Вячаслаў Дубінка
Адперамагалі мы сваё
Зь Менску ў Слуцак ежджу амаль 50 гадоў. Я безьліч разоў пераадольваў гэты стокілямэтровы адмерак. Апошняя паездка — 9 траўня. І што ж мне бачылася, што засталося ў дарожным нататніку?
За Самахвалавічамі непадалёк ад Пяцеўшчыны на могілках атабарыліся цыганы. Прыімчалі на хуткіх і дарагіх конях-“мэрсэдэсах”, расклалі абрусы. Да чаркі і скварка. І памінальная малітва, і сустрэча са сваякамі.
Каля павароткі на вёску Крупніца добра падпіты дзядок спрабуе ўзьлезьці на ровар і, не ўтрымаўшыся на нагах, валіцца — можна і адпачыць, адзначыўшы “чырвоны” дзень календара.
Някідкая вёска Вішнёўка. Здарожаны дзядок у паношаным афіцэрскім кіцелі з пачарнелымі ад часу мэдалямі. Выйшаў з хаты падзівіцца дарожнай мітусьні. А дзівіцца няма на што.
Легкавікоў мала: па бульбу і сала на вёску джгаць ранавата. Нібы асірацелыя, вёсачкі Баханы, Жмакі; Басманаўка. Ад Менску ўсяго 30 км, але правінцыйнасьць адчуваецца. Людзей не відаць, асірацелая шаша, прысады. За вёскамі шнуры гародаў, дзе ўвіхаюцца кабеты. І праўда, народ любіць гарбатую бабу. Колькі іх я бачыў 9 траўня! Веснавы дзень год корміць. Будзе і бульбачка, і цыбуля з часныком у вясёлым хаўрусе.
У Маркаўцах кідаецца ў вочы ўтульны дамок у палоне квецені. На зэдліку каля дарогі — сівая бабуля ў ватоўцы. Побач вядзерцы з бульбай, мочанымі яблыкамі. Калі ласка, пакупнік. Бяры, частуйся. І табе наедак — і мне на хлябец.
Азярцо каля Беркаўцаў прывабіла колькі рыбакоў, якія нерухома чакаюць на сваё рыбацкае шчасьце.
Вёскі Каралёва, Дзешчанка, Цюлень, Янчанка, Валоўкі ў цішы, у бязьлюдзьдзі. Анігадкі пра “чырвоную” дату. Ні сьцягоў, ні вясёлых сьпеваў, ні гаманы. Сьцішаныя, нібы перад навальніцай.
Каля вёскі Цяплень – указальнік: піянэрлягер “Зарніца”. Няўжо з эсэсэраўскіх часоў? А мо слуцкім лукамольцам падарунак?
Вось і Шышчыцы. Да Слуцку закаціцца можна. У першыя дні вайны мой бацька ехаў зь іншымі навабранцамі ў Менск на бартавіку і трапіў тут пад агонь нямецкіх штурмавікоў. Быў паранены і колькі дзён туляўся па лесе.
Не назіралася сьвята і ў Азярцах, Крывой Градзе, Загрэблі, Белай Лужы.
Каля Гацукоў белы конь з доўгай грывай чакае гаспадара. Крыху воддаль — чарга задрыпаных бартавікоў з навакольных калгасаў. Ім давядзецца чакаць не адну гадзіну, пакуль торфазавод не сыпане ім згодна зь лімітным сьпісам тону-паўтары паліва. Каму сьвята, а каму... Дарагі брыкет на неласкавую зіму.
Нарэшце і Слуцак. Бывай, спадарожны, — вадзіцель трэйлера паімчаў на Мікашэвічы і далей, аж на Запарожжа.
Вуліца 14 партызанаў. Брацкая магіла. Вэртыкальная заплянавана-прымусовая імпрэза. Буфэт, дзе і чарка на разьліў, і закусь “не отходя от кассы”. Каму “сто грамаў” — лепшы падарунак на сьвяты, а каму дай, слоўца сказаўшы, гарачыя воплескі зарабіць. Усё, як калісьці. Раённы вэртыкальны славіць вядома каго. Вэтэран голасам зампаліта гукае сьціснуць кулакі супраць вядома каго і стаць плячо ў плячо вядома з кім. Гучнае слова галасістае лукамолкі свае, слуцкае гадоўлі, і хвалюючыя клятвачкі школьнікаў-выдатнікаў.
Крыху воддаль, на сьвежагабляванай лаве купка вэтэранаў. У строях застойных часоў, з далёка не сьвяточнымі тварамі. Іду бліжэй, сядаю побач, слухаю. Люблю я вэтэранскія спрэчкі-тусоўкі-прыгадкі.
— Мне па гуманітарнай лініі дарунак уручылі, — хваліцца адзін. — Дзьве кілі мукі, рыбныя кансэрвы, кава ўроссып, пячэньне, мыдла і папера, каб рукі выціраць...
— Мо ты пераблытаў, — іранічна перабівае сусед, пэўна з зайздрасьці, — ня рукі, а гэта самае...
— Вы каля штабоў ды складоў аціраліся, дык вам і гумдапамога прэ, а я ў акопах вошай карміў, мне толькі пяць тысячаў лукашэнкаўскіх перапала... Пляшка гарэлкі і палка каўбасы...
На скрыжаваньні вуліцаў стаіць бэтонная, тыповае клёпкі аграмадная цётка зь вянком у руках.
Пытаюся ў падпітага дзецюка:
— Што гэта за помнік?
— Гэта ж Радзіма-маць, тваю маць, сьляпы...
Добра сказаў, лепей ня трэба.
На вуліцы Лібкнэхта мяне вітае бэтонны даўбель — жаўнер з аўтаматам, падобным да тронку калаўрота. Зьляпілі пяць пяцігодак таму, а вось парамантаваць, дагледзець як сьлед — рукі не даходзяць. Такіх тыповых бэтонных даўбеляў на Случчыне — не зьлічыць. І ў Амговічах, і ў Клешаве...
На вуліцы Леніна, якраз насупраць парку культуры й адпачынку, заўважаю ладны помнік, зьлеплены параўнальна нядаўна.
— Можна пытаньне да вас? — спыняю сівога з выпраўкай у вайсковым кіцелі. — Каму і за якія ласкі гэты помнік?
— Как эта кто? Вы што ні відзіце? Эта жа Жуков! Велікій рускій палкаводзец. Вмесьце со Сталіным вайну выіграў. Сьмею замеціць, уражэнец зьдзешніх мест!
Вось і прыехалі.
На зэдліку купка пасажыраў чакае гарадзкую аўтарэйсаўку. Падсаджваюся да стомленай бабулькі. Пытаюся, куды яна ў такі дзень зь вёдрамі, рыдлёўкамі.
— Капаць грады, бульбу трэба пасадзіць, а ў мяне шнур каля Агароднікаў, туды і кірую.
— А колькі ж вам гадочкаў?
— 89 гадочкаў, мілы чалавек, — адказвае.
— А сыны, дзеці, унукі?.. Дапамаглі б.
— Усе сыночкі палеглі... Адзін застаўся. Каласок кволенькі, яго і берагу...
— А вам дзяржава дапамагае?
— Дапамагае? — перапытвае яна. — Толькі і ведае, што грошы браць. За тое заплаці. За гэтае заплаці. Я і за сонейка, што сьвеціць, плачу... А сьлязінкі мае, калі сабраць, дык усе вокны таго будынка памыць можна, — яна паказвае на райвыканкам... Паехалі на мой шнурок, пакапай грады, я табе столькі раскажу...
Я іду па вуліцы Майскі Пасад, Майскі праезд, Майскі правулак, завулак Майскі. А ўражаньне такое, што іду па могільніку, дзе пахаваная перамога. І хаваюць яе па кропельцы, па жменьцы...
