Культура
“Цар скарпіёнаў” у Менску
Герой далетапіснай мінуўшчыны
Новы фільм Чака Расэла (рэжысэра “Маскі” з Джымам Керы і “Сьціральніка” з Арнольдам Шварцэнэгерам) “Цар скарпіёнаў” — маляўнічы касьцюмаваны дапаможнік для выхаваньня Лі Харві Освальдаў або Джонаў Бутаў. Будучых забойцаў прэзыдэнтаў фільм знаёміць са спрошчаным амэрыканскім уяўленьнем пра тое, як эфэктыўна ўсталёўваць дэмакратыю: плаціш дваццаць рубінаў добраму хлопцу (ягоную ролю выконвае актор па мянушцы “Скала”), ён ганяе цягам гадзіны дрэннага дзядзьку, забівае пасьля працяглай бойкі, пакідае вакол сябе гекатомбу трупаў ды зруйнаваны палац — і надыходзіць пара міру і спакою.
“Цар скарпіёнаў” у шэрагу эпізодаў выклікае асацыяцыі з “Конанам-варварам”, “Індыянам Джонсам”. Але ніякага падабенства з дылёгіяй “Мумія” і “Мумія вяртаецца”, насуперак рэклямным анонсам, фільм ня мае. Адзіная сувязь паміж імі — аўтар сюжэту і сцэнару “Цара” Стывэн Сомэрс рэжысаваў “Мумію”.
Назва фільму мае досыць цьмянае дачыненьне да зьместу. Дрэнны цар-крывасмок носіць на шыі амулет з выявай скарпіёна, а станоўчаму герою цаляюць стралой з атрутай скарпіёна ў левую нагу. Хто зь іх цар скарпіёнаў — так і застаецца загадкай. Пэўна, каб было пра што паразважаць гледачам пасьля сэансу.
На гэтую хвіліну “Цар скарпіёнаў” — вяршыня галівудзкага “фэнтэзі”. Безумоўна, пакуль не зьявіўся новы блякбастэр, яшчэ больш насычаны кампутарнымі спэцэфэктамі. Праз 20 гадоў ён будзе выглядаць такім самым састарэлым, як сёньня “Конан-варвар”. На шчасьце, у адрозьненьне ад маладога Шварцэнэгера, Скала балбоча мала, болей мячом махае і раз-пораз трапна жартуе. Згодна з законамі жанру, станоўчага героя суправаджаюць прыгажуня, мудрэц-вынаходнік і камічны пэрсанаж, які ў патрэбны момант падпаліць мяхі з порахам.
Той, хто паглядзіць гэтую казку, не пашкадуе аб страчаных грошах. Дынамічны мантаж дазваляе глядзець карціну на адным подыху. Фільм вызначаецца добрай апэратарскай працай, маштабнымі дэкарацыямі і адсутнасьцю раскручаных кіназорак. (Абрыдла бачыць у кожным блякбастэры адныя й тыя ж пысы!) Фільм прымушае задумацца: які б нам абраць сюжэт для далетапіснага блякбастэру? Хіба змаганьне з гунамі, якія, паводле няпэўных зьвестак, даходзілі аж да Полацку? А мо сягнуць далей — у часы мітычных неўраў-ваўкалакаў? Ці якую “Вужыную каралеву” зьняць? Ня ўсё ж партызаны ды славянафільскія Настасьсі.
Ягор Конеў
haute culture
Кіч беларускі
Неяк на пачатку 90-х, калі адчыніліся відэасалёны, дзе людзі наглядаліся таго, чаго раней бачыць не маглі, трапіў я на фільм “Калігула” Цінта Браса. Заля была поўная, праходы забітыя, так што праз 10 хвілінаў я ўжо аніяк ня мог сысьці. Вымушаны быў глядзець да канца.
Гэта была звычайная “парнушка”, але зь вялікімі прэтэнзіямі. Цытаты былі ўзятыя з Камю, мастак — у Фэліні, галоўны актор (Макдаўэл) — у Кубрыка, музыка — у Чайкоўскага.
Вось такое нешта з прэтэнзіямі і ёсьць кічам.
Кіч — гэта “чалавек масаў”, ён неадукаваны, але “лезе ва ўсё”.
Кіч — гэта нахабства й самазванства, якое прэтэндуе на большае — і атрымлівае такое прызнаньне.
Кіч быццам бы гаворыць мовай мастацтва, прыкрываецца ім, а насамрэч прытуляецца й знаходзіць апраўданьне толькі ва ўладзе. Пры гэтым кіч вельмі часта ўладу бэсьціць, але заўжды знаходзіцца ў ейным цені, сілкуецца ёй і хітра выдае яе за мастацтва.
Улада можа быць розная: зрэдку гэта ўлада афіцыйная — сьвецкая, рэлігійная, але найчасьцей — улада моды, контракультуры.
Наша грамадзтва ёсьць ня столькі грамадзтвам граху, колькі грамадзтвам кічу.
Беларускі кіч млявы, яшчэ не зусім упэўнены ў сабе, але, як і кожны кіч, — нахабны.
Кіч беларускі савецкага дый нэасавецкага гатунку — гэта “Славянскі базар” з замшэлымі братэрскімі зоркамі. Гэта каляндарыкі з адной пысаю й слоганы кшталту “Я за Бацьку!” Кіч — гэта карціны Савіцкага, якія прапануюць гледачам ціхую радасьць нэкрафіліі.
Распад як пазытыў — гэта кіч Бум-Бам-Літу. “Абсалютна стэрыльны” й нестэрыльны аборт, вершыкі пра Янку Брыля, Тазік і чырвоныя ваніты — кіч для публікі, якая стамілася па авангардзе.
Кіч этнаграфічны найстарэйшы. Яшчэ Ластоўскі пісаў пра “бэлетрыстаў і паэтаў, каторыя, цыбуляй хіба крыху паціраючы вочы, плачуць над доляй селяніна”. Хоць некаторыя зьмены адбываюцца: на адной вечарыне я пачуў ці то ад масавіка, ці то ад харэографа, што “і ў нас, маўляў, князі былі”, — а потым пачалася “Лявоніха”.
Нат паважаны мною “Arche” ад кічу ня вольны. Фатаздымкі Алены Адамчык — гэта агрэсіўны, эратычны, вытанчаны эўрапейскі кіч.
А на абмеркаваньні фільму, прысьвечанага ейнай творчасьці, адна вядомая крытыкеса крычала: “Я праваслаўная!” — ня тое што Мадлен Олбрайт. Але гэта ўжо што да рэлігійных кічаў.
Кіч ня ведае, што мастацтва — гэта ўжо ўлада. Кіч ня ведае, што жыцьцё — гэта ўжо каштоўнасьць сама па сабе.
Кіч ніколі не зразумее, што трэба проста рабіць сваю справу — без самазванства, творча, кожны на сваім месьце і ў сваёй гіерархіі — і тады ўсё прыйдзе.
Андрэй Расінскі
Новы “ARCHE”
Славамір Адамовіч “Як я зарабіў у Амэрыцы 10000 даляраў”
Уладзімер Арлоў “Маша і мядзьведзі”
Уладзімер Калупаеў “Валютная глябалізацыя і беларускія інтарэсы”
Анатоль Кудравец: “Я не баяўся слова “сьмерць”
Аляксандар Надсан “Caveat Lector”
Мікола Нікалаеў “Праваслаўная філялёгія”
Мікола Рабчук “Эмансыпацыя слова: “самвыдаў” супраць “дзяржвыдаву”
Алесь Разанаў “Заваёўнікі”
Марыя Роўда “1896”
Гэтыя і іншыя тэксты ў новым – па дызайне
і канцэпцыі – нумары часопісу “ARCHE”.
Пытайцеся ў кнігарнях і шапіках “Белсаюздруку”
іn memoriam
Вацлаў Жыдліцкі
У Празе на 72-м годзе жыцьця памёр Вацлаў Жыдліцкі, буйны славіст ХХ ст. Дасьледнік беларускай і ўкраінскай літаратураў, прафэсар Карлавага ўнівэрсытэту, ганаровы доктар БДУ, ён пісаў пра чэска-беларускія ўзаеміны розных эпох — ад Скарыны да Купалы. Пераклаў на чэскую мову творы Караткевіча, Быкава, Брыля, Карпюка, Адамовіча, Шамякіна. Сябраваў з нашымі навукоўцамі і пісьменьнікамі, апекаваўся іх побытам у Празе. Часта наведваў нашу краіну. Згадваю, як ён шчыра радаваўся, калі ў Празе адкрывалі помнік і шыльду Францішку Скарыну, як дапамагаў правесьці культурную акцыю “Беларусы ў Празе” і разам з Васілём Быкавым хадзіў па дарагіх беларускаму сэрцу куточках чэскай сталіцы. Ён быў зьнітаваны зь Беларусяй ня толькі прафэсіяй, але душой і лёсам. Хай жа беларускія кветкі ля помніка Скарыну на Праскім Градзе ўшаноўваюць і яго сьветлую памяць. Памяць адданага сябра беларускай культуры, высакароднай асобы, гуманітарніка і філёляга Вацлава Жыдліцкага.
Ірына Шаблоўская
Іван Рэй
Сьвет наш пакінуў адзін з нашых самых выбітных мастакоў, настаўнік і шчыры сябар — Іван Рэй. Ён нарадзіўся 11 ліпеня 1930 г. у вёсцы Падбулькова каля Берасьця. Выкладаў у Беларускім тэатральна-мастацкім інстытуце ў 1962—65 г. Багата якія творы мастака, прысьвечаныя Янку Купалу, Якубу Коласу, Максіму Багдановічу, Вінцэнту Дуніну-Марцінкевічу, сталіся клясыкай. Ён быў майстрам у жывапісе, вітражы й сграфіта. Іван Рэй быў уганараваны мэдалём Францішка Скарыны. Пайшоў ад нас вялікі мастак і шчыры беларус, які даваў прыклад новым пакаленьням. Сьветлая памяць.
Сяргей Харэўскі
