Віктар Шніп
Добра гарэў агонь
Зімовымі вечарамі ў бабулі Ганны зьбіраліся суседкі. І пакуль хапала газы ў лямпе, пралі воўну і сьпявалі. Я, залезшы на печ, глядзеў, як круцяцца калаўроты і як час ад часу ў лямпе жанчыны папраўляюць кнот, каб добра гарэў агонь. Пад ня вельмі вясёлыя песьні і пошум калаўротаў я засынаў. І цёпла мне было на печы, у якой жыў агонь, якому ўсе пакланяліся ў хаце. І сёньня, успамінаючы той далёкі час, я, нібы матыль, што ляціць да агню лямпы, лячу душою ў дзяцінства і апякаюся аб тое, чаго ўжо няма і больш ніколі ня будзе.
Нядзеля. У школу ісьці ня трэба. Бацькоў дома няма. І я, дастаўшы з шафы ўсе лекі і адэкалён, займаюся хіміяй. Мае малодшыя брат зь сястрой, паразінаўшыся, толькі і глядзяць, што будзе далей. А далей я ўзяў прадзеныя ніткі, намачыў іх у сваёй “хіміі” і, падвесіўшы іх да бэлькі, падпаліў. Ніткі гарэлі добра і дымна. Брат зь сястрой аж пішчэлі ад новых уражаньняў. Але зайшла суседка, і я ўцёк з хаты ў лес. Сядзеў там дацямна… Назаўтра мама прывяла міліцыянта, які мяне доўга палохаў турмой. Здаецца, напалохаў, але празь нейкі тыдзень я расклаў агонь ля сьцяны хаты. Ізноў мне дасталося ад бацькоў, ізноў прыходзіў міліцыянт і раіў мяне весьці да знахара: “У яго нейкая мана да агню! Баюся, што ён нам усю вёску спаліць…”
Было такое сьвята — Дзень піянэрскай арганізацыі. Кожны год у гэты час настаўнікі на чале з дырэктарам вялі школьнікаў у лес, дзе на паляне, выклаўшы з каменьня зорку, палілі вогнішча. Траплялі на сьвяткаваньне толькі заслужаныя. У сёмай клясе ў лес узялі і мяне. Агонь мы расклалі вялікі. Настаўнікі правялі ўрачыстую лінейку і, загадаўшы нам сьпяваць “взвейтесь кострами, синие ночи”, сышлі глыбей у лес піць самагонку. Сярод нас старэйшыя хлопцы, застаўшыся без нагляду, таксама сталі частавацца. І хутка “взвейтесь кострами” гучала так, што хоць ты вушы затыкай. Чым бы гэтае сьвята закончылася, невядома, калі б да нас на паляну зь лесу ня выйшаў нейкі дзед з калацінай і не закрычаў: “Едры вашу маць!!! Што гэта тут робіцца?! Прэч адсюль!!!” І разьбегліся мы па лесе, як агонь па сухой траве…
Бацька гоніць самагонку. Час ад часу зазіраю да яго з пытаньнем: “Колькі ўжо там нацякло?” І недзе апоўначы бацька сам ужо кліча мяне, каб дапамог спарадкаваць апарат. На стале поўнае вядро. Бацька каштуе кубкам, а мне дазваляе памачыць палец і аблізаць. Самагонка цёплая і пахне хлебам. “Нясі паперу. Пабачым, як гарыць”, — кажа бацька і дастае запалкі. Я мачаю паперу і падношу да агню. Самагонка капае і гарыць сінім полымем. Бацька ўсьміхаецца: “Вось так будуць вантробы гарэць…”
Позна вечарам зь Менску еду ў вёску. На ўезьдзе ў Ракава, дзе абапал дарогі могілкі, бачыцца россып агню на каталіцкіх магілах. Нехта кажа: “Паглядзіце, як палякі панапіваліся, аж свае могілкі падпалілі…” І ў адказ: “Сёньня каталіцкія Дзяды…”
З братам прыехаў дахаты. Мароз пад трыццаць. На кухні няма вады — перамерзла труба. Мама папрасіла размарозіць, а сама некуды пайшла. Ну мы і ўзяліся за работу. Раскапалі сьнег ля падмурка. Прынесьлі газавы балён і сталі грэць зямлю, дзе ляжыць труба. Недзе праз паўгадзіны я адправіў брата ў хату, каб паглядзеў, ці пацякла вада. Валодзя пайшоў і тут жа вярнуўся: “Падлога гарыць!” Я ў хату, а там дыму, што аж чэрці скачуць. Дабраўся неяк да крана, пакруціў, а зь яго як зашыпіць, як бухне іржавай парай — проста канец сьвету. А ў дыме чую мамін голас: “Заходзьце. Ня бойцеся, гэта мой Віця ваду мне размарожвае…”
У інтэрнаце Менскага архітэктурна-будаўнічага тэхнікуму на кухні мангол пёк селядзец. Газавая пліта адна, таму да яе заўсёды чарга. Пячэ мангол селядзец паўгадзіны, гадзіну і ўсё ніяк не дапячэ. Глядзеў на ўсё гэта эгіпцянін, глядзеў ды ўзяў і схапіў гарачую патэльню і стукнуў ёю мангола па галаве. І тут пачалося. Манголы выключылі па ўсім інтэрнаце сьвятло, наламалі ножак ад крэслаў і пачалі біць усіх запар арабаў. Недзе праз паўгадзіны прыехалі міліцыянты і забралі нашага хлопца, які іх выклікаў. А на кухні доўгі час была адключаная газавая пліта, як нам сказалі, у супрацьпажарных мэтах.
Хлопцу было трыццаць сем гадоў. Бацькі памерлі. Хацеў жаніцца — у вёсцы няма з кім. Шукаў у суседніх — таксама няма. Стаў выпіваць. І раз, напіўшыся, лёг у ложак з цыгарэтай. Пажарная прыехала тады, калі ўжо было позна. І цяпер стаяць у вёсцы чорныя рэшткі хаты. І дождж ідзе, а яны чорныя, і сьнег ідзе, а яны чорныя…
Зь зімовых вакацыяў вярнуўся ў Маскву на пару дзён раней. Здавалася, што нікога ў інтэрнаце на маім паверсе, акрамя мяне, няма. Ды сярод ночы прачнуўся ад песень на калідоры. Выглянуў за дзьверы. А там на кухні на цэмэнтавай падлозе гарыць вогнішча, а абапал яго сядзяць тувінцы і п’юць гарэлку.
Празаік Алесь Асташонак трапіў у больніцу. З сабой у яго быў кіпяцільнік. І захацелася яму папіць гарбаты. А тут раптам доктар у палату заходзіць і кліча на ўколы. Алесь выхапіў кіпяцільнік з кубка і, ня выключыўшы яго з разэткі, схаваў пад падушку… Да канца дня хворага выпісалі дахаты.
Неяк выбраўся з сынам Максімам у вёску пазьбіраць грыбоў. Крыху назьбіраўшы, прыселі на ўскрайку лесу падсілкавацца. Я расклаў вогнішча. Нечакана да нашага дыму падышла маладая жанчына, што непадалёку зь дзецьмі пасьвіла радоўку. Не пытаючыся, прысела побач. Дастала з торбы пляшку з-пад мінэралкі і прапанавала: “Пакаштуй майго соку…” Я адразу зразумеў, што гэта за сок, і, крыху пааднекваўшыся, зрабіў пару глыткоў. У размове высьветлілася, што жанчына родам з Ракава, а ў Пугачы выйшла замуж. Даведаўшыся, хто мае бацькі, павесялела: “Я ведаю, гэта ваш брат паэт. Такі лысы. Кожныя выходныя прыяжджае і корпаецца ў градах…” Я слухаў пастушку і корпаўся ў вогнішчы, а Максім мне шаптаў: “Я маме раскажу, што ты зь цёцяй гаварыў…”
На вуліцы амаль каля самага пад’езду дворнік паліць жоўтае лісьце. Дым затапляе двор, вуліцу. І ўжо ня бачны Храм, у якім каля абразоў гараць сьвечкі…
