Сучасьніца Максіма Багдановіча Зоська Верас — у дзявоцтве Людвіка Сівіцкая — вельмі даражыла ўсім, што было зьвязана ў яе зь імем аўтара славутага “Вянка”.
Яна праз гады захоўвала ў сваім архіве малюпасенькую Максімаву алоўкавую цыдулачку, якую той напісаў у 1916 г., падчас гульні менскай беларускай моладзі ў пошту на прыватнай кватэры. У той цыдулцы гаварылася: “Сягоньня я пачуў неяк “мая нешчасьлівая дзевачка” і думаю ўвесь вечар аб гэтым, але жывём мы, як чужыя людзі, і ні да чаго дадумацца ня можна”.
Цыдулка напісаная ўсяго на васьмушцы звычайнага сшыткавага аркуша ў клетку. Але колькі ў ёй Максімавага болю! Шчымлівага, незразумелага, блізкага да трагедыі. “Жывём, як чужыя”. Некалі я спрабаваў расшыфраваць згаданыя словы з Зоськаю Верас. Яна мне тады тлумачыла, што з маладых гадоў не дачувала і яе маці бедавала ад гэтага. От аднаго разу Максім і пачуў гэтае яе бедаваньне: “Мая бедная дзевачка!” Яно моцна засела ў Максімава сэрца, і ён пакутаваў, пачаў думаць пра гэта.
І от пры нагодзе я [bahdanovich-autohraf.JPG ]ня вытрымаў, пацікавіўся, што значаць і гэтыя словы — “мая бедная дзевачка” — і чаму між імі такія халаднаватыя стасункі. Пані Людвіка трошкі сумелася. Дый ня дзіва! Гэтулькі мінула часу! “І ўжо я ня памятаю, што я на гэтую Максімаву цыдулку адказала. Мусіць, пастаралася супакоіць яго, разьвеяць самотныя думкі…” — “Таксама праз цыдулку?” — паспрабаваў удакладніць я. “Не, мусіць, так… Падышла да яго пры канцы вечарыны”.
Нібыта ўсё растлумачана, зразумела. І ўсё ж Максімавы словы “жывём, як чужыя” не даюць спакою. Думаецца, тут было трохі штось іншае.
Максім, як вядома, хварэў на сухоты. Зоська Верас адну пару жыла з Максімам пад адной страхой, і гэта трывожыла Зосьчыну матулю. Яна, натуральна, турбавалася за здароўе сваёй дачкі. От тады ў яе і вырвалася гэтае “Мая бедная дзевачка!” і даляцела да Максімавых вушэй.
Малюпасенькую Максімаву запісачку пані Людвіка зьберагла праз гады. Тая запісачка вандравала з Зоськай Верас усюды, дзе яна толькі ні жыла: зь Менску — у Горадню, з Горадні — у Вільню. На схіле гадоў спадарыня Людвіка перадала тую Максімаву цыдулку Багдановічаваму музэю. Здавалася, Максімаў аўтограф патрапіў у надзейныя рукі. Але вось аднаго разу, падчас якойсьці музэйнай пературбацыі, згаданы аўтограф страцілі. Ад такой весткі нічога не заставалася, нібы толькі войкнуць, як ад вялікага болю. Адно добра: Лявон Луцкевіч зрабіў колькі фатакопіяў аўтографу. Адну копію Зоська Верас ахвяравала мне, і цяпер я ўглядаюся ў яе, чытаю-перачытваю, удумваюся ў сэнс Максімавых словаў, імкнуся ўявіць іх гісторыю, гаму Максімавых пачуцьцяў, іх выток.
На Багдановічавых чытаньнях у Горадні было прапанавана згаданы тут Максімаў аўтограф лічыць за верш. Мо на верш і ня цягне, але на эпісталярную нататку — дык так. Яе варта ўключыць у поўны збор твораў Максіма Багдановіча. За радкамі Максімавай цыдулкі — стан ягонай душы, якоесь маўклівае душэўнае непаразуменьне з блізкімі і дарагімі яму людзьмі.
Уладзімер Содаль
