За Ганчарыка ці проці ўсіх?
Дык галасаваць мне за Ганчарыка ці не? Такое пытаньне задаюць цяпер у Беларусі тысячы людзей, якія сымпатызуюць іншым палітыкам, але й Лукашэнку галасоў аддаваць ня хочуць. Мы запрасілі ў рэдакцыю “Нашай Нівы” аднаго з такіх — палітоляга, кандыдата філязофскіх навук Уладзімера Мацкевіча.
“НН”: Вы асабіста што вырашылі: будзеце галасаваць за Ганчарыка ці не?
У.М.: Падыходжу да гэтага пытаньня рацыянальна. У нас зараз вельмі просты выбар. Мы ў лепшым становішчы, чым у 1994 г., калі 2 дэмакратычныя кандыдаты супрацьстаялі 4-м савецкім. Зараз выйшлі 2 на 2. На жаль, мы па сёньняшні дзень такія памяркоўныя, лагодныя, таму адзіным кандыдатам застаецца Ганчарык. І ў нас проста іншага выбару няма.
“НН”: Але й на мінулых выбарах лічылася, што горшага за Кебіча няма...
У.М.: Нясталыя грамадзтвы могуць перабываць у дыктатарскім стане дзесяцігодзьдзямі, некалькі пакаленьняў. Мы павінны паглядзець на сябе, на стан нашай грамадзкай сьвядомасьці. Паўтара году таму стала вядома, што Ганчарык будзе балятавацца ў прэзыдэнты, і трэ было тады зьвярнуць на яго ўвагу. Грамадзтва не заўважыла тады гэтага. А я назіраў за Ганчарыкам і мяркую, што ён амаль не зрабіў памылак. Ён ня быў на першым пляне, але за год стаўся тым, на кім сышлася большасьць чыньнікаў грамадзкага жыцьця. Я не разумею, калі кажуць, што Ганчарык ня лепшы за кагосьці або ўвогуле дрэнны. Ад набыцьця незалежнасьці Беларусі Ганчарык быў ейным прыхільнікам і ніколі не выказваўся супраць сувэрэнітэту, ці за здраду, ці за саюз з Расеяй. Як дэпутат Вярхоўнага Савету 13-га скліканьня Ганчарык быў адным з тых, хто меў высокую пасаду, але застаўся зь Вярхоўным Саветам, не пайшоў у палату. Ён, натуральна, левы, сацыял-дэмакратычных поглядаў, але ўсё ж дэмакратычных і нашых, хай ён і ня ў першых шэрагах змагароў. Дык што вы хочаце ад чалавека, які ўсё жыцьцё адпрацаваў на высокіх пасадах? Калі мы ня хочам зноў атрымаць харызматыка, які нікога ня будзе слухаць, дык мусім выбраць Ганчарыка.
“НН”: Чаго, па-Вашаму, ня будзе за Ганчарыкам з таго, што адбываецца за Лукашэнкам?
В.М.: Думаю, ня будзе палітычных забойстваў, перасьледу людзей за погляды, ня будзе парушэньня Канстытуцыі, ня будзе брутальнай улады, што не падпарадкоўваецца нават прынцыпам, якія сама дэкляруе. Ня будзе, пэўна, і здрады нацыянальным інтарэсам, можа быць, ня ўсё будзе атрымлівацца, але ж здрады таксама ня будзе. Надыдзе пэўная перадышка на шляху будаўніцтва. Я не спадзяюся на тое, што Ганчарык здолее змабілізаваць грамадзтва на адбудову, адраджэньне, але скласьці спрыяльныя, мірныя ўмовы для таго, каб у грамадзтве ўзмацніліся сілы, якія здольныя да канструктыўнай працы, Ганчарык здольны.
“НН”: То бок гэта такі прэзыдэнт на пераходны пэрыяд?
У.М.: Я б гэтак не казаў, бо мы згубім час на пераходны пэрыяд. Гэта прыпынак для мабілізацыі рэсурсаў, вызначэньня, звароту ў актыўную палітычную дзейнасьць тых слаёў грамадзтва, якія згубіліся: бізнэсоўцаў, дзеячоў культуры і палітыкаў, што сёньня ў эміграцыі, і тых маладых, якія ня могуць прабіцца ў гэткіх умовах. Ён дазволіць нам падцягнуць рэсурсы, самавызначыцца й пачаць працу, не зважаючы, хто стаіць на чале ўраду.
“НН”: Ці не пачнецца зь вяртаньнем старое намэнклятуры ва ўладу чарговы перападзел маёмасьці?
У.М.: Я ня бачу нічога дрэннага ў тым, што вернецца да ўлады гэтак званая намэнклятура. Тым больш, гэта не намэнклятура савецкіх часоў. Гэта ж не Малафееў, а людзі кшталту Шушкевіча. Гэтая намэнклятура ўжо трошкі іншая, зараджаная перабудоваю, дэмакратызаваная.
“НН”: Ці слушнае ўвогуле ўжываньне тэрміну “намэнклятура”, узятага з савецкіх рэаліяў? Ці можна праз 10 год пасьля развалу Савецкага Саюзу гаварыць пра намэнклятуру як пра сацыяльную групу й, калі хочаце, “стан душы”?
У.М.: Ёсьць два погляды на гэтае пытаньне. З аднаго боку, намэнклятура — гэта ня людзі, а прынцып, калі людзі займаюць пасады не па здольнасьці, а па картатэцы з асобнымі адзнакамі ў картцы й кар’еры. Калі людзі, якія ў свой час трапілі ў гэтую картатэку, цяпер дабіваюцца чагосьці ўласнымі намаганьнямі — гэта ўжо разбурэньне намэнклятуры. Зь іншага боку пад намэнклятурай можна разумець выхаванцаў савецкай сыстэмы, зь якіх вэрбаваліся кадры. На сёньняшні дзень гэтыя выхаванцы застаюцца. І іх шмат, і яны працаздольныя. Вазьміце хоць бы навуку ці адукацыю. Кіраўніцтва ўнівэрсытэту складаецца з гэткіх намэнклятурнікаў. Цалкам я б не адмаўляўся ад прынцыпу намэнклятуры і не казаў бы, што яго ўвогуле не існуе. Так, яна здэмаралізаваная, ня тая, што была, але ж ёсьць.
“НН”: Здаецца, што тым людзям, якія будуць агітаваць за Ганчарыка, недастаткова рацыянальных падставаў, ім патрэбная іншая матывацыя, можа быць апантанасьць чымсьці... ідэяй, асобай?
“НН”: Ня трэба ім ніякай апантанасьці асобай. Я сам сутыкаўся зь людзьмі, якія працуюць з электаратам “твар у твар”. Трэба толькі быць чалавекам прывабным, добра гаварыць і ўмець слухаць. Так, уменьне слухаць... Хоць мала гэтых актывістаў, папросту мала. На жаль.
“НН”: Ганчарык прызнаецца, што Фэдэрацыя Прафсаюзаў дапускала ў мінулым вялікія памылкі, як гэта было ў выпадку з працаўнікамі мэтрапалітэну. Ці зьмянілася ФПБ цяпер?
У.М.: Што тычыцца страйку, то ўдзельнікамі яго былі менавіта сябры Фэдэрацыі. Незалежны прафсаюз быў збоку. А вось Канах, які ўзначальваў прафсаюзную суполку транспартнікаў, быў з ФПБ, як і астатнія кіраўнікі страйку. Потым яны сышлі, не пагадзіўшыся зь дзеяньнямі вярхушкі. Гэта агульная праблема Фэдэрацыі, бо за гады незалежнасьці была зьмененая шыльда, а ня дзейнасьць прафсаюзаў. Людзі, якія сядзяць на пасадах у ФПБ, залежаць ад уплывовых сябраў прафсаюзаў, а гэтымі ўплывовымі сябрамі могуць быць наймальнікі... З-за гэтай алягічнай сытуацыі ФПБ ня можа ўступіць у сусьветны зьвяз прафсаюзаў. І Ганчарык гэта разумее, як разумее Бухвостаў і яшчэ некалькі высокапастаўленых сяброў ФПБ. Але што могуць зрабіць некалькі дэмакратычна настроеных людзей? Вы ж ведаеце, зь якімі ахвярамі й намаганьнямі Ганчарык зрабіўся ў мінулым годзе зноў старшынём ФПБ? Гэта было няпроста, асабліва пасьля таго, як стала вядома, што ён будзе балятавацца ў прэзыдэнты.
“НН”: Такім чынам, гэтым разам нашы выбарцы мусяць галасаваць розумам, а ня сэрцам?
У.М.: Гэтым разам прагаласаваць сэрцам народ ня здолее. І я лічу, што гэта добра, бо ня трэба любіць Ганчарыка й прагнуць яго ўсёй душой. Добра, каб у нас быў такі шэранькі, працаздольны, памяркоўны прэзыдэнт, а не апантаны нейкай ідэяй, які будзе гнаць нас невядома куды.
“НН”: Зьмена Лукашэнкі на Ганчарыка будзе ў любым разе рэвалюцыйнай зьменай для Беларусі. Народ пры такім разьвіцьці падзеяў абавязкова павесіць над Домам Ураду бел-чырвона-белы штандар. Ці ня здыме яго Ганчарык пасьля сваёй прысягі?
У.М.: Пытаньне з сымболікай дастаткова складанае, для яе вяртаньня мусіць быць праведзеная адпаведная піар-кампанія. Бальшыні гэта трэ будзе патлумачыць. Ну, а калі ўсё ж народ павесіць гэты штандар, думаю, Ганчарык ня будзе яго здымаць. Я ня думаю, што замена Лукашэнкі на выбарах будзе непазьбежна рэвалюцыйная. Вось калі Лукашэнка застанецца яшчэ на пару гадоў, тады сапраўды, рэвалюцыя магчымая. Мы пераможам ужо тады, калі 9 верасьня, у першым туры, не пераможа Лукашэнка. Таму пералому ў сьвядомасьці, які адбудзецца за два тыдні паміж першым і другім турам, я думаю, ня будзе роўных ад 1996 г. Адразу разбурыцца міт пра ўсенародную падтрымку Лукашэнкі. Гэта стане відавочным ня толькі шараговым выбарцам, але й тым, хто робіць палітыку — у тым ліку расейскаму боку й рэгіянальным уладам. І яны адразу ж адмовяцца падтрымліваць Лукашэнку.
“НН”: За часам кіраваньня Лукашэнкі багата людзей пасадзілі ў турму з палітычных і эканамічных прычынаў, разарылі, пазбавілі магчымасьці вучыцца... Ці будзе, па-Вашаму, Ганчарык ладзіць нейкую люстрацыю, судзіць Лукашэнку?
У.М.: Нельга пакідаць злачынствы без пакараньня, нават умоўнага. Акрамя люстрацыі, важнае пытаньне адукацыйнай настрыфікацыі — перагляду статусаў уплывовых навукоўцаў з грамадзкіх навукаў, якія ў свой час абаранялі ідэалягічныя дысэртацыі, а цяпер кіруюць адукацыяй. Ці зоймецца гэтым Ганчарык? Ня ведаю.
“НН”: Ці забароніць Ганчарык нацысцкія арганізацыі кшталту РНЕ?
У.М.: У Ганчарыка на гэта ня будзе правоў. Забараніць арганізацыю ў дэмакратычнай краіне можна толькі праз суд, калі суд давядзе, што ў ейнай дзейнасьці прысутнічае элемэнт гвалту, распальваньня нацыянальнай варожасьці й іншыя парушэньні закону. Трэба, каб нехта з грамадзян ці грамадзкая арганізацыя ўзбудзіла справу з гэтае нагоды.
“НН”: Па-Вашаму, Ганчарык па характары лепшы чалавек, чым Лукашэнка?
У.М.: На жаль, гэты чалавек усё яшчэ недастаткова вядомы. Трэ было імкнуцца, каб прозьвішча, твар, сама асоба Ганчарыка сталася як мага больш вядомай. Нават не клапаціцца пра станоўчы імідж — хай будзе проста вядомасьць.
А Ганчарык памяркоўны, схільны прыслухоўвацца да іншых меркаваньняў, без аўтарытарных замашак, добры сямейнік. Яшчэ не разглядаючы Ганчарыка як важкую палітычную фігуру, я завёў неяк пра яго размову зь ягоным звычным антаганістам з Кангрэсу Дэмакратычных Прафсаюзаў Генадзем Быкавым. І Быкаў мне кажа: “Ганчарык — наш чалавек. Ён мой антаганіст па прафсаюзнай лініі, а як прыхільнік беларушчыны, незалежнасьці, ён заўсёды быў пасьлядоўны. Ніколі ён ня быў змагаром за гэта, але прыхільнікам быў заўсёды”. І мне гэта ў ім падабаецца. Ён дэмакрат. У ФПБ ён не навязваў сваіх поглядаў, прыслухоўваўся да меркаваньня шараговых сяброў Фэдэрацыі. Я не ўяўляю сабе Ганчарыка на браневіку, ну й хай сабе. Мне падабаецца ў Ганчарыку тое, што ён сярэдні беларус. Дый твар у яго досыць прывабны. Ня той, які ў “Рэзанансе” паказваюць са скажэньнямі. Высакародная сівізна, шырокі лоб, добрыя вочы. Прыемная размова, разважлівы, спакойны й разумны.
Запісала Сьвятлана Курс
