Віктар Шніп
Сьнег
...На дварэ мароз, завея. Хачу на вуліцу — паваляцца ў гурбах, але бабуля Ганна не пускае, кажа: “Замяце сьнегам, як зайца, а мне тады шукай цябе. Сядзі дома...” І я сяджу, гляджу ў акно. І раптам бачу каля студні белага, як вылепленага са сьнегу, голуба. Нічога ня кажучы бабулі, выбягаю на вуліцу. Голуб не ўцякае: амаль задубеў. Як камяк сьнегу, нясу птушку ў хату. Прагнаўшы зь печы ката, загортваю голуба ў хустку, кладу на цёплае месца й іду ў пакой да бабулі. “Ну што, ужо на вуліцу зьбегаў?” — пытаецца яна. І я, расказаўшы пра голуба, клічу яе паглядзець на птушку. Ідзём да печы, а на ёй, як лапінкі сьнегу, — белыя галубіныя пярынкі. І бабуля мне кажа: “Паляцеў твой галубок у цёплую краіну, дзе ніколі не бывае сьнегу...”
...У нас не было тэлевізара. У суседкі быў — невялічкі, чорна-белы і ўсяго з адной тэлепраграмай. А мне так хацелася паглядзець мульцікі! Зрэдку выпадалі шчасьлівыя дні, калі суседка пускала дзяцей у хату на кіно. І мы ўжо сядзелі каля тэлевізара, нібы каля вогнішча, у якім пяклася бульба, і чакалі. Кожны чакаў нечага свайго. А мяне клікала мама дахаты, каб ішоў дапамагчы агледзецца: напаіць карову і даць ёй сена. Я рабіў гэта з ахвотай, бо пасьля зноў мог бегчы да суседкі. І ўсё ж тэлевізара мне не ставала, і ён мне часта сьніўся, як далёкія цёплыя краіны, якія часам даводзілася бачыць па тым самым тэлевізары. І вось аднойчы ўзімку суседка некуды зьехала і пакінула маёй маме ключ ад хаты. Мама, зрабіўшы ўсё ў суседкі па гаспадарцы, павесіла яго на цьвічок. А я гэтага толькі й чакаў. Мама з хаты, а я за ключ і хутчэй да суседкі. Уключыў тэлевізар і гляджу. Якраз паказвалі казку пра Сьнягурку. Сьнягурка прыгожая-прыгожая, аж, калі яна ў канцы фільму прапала, я заплакаў. І вырашыў, доўга ня думаючы, ісьці ў лес шукаць Сьнягурку, каб прызнацца ёй у каханьні. Напачатку хацеў зьнесьці з хаты вазон, каб у знак свайго каханьня падараваць Сьнягурцы, але перадумаў, бо мама заўважыць прапажу. Ідучы ў лес, склаў верш для Сьнягуркі. Доўга лазіў па гурбах, клікаў прыгажуню, але яна так і не паказалася. “Відаць, баіцца”, — вырашыў я і сказаў Сьнягурцы, што калі я ёй спадабаўся, то няхай яна забярэ мой верш сабе на памяць, а я заўтра прыйду па адказ. І, напісаўшы верш на сьнезе, пайшоў дамоў. Спаў дрэнна, чакаў раніцы і, як толькі разьвіднела, пабег у лес. Верша на сьнезе не было. І я яшчэ больш паверыў у Сьнягурку і нават зусім не падумаў, што ноччу была мяцеліца — замяла і мой верш, і мае сьляды.
...У аднаклясьніцы Танькі зімой памёр бацька. Было яму крыху больш за сорак. І нашу клясу павезьлі на санях у Дубравы на могілкі. Дзень быў сонечны, нават крыху цёплы. Я ўпершыню бачыў, як памерлага чалавека закопваюць у зямлю, і, едучы назад, думаў пра сьмерць. І раптам пачуў крык нашай настаўніцы: “Віця! Прымі пальцы!” У гэты момант нашы сані, разьмінаючыся з сустрэчнымі, стукнуліся аб іх якраз тым месцам, за якое я трымаўся голай рукой. Болю не адчуў і нават не спалохаўся, калі з разьбітых пальцаў на сьнежную дарогу закапала кроў...
...Нарэшце выпаў першы сьнег. Колем кабанчыка. Бацька ня коле — баіцца, і мама, як звычайна, кліча дзядзьку Толю з Татар. Дзядзька сказаў: “Вучыся, Віця, ты ўжо вялікі”, — і мне давялося яму дапамагаць. Пасьля ў застольлі дзядзька Толя ўспомніў мяне зусім малога і нешта крыўднае сказаў мне. І калі дзядзька быў на добрым падпітку, мама папрасіла, каб я яго падвёў дахаты і паднёс машынку, якой смалілі кабана. Я з радасьцю згадзіўся і па дарозе неўпрыкмет для дзядзькі выпусьціў у сьнег зь ягонай машынкі ўвесь бэнзын. Ідучы назад, я позіркам трымаўся бэнзынавай нітачкі на сьнезе, як ніткі Арыядны, пра якую я, вясковы хлапчук, яшчэ нічога ня ведаў...
...Прачнуліся сярод ночы ад крыкаў на вуліцы: “Пажар!” Гарэла ўжо ў каторы раз Руткевічава хата. Маці з бацькам, схапіўшы вёдры з вадой, пабеглі туды, а мы, дзеці, уткнуліся ў акно. Сьнег быў чырвоны, і здавалася, што гарыць усё навокал. Празь нейкі час страшная чырвань, нібы кроў, упіталася ў сьнег і дамоў вярнуліся бацькі. Раніцай я пайшоў глядзець Руткевічаву хату. Яна была чорная, як велізарны вугаль, што прабіўся на гэты сьвет праз тоўстыя гурбы і, спалохаўшыся свайго зьяўленьня ў нашай вёсцы, застыў, увесь аблеплены ледзяшамі і пачарнелым сьнегам. Я падышоў бліжэй да абгарэлай хаты і ў садзе пад яблыняй сярод абледзянелых анучаў убачыў супрацьгаз. Але ён мне падаўся абгарэлай чалавечай галавой, у якой ад начнога жаху павылазілі вочы, і я, не выбіраючы дарогі, па чорным сьнезе хутчэй пабег дахаты.
...Прыехаў з тэхнікуму дамоў на Каляды. Сусед Сашка ўгаварыў ісьці вечарам разам з усімі хлопцамі завязваць людзям у хатах дзьверы ды здымаць вароты. Сабралася нас каля клюбу чалавек дваццаць. Выпілі самагонкі, каб было сьмялей, і пайшлі да канюшні, дзе хлопцы яшчэ днём прыгледзелі воз. Упрэгліся і паехалі па вёсцы. Здымалі вароты не ва ўсіх, а дзьверы дык і наагул перадумалі зьвязваць, каб не нарвацца на якога злога гаспадара. Калі пад’ехалі да школы, усе раптам кінуліся ламаць школьны плот. Ад шуму і трэску прачнуўся вартаўнік, выбег на ганак і давай страляць з ружжа. Куды ён страляў — ня ведаю, але нас умэнт як карова языком зьлізала — разьбегліся хто куды. Мяне нячыстая пагнала цераз платы ў калгасны сад. Бягу па гурбах як падстрэлены. Баюся спыніцца, бо нехта побач бяжыць. Нарэшце спыніўся, гляджу навокал, прыслухоўваюся. А каля школы крыкі, страляніна, па ўсёй вёсцы сьвятло патухла (Сашка пабег на падстанцыю і адлучыў). Празь нейкі час з-за хмар паказаўся маладзік і крыху пасьвятлела... Дамоў я вярнуўся гадзіны ў чатыры ночы. Бацькі спакойна спалі.
...Дзед расказваў. Зіма была завейная. І неяк з самай раніцы ён выправіў на санях свайго сына, майго бацьку, у суседнюю вёску — завезьці мяшок мукі сваяку. Дарога невялікая, але прайшло паўдня, а хлопец усё не вяртаецца. І выйшаў дзед на дарогу, каб паглядзець, ці хто едзе. І бачыць — кругом балотца, што паміж Пугачамі і Татарамі, мой бацька сноўдаецца на санях. Давялося дзеду ісьці і самому браць у рукі лейцы, бо майго бацьку паўдня вакол балота нейкая мана вадзіла.
...Выбраўся ў вёску. Еду ў аўтобусе, драмлю, і раптам ужо за Ракавам шафёр спыняецца і кажа: “Усе вылазьце, далей не паеду: дарога замеценая сьнегам”. У аўтобусе заставалася чалавек пятнаццаць, усе паслухмяна павыходзілі і патэпалі ў свае вёскі. Да маіх Пугачоў заставалася кілямэтраў дзесяць, і я таксама падыбаў разам з усімі. Празь нейкую гадзіну наш натоўп распаўся на невялічкія кучкі, а я наагул застаўся адзін. Пару разоў нас абганялі машыны, але ніводная не спынілася. І я ўжо страціў надзею, што нехта падвязе. Але, калі да хаты заставалася кілямэтры тры, каля мяне спыніўся фальксваген, зь якога пачуўся голас: “Паэце, сядай, падвязу, а то, бачу, не дапаўзеш дахаты...”
