Вінцэсь Мудроў
Запомнім гэтую восень
Штогоду, калі жаўцеюць ясені, калі яшчэ цёплы, але па-восеньску рэзкі вецер зь Дзьвіны шугае пад ногі каляную лістоту і сонца паволі пакідае бестурботную Панну, у Полацку ладзіцца сьвята Скарынавай кнігі.
Там, у цэнтры старажытнага, але безнадзейна правінцыйнага места, пад помнікам Першадрукару, фатальны лёс намаляваў калісьці сваё зачараванае кола.
І кожнага году, на Скарынава сьвята, прыежджыя члены Саюзу пісьменьнікаў і іх мясцовыя браты станавіліся па пэрымэтры кола, займаючы сакрамэнтальныя 40 градусаў акружнасьці, і прамаўлялі адны і тыя ж напышлівыя, а таму няшчырыя словы. А ў цэнтры кола, сярод нешматлікага людзкога збою, тырчэла — як гэта бачна на “архіўных” фотаздымках — і мая галава. У патыліцу мне звычайна дыхаў шчыгульна паголены маладзён у шэрай тройцы, і варта было толькі адысьці ўбок, як маладзён валокся сьледам, і жонка, якая часам таксама завітвала са мною на сьвята, потым доўга ўздыхала і задавала шчымлівае і, як той маладзён, назолае пытаньне: чаму я не жыву як усе нармальныя людзі? “Ты бачыў, каб хто зь беларускіх паэтаў лез у палітыку? — пыталася жонка, — ты паглядзі на іх. Ды гэта проста халяўшчыкі, якія прысмакталіся да беларускай мовы, уступілі ў партыю, атрымалі сталічныя кватэры і цяпер п’юць, у працяг сьвята, дармавую гарэлку ў полацкім рэстаране”.
Зрэшты, бяседзе папярэднічала яшчэ адно мерапрыемства: сустрэча з чытачамі ў Гарадзкім доме культуры. Да таго часу госьці ўжо пасьпявалі кульнуць чарку, а аднойчы — я быў сьведкам — адзін празаік нават заснуў у залі. Але — аддамо належнае творцу — пачуўшы сваё прозьвішча, вомігам падхапіўся на ногі. Вядучы сустрэчы запозьнена замахаў рукамі, маўляў, сядзі, ня варта выступаць, але творца паўстаў, як тая скала ў Бэль-Іль, пайшоў па праходзе, пару разоў матлянуўся, прымусіўшы пужліва адхінуцца дзяўчын, што сядзелі ля праходу, і — у мёртвай цішыні! — спыніўся ля прыступак, якія вялі на сцэну. “Ня трэба!”— бязгучна гукалі калегі. “Хлусіце! Я яшчэ м-магу”,— гэтак жа бязгучна адказваў творца. Ён ступіў на прыступку, потым на другую, яшчэ раз хітнуўся і, калі ўражлівыя гледачы ўжо змадэлявалі ягонае падзеньне ў аркестравую яму, узышоў на сцэну, сарваўшы бурныя воплескі.
І вось яно, Скарынава сьвята AD MM.
Распалася заганнае кола. Высілкам загадчыка мясцовага аддзелу культуры на пляцы ўтворана quadratura. Пісьменьнікі сядзяць у крэслах, гледачы стаяць вакол зграбным паўкарэ, і Першадрукар задуменна глядзіць на пісьменьніцкія плехі з высокага пастамэнту.
Нейкі паэт чытае свае панічна-патасныя і палітычна абачлівыя вершы; празаік — аўтар партызанскай эпапэі, якую прачыталі толькі выпускаючы рэдактар ды карэктар, з натхненьнем, якому пазайздросьціла б сама Ніна Чайка, прамаўляе аб славянскім братэрстве; чыноўнік Дзяржкамдруку апавядае ў мікрафон аб той увазе, якую аддае беларускаму кнігавыдавецтву Ўсенароднаабраны Прэзыдэнт; а над галавой маёй тым часам наразае колы гудлівы чмель. Нагудзеўшыся дасхочу, чмель пляскаецца на прывялую ад начнога холаду аксамітку, тыцкаецца хабатком — раз, другі, марна шукаючы нэктару, і пералятае на другую, такую ж прывялую кветку.
—...Яскравым сьведчаньнем дзяржаўнай турботы аб беларускай культуры зьяўляецца той факт, што школьныя бібліятэкі забясьпечваюцца кнігамі бясплатна...
Мне становіцца яго шкада. Не, не чыноўніка Дзяржкамдруку, а гудлівага нястомнага працаўніка, што завіхаецца на кветніку. Чмяліны век кароткі. Яшчэ пару тыдняў, і ён змарнее на ранішнім холадзе, і восеньскі вятрыска панясе яго, выпетранага і бязважкага, па пыльных вуліцах.
Ды што там чмель... Хутка і мая душа зьляціць у нябыт. Кучаравы, з дурасьлівым тварыкам анёлак падхопіць яе пад паху, махне празрыстымі крыламі і панясе — туды, у верхнія слаі атмасфэры. Бляклым срэбрам адаб’ецца пад крыламі Дзьвіна, мільгнуць асмужаныя атрутным наваполацкім дымам вежы Сафіі, і ў паветры старэчымі пархамі закружыць першы сьнег.
Ну а пакуль няўрымсьлівая душа і стамлёнае цела яшчэ жывуць адно ў адным, пакуль доўжыцца гэты дзіўны сымбіёз і пакуль нябачны для вока анёлак сядзіць на маім правым плячы і, пазяхаючы, слухае прамову таварыша зь Дзяржкамдруку, запомнім гэтую восень — апошнюю восень тысячагодзьдзя. Запомнім яе фарбы, зыкі, пахі: гаркавы пах дыму ў нетрах гарадзкога парку, шорхат калянага лісьця пад нагамі, сонныя кастрычніцкія дасьвецьці, птушыны грай над голым полем і зацятае кружэньне небаракі-чмяля па-над рудымі кветкамі.
