Адам Глёбус. Перамога ў вайне

 Адам Глёбус

Перамога ў вайне

У ХХ ст. беларусам не пашанцавала: і першая, і другая сусьветныя войны праходзілі на іхнай тэрыторыі, больш за тое, беларусы ваявалі наймітамі з розных бакоў: з расейскага, польскага, нямецкага. А сваё войска, якое б абараняла й абараніла Беларусь, так і не паўстала. Хоць спробы ўтварыць нашае войска рабіліся неаднаразова, і ў гісторыю вайсковых строяў мы, вядома, увайшлі і за Булак-Балаховіча, і ў часы Кушаля з Рагулем. Ведаючы гэтую таямніцу, гісторыкі вынайшлі для беларусаў вызначэньне: Беларусь — краіна партызанская. Беларус і партызан сталі ледзь не сынонімамі. Дзяды Талашы, Бацькі Мінаі, Піянэры Казеі зрабіліся беларусамі-героямі, яны ледзь не пераўзышлі па памерах сваіх помнікаў сапраўдных нашых герояў мінулага стагодзьдзя — Купалу, Коласа й Багдановіча. Але яны не маглі іх пераўзысьці, бо менавіта Багдановіч у “Пагоні”, Колас у “Дрыгве” й Купала ў “Партызанах” стварылі міталягему пра народных мсьціўцаў. Пагоня ляціць і б’е мячамі ў сэрца тых, хто адрокся бацькаўшчыны. Коласаўскія партызаны гэтаксама змагаюцца з акупантамі, як са сваімі здраднікамі. Але найбольш узорны ў гэтым шэрагу верш Купалы: “Партызаны, партызаны, беларускія сыны. /За няволю, за кайданы/ Рэжце гітлерцаў паганых, / Каб ня ўскрэсьлі век яны”. Хто такія гітлерцы? Чаму ня гітлераўцы? Няма й не было раней у нашай мове ніякіх гітлерцаў. Гіцлі ёсьць, а гітлерцы толькі ў вершы Купалы. І я ўпэўнены, яны там не выпадкова ўзьніклі... Калі вярнуцца ў час другой сусьветнай бойні й зірнуць на жахлівы двубой дзьвюх найвялікшых таталітарных пачвараў, дык без усялякай цяжкасьці можна пабачыць, што называць гэтую вайну бітваю немцаў з рускімі будзе недакладна, а двубоем камуністаў з фашыстамі, як і сталінцаў з гітлераўцамі – больш правільна. Таму набяруся мужнасьці й адрэдагую верш генія:

Калі палічыць за асноўную падзею ў мінулым стагодзьдзі другую сусьветную вайну, дык можна было б і пагадзіцца з тым, што тры згаданыя вышэй творы зьяўляюцца ўзорнымі ў нашых хрэстаматыях. Але мне, чалавеку, які ненавідзіць усё вайсковае, ваеннае, мілітарысцкае, ніяк не выпадае прымаць, а тым больш ухваляць падобныя рэчы. Для мяне асноўнымі падзеямі беларускага ХХ ст. застаецца напісаньне й выданьне трох кніжак: “Вянка” Максіма Багдановіча, “Новай зямлі” Якуба Коласа й “Спадчыны” Янкі Купалы. Пра другую сусветную ў гэтых кніжках нічога не гаворыцца. Але мне выпала пісаць якраз пра яе, пра паганую. Ну ня любіш ты, Глёбусе, вайны... Вось дзіва знайшоў. А хто ж яе любіць? Легіёны, мой мілы таварышу чатачу, легіёны ідыётаў любяць: вайну, вайсковую форму, пагоны, ваенную прозу, тэатар ваенных дзеяньняў, мэмуары франтавікоў, біяграфіі камандзіраў, карты бітваў, ордэны, медалі, званьні, кукарды... Яны маршуюць па пляцах і праспэктах, езьдзяць на танках і бэтээрах, размахваюць сьцягамі, разьбіваюць лобам цагліны, жаруць жывыя жабкі і павукі. Яны носяць зрэзаныя, а значыць мёртвыя, кветкі да магілаў невядомых салдатаў, робяць гэтыя магілы пасярод гарадоў, стаўляюць над магіламі абеліскі, запальваюць “вечныя” агні й шабасуюць вакол іх. На будынках аматары вайны пішуць велічэзнымі літарамі, што подзьвігі будуць жыць вечна, што яны бесьсьмяротныя. Яны – жорсткія, сьляпыя, неразумныя... Які разумны напіша над магілаю слова “бесьсьмяротны”?! Які разумны пачне ганарыцца тым, што забіваў людзі, жывёлу, зьнішчаў расьліны, руйнаваў гарады, паліў вёскі й мястэчкі? Які нармальны чалавек будзе з асалодаю згадваць, як зарэзаў брата, біў мячом у бацькава сэрца? І якая розьніца, гітлерца ці сталінец, камуна-бальшавік ці нацыянал-патрыёт, калі ты найперш забойца. Толькі ня думай, мілы таварышу, што я спадзяюся пры жыцьці пабачыць заканчэньне апошняй вайны на белым сьвеце. Ня бачыў я першай, ня ўбачу й апошняй. Ні табе, ні мне не давялося прысутнічаць пры забойстве Абэля Каінам. Не спыніў таго злачынства й Бог. Так, што ўсе мы спадкаемцы Каінавага вайсковага граху, і мусім памятаць пра тое. І не павінны радавацца Каінавым перамогам, ня мусім услаўляць іх. Вайсковая перамога – перамога Каіна над Абэлем.

2001 год