Бібліятэка
рэцэнзія
Кніга пра літаратурны рух
Юрэвіч Лявон. Літаратурны рух на эміграцыі. Менск: Бібліятэка часопісу “Беларускі Гістарычны Агляд”, 2002.
“Магчыма, наступная тэза падасца троху парадаксальнай, але літаратурны рух на эміграцыі быў пазбаўлены менавіта руху”, — піша Лявон Юрэвіч у VI разьдзеле сваёй кніжкі. Чытач з чуйным вухам і лягічнаю вывучкаю можа заўважыць, што ў цытаваным сказе апушчана слова “адзнакаў”. Але на с.102 зноў спатыкаем сьцьверджаньне пра “адсутнасьць руху ў самім руху”. Які зьмест укладае аўтар у панятак “літаратурны рух”? Адчуваецца, што Л.Юрэвіч хацеў бы бачыць яго чымсьці арганізацыйна аформленым. Пра гэта можна здагадацца, чытаючы, як у 1946 г. была зроблена спроба стварыць на эміграцыі Беларускі (Крывіцкі) фронт літаратуры й мастацтва (ФЛіМ). Мабыць, ФЛіМ меўся стаць чымсь накшталт Саюзу пісьменьнікаў, Саюзу мастакоў ды Саюзу кампазытараў БССР увадначас. Але адбылася натуральная дыфэрэнцыяцыя, бо звычайна пісьменьнікі гуртуюцца вакол пэўных пэрыёдыкаў ці выдавецтваў.
У ІІІ разьдзеле кнігі мы сустракаем даволі поўны сьпіс беларускіх літаратараў на эміграцыі (больш за 100 асобаў). Я б дадаў да яго імёны Юркі Весялкоўскага, Леаніда Карася, Янкі Макарэвіча, Архіпа Папліскі ды Віктара Сянкевіча (Сянькевіча, Язэпа Барэйкі). Яшчэ пасьля сапраўднага імя пісьменьніка варта было б пісаць псэўданімы й крыптанімы ці — пасьля найбольш вядомага псэўданіму — сапраўднае прозьвішча ды іншыя псэўданімы з крыптанімамі. Навуковы рэдактар павінен быў таксама забясьпечыць аднастайнасьць напісаньня імёнаў. А то Апалёнія Раткевіч названа Апалоніяй Радкевіч, Аляксандра Саковіч (Іна Рытар-Каханоўская) таксама атрымала імя Апалоніі… І ў біяграмах ёсьць пропускі й недакладнасьці. Д-р Ян Пятроўскі перакладаў для нас не адно Плятона — Марка Аўрэліюса таксама; Мікола Равенскі скончыў не дырыжорскія, а рэгенцкія курсы, пісаў ня “творы на рэлігійныя тэмы”, а духоўную музыку; Алесь Смаленец ня быў Смалянцом і г.д.
Паколькі кнігарняў і наагул сыстэмы распаўсюду кнігаў эміграцыя ня мела, Л.Юрэвіч зьвяртаецца ў сваёй працы да іншых кампанэнтаў літпрацэсу — выдавецтваў і пэрыядычнага друку. Разглядаюцца таксама крытыка й літаратуразнаўства. Аўтар робіць істотную заўвагу: “Эміграцыйнае літаратуразнаўства выконвала пераважна палітычныя функцыі, уласьцівыя для несвабоднага грамадзтва — у дадзеным выпадку вольнага геаграфічна, але паняволенага псыхалягічна...” Літаратуразнаўству ў дыяспары даводзілася палемізаваць зь Менскам, які ўчыняў атакі супраць яго. Барацьба йшла за спадчыну — “забароненых” бальшавікамі аўтараў ці творы (Янку Купалу, Якуба Коласа, М.Багдановіча, Алеся Гаруна, М.Гарэцкага, У.Жылку, У.Дубоўку, Я.Пушчу, А.Мрыя ды інш.). Ствараецца ўражаньне, што сутычкі працягваюцца дагэтуль. Так, аўтар не ўстрымаўся і памяняў спакойны тон на палемічны. Палемічная й ягоная выснова пра тое, што “сапраўднага ўзьяднаньня эміграцыйнай і падсавецкай літаратур не адбылося”. Яго й не магло адбыцца. Але па меры таго, як зьнікае падсавецкая літаратура, адбываецца паяднаньне літаратуры на Бацькаўшчыне і ў дыяспары. Я б толькі ня стаў сьцьвярджаць манаполію нашых замежнікаў на незалежніцкую ідэю ў паваенны час. Незалежнікі ня зводзіліся і ў БССР.
Цікавае пытаньне: ці можна лічыць 1995 г. канцом эміграцыйнае літаратуры? Пераважная большасьць апытаных аўтарам пісьменьнікаў адказала станоўча, а новыя эмігранты — С.Сокалаў-Воюш ды М.Шчур — “адмаўляюцца лічыць сябе эміграцыйнымі пісьменьнікамі”. Тое ж зробяць і В.Быкаў, і А.Разанаў... Беларускія пісьменьнікі, як і літаратары іншых нацыяў, захоўваючы грамадзянства, абіраюць сабе месцам жыхарства розныя куткі сьвету. Так на практыцы бурыца мяжа паміж літпрацэсам на Бацькаўшчыне і ў дыяспары ды нараджаецца адзіны беларускі літаратурны працэс. Але гэта не здымае з парадку дня пытаньня пра вывучэньне даробку эміграцыі. Добрую глебу для гэтага і стварае Л.Юрэвіч.
Батуэль Асьвіч
дзе варта быць
Прэзэнтацыя даведніка
Днямі пабачыў сьвет бібліяграфічны даведнік “Беларускія слоўнікі й энцыкляпэдыі” (Нью-Ёрк—Менск. XXXVIII+558 старонак. Укладальнікі доктар Вітаўт Кіпель і Зьміцер Саўка). Гэтая кніга — 5-ы выпуск “Бібліяграфічнае сэрыі” выданьняў Беларускага інстытуту навукі й мастацтва (Нью-Ёрк). У даведніку сабраныя зьвесткі пра беларускія слоўнікі й энцыкляпэдыі ад часоў Лаўрэнція Зізанія да сёлетніх выданьняў і публікацыяў, а таксама інфармацыя пра рукапісныя слоўнікі й картатэкі.
Прэзэнтацыя кнігі адбудзецца ў лекцыйнай залі Нацыянальнай бібліятэкі (вул. Чырвонаармейская, 9) 9 кастрычніка 2002 г. а 17-й. Уваход вольны. Замовіць кнігу можна праз т. 233-44-58 (20.00—22.00).
