрушавы сок” ды “буракоўка” (самагнёт з буракоў). Гэта могуць быць і “жытнёўка” альбо шляхетнае віно з малінаў ці нават зь вінаграду (разьлі ў якія “фірмовыя” пляшкі – трасцу здагадаешся, што сваё, вясковае!). Беларуская вёска прадукуе й ажынавую настойку, ад якой займае дух, і лікёр зь вішнёвага лісьця — незвычайнага водару, а сям-там не забыты й зёлкавы крупнік, гатаваны яшчэ, здаецца, з часоў Астроскага. Беларуская вёска ўмее піць і закусваць уласнымі вясковымі стравамі – ня горш, чым, скажам, якая грузінская; беларускую вёску ўсё часьцей абвінавачваюць у п’янстве й параўноўваюць з расейскай; тым ня менш ужо назаўтра вы на сабе адчуеце, што на бульбе не пачаставацца хоць бы “мацаваным ігрушавым сокам” – немагчыма.
Вёска капае бульбу, забыўшыся на ўсё, нават на розныя цялесныя балячкі, да пераможнага канца. Як бы ні заламала сьпіну, вы ня зрушыце з дыстанцыі, бо вунь побач грабуцца ў зямлі малыя пляменьнікі, ня ўседзела ў горадзе маці з хворай нагой, а дзядзька, у цемры саскочыўшы з возу, зусім падвярнуў нагу, але ўпарта паўзе па радзе ўверх, па схіле Васілеўскай гары: “Нічога! Гэтую вышыньку мы возьмем-такі штурмам!”
На абед, як звычайна ў час бульбакапаньня, ня пойдзе ніхто, і вясковы стол, па-восеньску багаты, з крынічнай вадой і хатнім віном з буракоўкай на выбар будзе ўзгадвацца гэтак жа, як абедныя перапынкі пры зборы грыбоў у далёкім дзяцінстве пад час летніх канікулаў. Як печаная бульба й смажанае на вогнішчы сала ў паходзе з двума начлегамі пад намётам.
Бульба – амаль як вясельле ці іншае сямейнае сьвята: тут сустрэнеш усіх блізкіх сваякоў. А вось сябрам дзяцінства толькі здалёк памахаеш. Пагаварыць пайсьці няма калі, пад вечар разам пасядзець – таксама. Бульба – не сяброўскі клюб, а збор радні. Больш свой бульбе той, з кім яе капаеш, а потым яшчэ трэба перабраць… Вы можаце стаміцца, заснуць у прыдарожнай траве ад буракоўкі, ірвацца ў лес па апенькі — абавязку капаць бульбу ніхто з вас ня здыме, не зважаючы на любыя абставіны, а цяжкасьці толькі прыдадуць падзеям кіношнага шарму і аздобяць іх прыгодамі.
“Вось прыеду – пагутару зь вясковымі пра блізкія выбары”, — думала я, едучы зь Менску перад выходнымі. “Пойдзеце на выбары?” – “Вядома”. – “А вы хоць ведаеце, хто ў вас балятуецца?” – “Ну, нехта балятуецца…” А потым яны запытаюць, што гэта там у нас у Менску за байкот… Так я ўяўляла сабе гэтую размову. Але на шляху назад, у гэткім жа суцэльным патоку машын, але цяпер – у бок Менску, я раптам узгадала, што ні пра якія выбары я на вёсцы так і не распытала. “Не дуры галавы, якія яшчэ парлямэнты?” – а потым само забылася. Гэткі вось картапляны байкот атрымаўся.
…Сядзелі мы пару год таму зь сябрамі на кухні. Песьням пад гітару падпявалі. Гаворка зайшла пра вёску: што яна нічога ня цяміць у палітыцы.
— Яна й не павінна цяміць у палітыцы! – раптам абарваў адзін прыяцель нашыя стогны пра народ і енкі пра будучыню. – Бульба, што на тваім стале – зь вёскі? Ну дык пакуль ты будзеш мець яе й не забудзешся, адкуль яна… — Ён узьняў келіх і скончыў нечакана для нас усіх: — Датуль – Жыве Беларусь!
Штоверасьня мне здаецца: мой сябра, мусіць, меў рацыю.
Тацяна Сьнітко