Мілы, культурны, рафінаваны
Я люблю набываць кнігі непасрэдна ў аўтараў, заадно беручы аўтограф. Гэта дае прыемнае адчуваньне далучанасьці да айчыннага літаратурнага працэсу. Уведаўшы, што мой стары і цікавы знаёмец Зьміцер Бартосік выпусьціў кнігу дый яшчэ ажаніўся, я пастанавіла зь ім сустрэцца. А каб багемней было, рандэву прызначылі ў Траецкім, ля ног Язэпа Драздовіча. Узяўшы па куфлі “Аліварыі” ў той самай кавярні, дзе Дамарацкі апытвае творчых людцоў, я завяла са Зьмітром гутарку, што называецца, ab ovo. Што ты за фрукт, Зьміцер?
Зьміцер Бартосік: Мама мая — расейка, чыстая, карэнная. Я па маці ніжагародзец мо ў 10-м ці 15-м калене. Там ёсьць вёска Канстанцінава, адкуль мой род. Так што і сормаўскія работнікі, і, ня выключана, жыхары тае начлежкі, дзе Горкі знайшоў пэрсанажаў п’есы “На дне”, — мая радня. Старая начлежка дагэтуль стаіць у Ніжнім Ноўгарадзе, і, калі я праходжу ля яе, маё сэрца ёкае. У маім родзе з боку маці былі і басякі, і заможныя купцы: купец Бяляеў, вышэйшай гільдыі, уладальнік трох бандарных радоў на славутым ніжагародзкім кірмашы, дэпутат гарадзкой думы, уладальнік трох велічэзных даходных дамоў у Ніжнім Ноўгарадзе. Яны і дагэтуль стаяць.
“НН”: Ня хочаш запатрабаваць іх назад?
З.Б.: Маёй радні ў Ніжнім — з паўсотні чалавек, а мо і болей. Дзяліць не перадзяліць. Па бацьку ж я — несапраўдны паляк, польскай мовы ня ведаю. Дый паходзіў мой род па бацьку з Адэсы. Мой прадзед, Франц Бартосік, гандляваў рыбай на Прывозе. Таму ў мяне вялікія сумневы наконт ягонай polskości… Вядома, якія палякі гандлявалі рыбай на Прывозе.
“НН”: Значыць, праўду кажуць, што беларус — 50-працэнтная сумесь паляка і расейца? Зь цябе вось беларускі бард і пісьменьнік атрымаўся…
З.Б.: А мог бы казахскі акын атрымацца. Таму што ў школу я пайшоў у Усьць-Каменагорску. Мае бацькі — тэатралы: ён — рэжысэр, яна — акторка, і мы ўвесь час блукалі па Расеі, пакуль не прыехалі ў Казахстан. Там я стаў усьведамляць сябе. І нават ведаў пару казахскіх словаў. Маім настаўнікам быў міліцыянт, які ахоўваў гатэль у Алма-Аце, дзе мы гастралявалі. Бацькі матляліся па ўсёй Азіі, але маці хацела адтуль вырвацца. Я быў на палове трэцяй клясы (1978 год), калі тата абрадаваў — мы паедзем в Белоруссию. Што такое Белоруссия, я ня ведаў. Нешта такое далёкае! У мяне былі асацыяцыі з Барусіяй. Мяне ўразіла, што тут людзі маюць сваю мову. Я не пачуў яе, натуральна, на вуліцах Гомелю. Але ўбачыў у шапіку часопіс “Вожык”. Доўга, уражаны, ламаў галаву, што ж гэта азначае. Запытаўся ў аднаклясьнікаў. Потым пачуў у радыёпастаноўцы: “На сьцяне вісела “маланка” (газэта такая школьная). Так уваходзіў у кантэкст. Я быў освобождён ад беларускай мовы. І яшчэ адзін чалавек з усяе клясы быў вызвалены, таксама расеец. І так выйшла, што толькі мы ўдвух можам падтрымаць гутарку на беларускай мове. Астатнім аднаклясьнікам, гомельскім беларусам, гэта “ня нада, яны нармальна разгаварывают”.
“НН”: А як ты, “вызвалены”, патрапіў у цянёты беларускасьці?
З.Б.: Я заўжды ачуваў да гэтага піетэт. Мне, нават у дзесяць гадоў, было дзіўна назіраць за абарыгенамі, у якіх ёсьць свая мова, магчымасьць стаць не Расеяй, а яны ня толькі гэтым не карыстаюцца, але й адкараскваюцца, як толькі могуць!
“НН”: А чаму табе здавалася слушным адкарасквацца ад Расеі? Табе што, ўласная Радзіма недаспадобы?
З.Б: Дык гэта адна з галоўных расейскіх мараў — жить за границей! А людзі, якія могуць стаць “заграніцай”, але пнуцца быць расейцамі, — ну гэта поўныя ідыёты. Для расейца. Можа, беларусу гэта і смачна — быць “як усе”, вырвацца ў Маскву. Савецкая сэлекцыя нарадзіла такога чалавека.
Я ня выратаваў тапельку
“НН”: А то ты не савецкі чалавек! Напэўна, і ў войску савецкім служыў. “Служу Савецкаму Саюзу!”
З.Б.: Так, два гады адцягнуў у страйбаце. Будаваў Сокальскі цэлюлёзна-папяровы камбінат і Камітэт дзяржбясьпекі ў Волагдзе. Ад лета 88-га да лета 90-га. Патрапіў у апошні “загроб”. Пасьля мяне ўжо беларусы дома служылі.
“НН”: Заўважана: жанчыны ўсё жыцьцё распавядаюць пра роды, а мужчыны — пра войска. Гэта вайсковыя ўспаміны змусілі цябе кнігу назваць “Чорны пісталет”?
З.Б.: І назва не мая, і ідэя кнігі не мая. Усё гэта ідэі Дубаўца. Я ўвогуле нічога не зьбіраўся пісаць! Ён змусіў мяне пісаць у 1993 г. А калі за 10 год сабралася пісаніна, ён прапанаваў выдаць гэта ўсё пад адной вокладкай. Я кажу: “Ды ты што, гэта ўсё так несур’ёзна!” Я сабе пісьменьніцтва так уяўляю: сядзіць нехта за сталом набычыўшыся і піша пра герояў, там завязка, кульмінацыя, разьвязка. А Дубавец кажа: “Ты нічога не разумееш. Выдаць кніжку — гэта пэўны этап прайсьці”.
“НН”: Гэта твая рука зь пісталетам на вокладцы?
З.Б.: Рука Глёбуса, пісталет Сыса, здымак Алены Адамчык.
“НН”: Ты здаешся чалавекам няўрымсьлівым, які імкнецца ўсё паспытаць. Беларусы вядуць больш умеркаванае жыцьцё, спакойнае, хатняе. У цябе бурны тэмпэрамэнт?
З.Б.: Абсалютна спакойны, лянівы ў мяне тэмпэрамэнт. Я большую частку жыцьця баўлю на канапе. Гэта жыцьцёвыя абставіны мяне часам падкідваюць. Было і вельмі хранова, і вельмі клясна. Шмат чаго ёсьць узгадаць.
“НН”: Чытачка Н. кажа, што твая проза па-расейску разухабістая…
З.Б: Ды ну ты што! Я мілы, культурны, рафінаваны інтэлігентны хлопчык. Я ня ўмею біцца, ня ўмею ўдарыць чалавека па твары. Ня ўмею прыгожа дастаць нож і ўсьміхнуцца фіксай, хаця фікса ў мяне ёсьць.
“НН”: Аднак ты ж страляў па міліцыянтах у Волагдзе? Гэта апісана ў першым апавяданьні кнігі і падобна на сапраўды перажытае…
З.Б.: З газавага пісталета! Я маю толькі адну сур’ёзную гісторыю на сумленьні, яна таксама апісаная ў кнізе: я ратаваў і ня выратаваў тапельку. У вадзе мне здавалася, што яшчэ пару сэкунд — і я пайду зь ёй на дно. А на беразе — што мне не хапіла пары сэкунд, каб яе выцягнуць. У мяне не было досьведу ратаваньня, была халодная вада, ужо ляжаў сьнег. Я адпусьціў яе руку! Самы страшны досьвед, калі адпускаеш чалавека...
Герб Расейскай імпэрыі
Зьміцер задумваецца, апусьціўшы нос да куфля. Я пераводжу размову на легкадумнае:
— Тая ж чытачка Н. сьцьвярджае, што ты ўвесь у татуіроўках, страшэнна размаляваны.
З.Б.: Не, не страшэнна. Сама паглядзі.
Зьміцер, як дасьведчаны стрыптызэр, пачаў марудна расшпільваць і адсланяць кашулю з мужнага смуглага пляча. Я ня вытрымала напругі й выкрыкнула: “Няўжо Сталін?!”
З.Б.: Ну, зараз. Герб Расейскай імпэрыі.
“НН”: Чаму такі выбар сюжэту?
З.Б.: Я быў расейскі чалавек і амаль гатовы дысыдэнт. А тады, у 1989 г., пра вяртаньне імпэрскай сымболікі і размовы не вялося. СССР згніў, але яшчэ стаяў. Пра “Пагоню” я ня ведаў і зрабіцца беларусам ня сьніў. У мяне мара была адна: пасьля войска зачапіцца за Ніжні Ноўгарад.
Каханьне з Інтэрнэту
“НН”: Кажуць, што ты ажаніўся. Мілосьніцы твае асобы й творчасьці — пакутуюць…
З.Б.: Дзевачкі, я ж 10 гадоў хадзіў, пакутуючы ад самоты...
“НН”: А як вы пазнаёміліся з жонкай?
З.Б.: Я ня верыў, што можна пазнаёміцца праз Інтэрнэт. Мільёны, дзясяткі тысячаў з аднаго боку і дзясяткі тысячаў з другога марна шукаюць сваю палову ў сетках. Але бываюць шчасьлівыя збоі ў праграме. І вось такі збой адбыўся ў нашым з Таняй выпадку. Я лянотна праглядаў сайты знаёмстваў — гэта ўвайшло ў нейкую звычку. А яна не зьбіралася нікуды даваць свае зьвесткі. Проста на яе населі каляжанкі па працы: “Дай, дай, дай, дай!” Першы, хто адгукнуўся, быў я.
Пераганяльнік машынаў
“НН”: Мне імпануе тваё простае і сьмелае прызнаньне, што ты быў самотны і шукаў пару… У нас самотныя пра гэта не прызнаюцца, сядзяць і саромеюцца. А ты нават радыёмаратон наладзіў, і 3 тысячы жанчын патэлефанавалі…
З.Б.: Так, гэта было. Памятаеш, на радыё “Сталіца” была праграма “Знаёмствы ў этэры”? Я патэлефанаваў, прадставіўся пераганяльнікам аўто зь Літвы ў Беларусь. Але гаварыў па-беларуску. І пасыпаліся як з рога званкі. А я тады здымаў пакой ля ГУМу, і гаспадыня, пэнсіянэрка, вэтэранка і герой працы, пракляла мяне. Усе дзевушкі Менску хацелі пазнаёміцца зь пераганяльнікам машынаў. З гэтага нічога цікавага не атрымалася, але досьвед ёсьць досьвед.
“НН”: Дзяўчат вабіла заможнасьць пераганяльніка?
З.Б.: Ня думаю, што бальшыня нашых жанчын такія тупыя, каб кідацца найперш на бабкі. Дый я сказаў, што вельмі небагаты. У мяне добры голас, я з гумарам усё гэта гаварыў, па-беларуску, што таксама плюс і інтрыгуе, бо не пісьменьнік ці “бэнээфавец” кажа, які ў ложку будзе крычаць “Жыве Беларусь!”, а пераганяльнік машын…
“НН”: А ты ж сапраўды, можна сказаць, пераганяў машыну — твой зялёны, як зялёнка, запарожац.
З.Б: Так, быў такі запарожац, і я па ім дагэтуль плачу і рыдаю. Гэта самая супэрская мая машына… Не, стоп, ня буду, а то мая сёньняшняя пачуе і з крыўды не завядзецца! Я на зэпары сваім езьдзіў і ў Ніжні Ноўгарад, і ў Маскву, і ў Вільню. Ніколі ён мяне не падвёў, ні разу! Я на ім наезьдзіў тысяч сорак. Ясна, што зэпар машына храновая. Нязручная і непрэстыжная. Але па ступені надзейнасьці гэты пыласмок шмат каму фору дасьць.
“НН”: А чаму ты разьвітаўся зь ім?
З.Б.: Ай, дурная гісторыя. Не хачу расказваць. Гэта падобна да здрады.
“НН”: Ці ты, стаўшыся жанатым і паважным чалавекам, будзеш езьдзіць па Беларусі з Арловым?
З.Б: Ясна! Што за пытаньне? Запрашайце — і мы прыедзем.
“НН”: А ўвогуле творчыя пляны якія? Бяз гэтага пытаньня, як разумееш, — нікуды.
З.Б.: Я чалавек, які жыве адным днём.
“НН”: Чаму твае кнігі няма ў менскіх кнігарнях?
З.Б.: Не бяруць кнігары. Толькі з-за назвы аднаго апавяданьня — “Лукашэнка памёр”. Хоць там не вядзецца ані пра Лукашэнку, ані пра ягонае жыцьцё і сьмерць. А кніжку можна набыць у сядзібе БНФ. Заходзьце пад бел-чырвона-белы сьцяг і купляйце. Альбо ў “НН” праз “Кнігі — поштай”. 5 тыс. каштуе.
Гутарыла Сьвятлана Курс
