Беларускае ў Арэгоне
Шукаць беларусаў у Арэгоне я пачаў задоўга да таго, як паехаў туды на стаж у Юджынскі ўнівэрсытэт. Я шукаў іх у Інтэрнэце, па кніжках і праз асабістыя кантакты, аднак вынікі былі несуцяшальныя. У кнізе Вітаўта Кіпеля “Беларусы ў ЗША” (1990) пішацца, што беларусаў у Арэгоне аж цэлая тысяча, але я сустрэў толькі трох.
Першы сам апынуўся там на тыдзень раней за мяне. Гэты хлопчык зь Менску эміграваў разам з бацькамі. Убачыліся мы ў сталіцы штату, Сэйлеме, у школе з экалягічным ухілам, куды я прыехаў на кампутарны сэмінар для мясцовых настаўнікаў. Даведаўшыся, што я зь Беларусі, адміністрацыя школы паказала мне новага вучня. Пагутарылі мы зь ім з задавальненьнем, бо ўжо трохі пакутавалі на настальгію. Зрэшты, якая настальгія — і ў Арэгоне, і ў Віцебску навокал гучыць чужая мова, псыхалягічна ўсё адно й тое самае! Другі беларус — хлопец, які стажаваўся на хімічным факультэце ўнівэрсытэту пасьля фізфаку БДУ, — па-беларуску ня ўмеў. Затое ведаў пра фільм “Брат-2”: “Харошы фільм. Там паказаны такі хлопец... Вось ён душой чысты, але акрамя як забіваць — нічога ня ўмее. Не навучылі”. На пытаньне, як такое магчыма, ён адказаў: “Ну вось такая яна, нашая расейская рэчаіснасьць”. Трэцяя беларуска, Надзея Скрабіна, студэнтка Менскага лінгвістычнага ўнівэрсытэту, прыехала сюды па праграме абмену, як і я. Мы выпадкова сустрэліся на вечарыне ў аднаго амэрыканца, кулінарную частку якой забясьпечыла менавіта беларуска. На стале была і верашчака, і камы, і дранікі са сьмятанай.
Калі вуснае беларускае слова на вуліцах Арэгону не гучыць, варта паспрабаваць знайсьці друкаванае. Я выправіўся ва ўнівэрсытэцкую бібліятэку.
Поруч з належнай кваліфікацыяй пэрсаналу, дзьве акалічнасьці робяць працу ў тамтэйшай бібліятэцы асабліва прыемнай і прадуктыўнай: высокая ступень кампутарызацыі і давер да чытачоў — тут нават дазваляецца без пасьведчаньня ўваходзіць у кнігасховішчы, дзе на паліцах побач з сучаснымі кнігамі стаяць выданьні мінулага і пазамінулага стагодзьдзяў. Зрэшты, у пераплёце кожнай кнігі схаваная магнітная палоска, і пры спробе цішком скрасьці ўпадабанае выданьне кантрольная сыстэма на выхадзе закрычыць дурным голасам.
Па выніках кампутарнага пошуку, ключавое слова “Беларусь” зьмяшчалі анатацыі 464 кніг (слова “Расея” — 17193, “Польшча” — 2672, “Украіна” — 1371, “Літва” — 288, “Латвія” — 254). Аднак кніг, якія так ці інакш датычаць Беларусі, тут ня менш за тысячу. Сярод рарытэтаў — “Словарь белорусскаго наречія” І.Насовіча (1870) і “Белорусскія песні, съ подробными объясненіями ихъ творчества и языка, съ очерками народнаго обряда, обычая и всего быта” П.Бяссонава (1871)…
Мастацкая літаратура — творы Чачота, клясыкаў, Глебкі, Панчанкі, Сіпакова, Лойкі, Караткевіча, Брыля, Гілевіча, Бур’яна — прысутнічае тут часткова ў перакладах на ангельскую або расейскую мовы. Асабліва шырока прэзэнтаваная творчасьць Васіля Быкава. Дзіўна, што ў бібліятэцы ёсьць крытычныя нарысы, але цалкам адсутнічаюць творы Янкі Купалы. Таксама, як і выданьні Беларускага інстытуту навукі і мастацтва (Нью-Ёрк).
Беларуская гістарычная веда прадстаўленая “Энцыкляпэдыяй гісторыі Беларусі” (1993), энцыкляпэдыяй “Археалёгія і нумізматыка Беларусі” (1993), кнігамі беларускіх гісторыкаў Ігнатовіча, Грынблата, Цітова, Палуяна, Улашчыка, Кузьняцова, Зьвяругі, Шыбекі, Дзярновіча, Лакоткі, Жучкевіча, зборнікам твораў і дакумэнтаў Кастуся Каліноўскага “За нашую вольнасьць” (1999), замежнымі выданьнямі па беларускай гісторыі — падшыўкамі часопісу The Journal of Byelorussian Studies (Лёндан, Ангельска—беларускае таварыства, 1965—88), кнігай Belarus: at a Crossroads in History Запрудніка (Болдэр, 1993), Belarus: from Soviet Rule to Nuclear Catastrophe Марплза (Нью-Ёрк, 1996)…
Словам, нягледзячы на тое, што амэрыканскім бібліятэкам нявыгадна цяпер купляць беларускія кнігі праз пасярэдніцтва кнігагандлёвых арганізацый, можна лічыць, што беларускі кнігазбор нават правінцыйных амэрыканскіх бібліятэк задавальняе патрэбы як студэнтаў, так і нашае дыяспары.
Уладзімер Слабін, Віцебск
