Ксяндзу Ўладзіславу Чарняўскаму – 85
У халоднай хатцы
Уладзіслаў Чарняўскі нарадзіўся 14 студзеня 1916 г. у засьценку Амбружына (сёньняшні Смаргонскі раён) у шматдзетнай каталіцкай сям’і. Так сталася, што ў 1915 г. у часе першай сусьветнай вайны праз родную вёску Чарняўскіх Біцяняты прайшоў фронт, і яны, выгнаныя з роднай хаты нямецкімі жаўнерамі, перасяліліся да сваякоў у засьценак Амбружына. Зімой 1919 г., па сканчэньні вайны, Чарняўскія вярнуліся ў Біцяняты.
З васьмі год Уладзіслаў пачаў вучыцца. Школы ў Арлянятах, Вішнёўцы, Крэве. Потым паступіў у настаўніцкую сэмінарыю ў Барунах, аднак скончыць яе ня здолеў, бо ўлады зачынілі сэмінарыю ў 1933 г. з фінансавых меркаваньняў. Вяртацца дахаты на гаспадарку не было сэнсу, і безь яго было дастаткова братоў, каб падзяліць невялікі кавалак зямлі. Уладзіслаў быў згодны на любую навучальную ўстанову, абы дзе ўладкавацца. “Пісаў у лётніцкую школу ў Быдгашч, але па здароўі ня прынялі”.
Перабраўшы ўсе магчымасьці, ён ухапіўся за апошні шанец. Напісаў свайму роднаму дзядзьку, ксяндзу Францішку Чарняўскаму, які служыў у той час у Францыі. Дзядзька параіў ехаць у Друю, у гімназію імя Сьцяпана Батуры, заснаваную айцамі-марыянамі. Уладзіслаў паслухаўся дзядзькавай парады і выехаў у Друю, дзе адвучыўся тры гады. Скончыўшы гімназію, ён вырашыў прысьвяціць сябе Касьцёлу і паступіў у навіцыят марыянаў, зрабіўшы тым самым першы крок да сьвятарства.
У 1938 г. на друйскіх айцоў-марыянаў абрынуліся рэпрэсіі польскіх сьвецкіх і касьцёльных уладаў. Восем ксяндзоў-марыянаў былі выселеныя зь мястэчка, хлопцам з навіцыяту таксама прыйшлося зьехаць у польскі Скужэц. На выгляд жыцьцё тут нічым ня розьнілася ад Друі: маленьні, рэлігійныя практыкі, імшы, чытаньні. Аднак жыцьцё ўдалечыні ад Беларусі прыгнятала маладога Чарняўскага. У Скужцы не было таго беларускага патрыятычнага духу, якім поўніўся Друйскі кляштар, тут панавала польскасьць. Праз год, па сканчэньні навіцыяту, Чарняўскі, што папярэдне склаў вечныя шлюбы, быў накіраваны ў Вільню працягваць навуку ў каталіцкай сэмінарыі.
Менавіта ў Вільні распачалося супрацьстаяньне будучага ксяндза з “польскасьцю”. Кіраўніцтва сэмінарыі ўсяляк імкнулася давесьці студэнтам, што не існуе ніякай беларускай нацыі, што ёсьць этнічныя палякі і зрусіфікаваныя палякі. За сьвядомымі студэнтамі-беларусамі быў усталяваны нагляд, ім пагражалі выключэньнем з гімназіі.
На летнія вакацыі 1939 г. сэмінарысты выехалі ў Расну, што ля Белавескай пушчы. Там іх і сустрэла вайна. Сэмінарысты вырашылі ўцякаць у Вільню, а потым у Друю. Аднак, дабраўшыся да Браслава 17 верасьня, даведаліся, што ў Друі гаспадараць Саветы, і вырашылі ўцякаць у яшчэ незалежную Літву, дзе знаходзіліся інстытуцыі марыянаў. У Літве Ўладзіслаў Чарняўскі перажыў нямецкую акупацыю і скончыў Віленскую каталіцкую сэмінарыю (немцы далі дазвол на ўзнаўленьне сэмінарыі, зачыненай пры Саветах).
У кастрычніку 1944 г. Уладзіслаў Чарняўскі быў высьвечаны ў сьвятары Віленскай катэдры біскупам Мечыславам Райнісам. Віленскі арцыбіскуп Рамуальд Ялбжыкоўскі адмовіўся высьвячаць яго з-за ягонай беларускасьці.
Сваю першую імшу айцец Уладзіслаў адслужыў у тым жа годзе ў Крэве, аднак наступныя дзевяць год былі шчыльна зьвязаныя зь Літвой, жыцьцё ў якой у паваеннае дзесяцігодзьдзе было цяжкім і небясьпечным. Вайна для Літвы ня скончылася ў 1944 г., яна працягвалася і далей. Маленькая рэспубліка ваявала супраць савецкага акупанта. Укмерге, Ейнішкес, Варэна, Эйшышкі — месцы працы беларускага ксяндза — супалі зь літоўскім супрацівам савецкай уладзе. Савецкая адміністрацыя лічыла ксяндзоў за пасобнікаў лясных братоў, і а. Чарняўскага няраз выклікалі ў НКВД, дзе зь ім праводзіліся прафіляктычныя гутаркі.
Да пабачанага, да стрэлаў па начах далучылася хвароба: спачатку брушны тыфус, а пасьля і запаленьне лёгкіх. Хворага адвезьлі ў Вільню, дзе ён праляжаў каля двох месяцаў. “Здавалася, вось ужо і сьмерць мая прыйшла.. Падчас хваробы неяк ужо незвычайна трызьніў. Прыбачыўся прыход Антыхрыста, пачаўшага вайну супраць чалавецтва, якая прывяла да страшэннага зьнішчэньня і разбурэньня. Чуўся голас Госпада Бога: Гэты народ будзе зьнішчаны, той народ будзе зьнішчаны. Потым апынуўся пад Вострай Брамай, а нада мной Бог. Да таго ж ідуць расейскія танкі: стукат, грукат, гінуць людзі як на захадзе, так і на ўсходзе. Зьвярнуўся Бог да мяне: “Ты ж ксёндз, маліся. Ты забыўся жагнацца! Як трэба маліцца?” Падняў я рукі над сабой, а яны не трымаюцца, падаюць, але ж неяк узьняў рукі і прашаптаў: “Божа, збаў нас ад усяго ліхога праз тваю бязьмежную міласэрнасьць”. “Добра, — сказаў Бог, — ты сказаў малітву, цяпер адпачывай, сын!” Больш за месяц трызьніў, хацелася ўжо памерці. Але адбыўся цуд, і дзякуючы волі Божай і апе[цы] Маці Божай выжыў”.
Парафіі Эйшышкі, Дзявянішкі, Варэна знаходзіліся пры беларускай мяжы. Блізкасьць да мяжы і шматлікія дэлегацыі вернікаў зь Беларусі (у Беларусі не ставала ксяндзоў, тым больш беларускіх) пераканалі ксяндза ў рашэньні пераехаць у родныя мясьціны. Пасьля паездкі ў Маскву ўсе юрыдычныя нюансы былі ўлагоджаныя і дазвол на пераезд у Беларусь здабыты. Заставалася толькі выбраць месца працы (а такіх варыянтаў хапала, было непасрэдна некалькі прапановаў — і на Гарадзеншчыну, і на Віцебшчыну). Але раптам прыйшла вестка, што памёр сябра па Віленскай сэмінарыі ксёндз Станіслаў Міхальскі, пробашч парафіі ў Вішневе Валожынскага раёну, і пытаньне вырашылася. Кс.Чарняўскі прыехаў на ягонае месца (кастрычнік 1953 г.).
На пачатку свайго сьвятарства ў Беларусі кс. Чарняўскі ня думаў, што сутыкнецца з значнымі праблемамі. Яшчэ да пераезду ён паставіў умову дэлегацыі вернікаў, што будзе гаварыць у касьцёле па-беларуску. Калегі-ксяндзы за беларускую мову ў касьцёле называлі яго камуністам. Яны традыцыйна працягвалі разглядаць касьцёл у Заходняй Беларусі як польскую дзядзіну. Працягваў спрацоўваць прынцып, які дзейнічае і па сёньняшні дзень: каталік —значыць, паляк. Практычна, кс. Чарняўскі быў адзіным, хто пасьлядоўна зь сярэдзіны 50-х і па канец 80-х гг. адстойваў беларускую мову ў казаньнях і навуках. Яму супрацьдзейнічалі, пісалі ананімкі, спрабавалі пазбавіць парафіі. “Колькі разоў рабілася крыўдна, думаў, кіну, вярнуся ў Літву. Але шкада было разьвітвацца з роднымі месцамі… Памалу самыя ўпорыстыя сталі прывыкаць”.
Ён выстаяў, а касьцёл у Вішневе і ягоная хатка былі адным з асяродкаў беларушчыны. Да ксяндза Чарняўскага ў змрочныя застойныя часы езьдзілі беларускія інтэлігенты па духоўнае бласлаўленьне, параду або проста паслухаць імшу і казаньне.
У 1968 г. кс. Уладзіслаў Чарняўскі быў запрошаны ў Рым, да Папы Паўла VI. Яго прызначылі дарадчыкам у Кангрэгацыю па абрадах і даручылі перакладаць на беларускую мову Біблію. Давялося працаваць начамі, сутыкацца з праблемамі перакладу тэрмінаў, але праца была зроблена. Былі выдадзеныя “Катэхізмоўка”, “Новы Запавет”, “Кніга Роду”, чакаюць свайго часу і астатнія кнігі Старога Запавету.
Кс.Чарняўскі жыве ў старой, халоднай хатцы з дрэннай печкай, старэнькім тэлевізарам. Па вечарах чытае незалежную прэсу, якую выпісвае, і па старой традыцыі слухае Радыё Свабода. Айцец Уладзіслаў працягвае служыць у вішнеўскім касьцёле, молячыся за Беларусь. Ад ягонай хаты да касьцёлу больш за кілямэтар. Ксёндз Уладзіслаў Чарняўскі карыстаецца вялікай павагай у парафіянаў, якія па-свойску ласкава называюць яго “наш Уладак”.
Алег Гардзіенка
