рэпліка на рэпліку
“Хто как хаціт, тот так і гаварыт!”
Слушна кажуць: дзе двое спрачаюцца, трэці ня сунься. Але мне ўсё ж карціць усунуцца паміж Юр’ем Сьвірком і Алегам Трусавым у іхнай спрэчцы пра ўжываньне мовы ў грамадзкіх месцах. Паважаныя апанэнты паскакалі на касьцёх асобных людзей, а сутнасьці не кранулі.
Праблема ж палягае ў тым, што кожны, хто імкнецца беларусіфікаваць прастору, сутыкаецца зь непатрэбнай для сябе ўвагаю.
Адзін чалавек штодня гамоніць у транспарце й краме па-беларуску, зьвяртае на сябе ўвагу, найчасьцей навязьлівую (неістотна, станоўчую ці адмоўную), карацей, працуе громаадводам для знэрваваных суайчыньнікаў. І кожнага разу невядома: ці ён асвоіць асяродак, ці створыць для сябе кіслотную зону, набудзе псыхалягічныя праблемы, якія зьбяруцца й утвораць стрэс.
Другі чалавек лічыць за лепшае зьмімікраваць, схамэлеоніць. Або так: дзе інтэлігентныя людзі, там будзе сабой, а дзе снабы й жлабы — набудзе ахоўную афарбоўку. Для цырульніц, прадаўшчыц і кельнэрак лепш ужываць простыя расейскія выразы, ні ў што не заглыбляючыся: дай, прынясі, прабі.
Я хачу сказаць, што кожны мае права ваяваць або хавацца, партызаніць у горадзе й рабіцца сабою ў выратавальных выспах рэдакцыяў, выдавецтваў, НДА. Мы звыклыя да партызанкі й падпольля, гэта такі спосаб быцьця.
Я раней думала: вось я прашу піражкі па-расейску, але лідэры нацыі, тытаны духу заўжды гавораць па-беларуску і бароняць за мяне маю мову. Але аднойчы ў чарзе пачула, як адзін запеклы нацыяналіст, палітлідэр чыгірыкае па-расейску. І зразумела: толькі я вырашаю, толькі я ратую, і за мяне майго ніхто ня зробіць. Але калі я саслабею й захачу спакойнай жыткі, ніхто ня мае права мяне асуджаць. Гэта мая асабістая здрада й мой асабісты сыход. І прашу ня рушыць майго права на баязьлівасьць і тхароўства, на гнуткую хрыбціну й плазаваньне па зямлі.
Тактыка мая цяпер такая: калі я цьвярозая, у чыстай вопратцы й чаравіках, выглядаю заможна й прыстойна, з моцнай аўрай, тады я “сама саба” й самой сабой застаюся — гавару мовай, якою Бог надзяліў. Калі ж я еду выпіўшы, аблюманая й абрыдлівая, у старым шмацьці, без фрызуры ці з прадранай аўрай, тады я гавару па-расейску: піджынам і сьцяўшы зубы. Інакш не атрымліваецца — расейская культурная экспансія занадта снобская й навязьлівая, яна заўжды выклікае ў мяне нехаць, як, дарэчы, і некаторыя актывісты беларускага руху, апранутыя ў рызьзё, з гнілымі зубамі, нячэсаныя, пакамечаныя, у стаптаных чаравіках; яны ходзяць усюды са сваёй ссабойкай — канапкаю з салам і морсам з варэньня ў пляшачцы, сядаюць і перакусваюць. Яны, убогія, падпсавалі рэпутацыю нашай культуры. Памыць бы іх і вылечыць — і звонку і знутры.
Я не кажу, што іншыя людзі павінныя браць маю тактыку — раўняцца ні на каго ня трэба, і ў гэтым таксама свабода. Як казаў сп.Джойс: “Мне кажуць, каб я памёр за Ірляндыю. А я пытаюся: “Калі ж Ірляндыя памрэ за мяне?”
Так што, калі нейкі зубр ці мэтар прамовіць пры мне па-расейску, я не асуджу яго нават у духу.
P.S. Дарэчы, быў такі паэта — Юрась Сьвірка, і ягонае імя нагадвае зусім ня Сьвір і ня сьвіран, але сьвірэль, і сьвіст, і сьпевы птушыныя.
Сьвятлана Курс
