Уся Валожыншчына — гэта несканчоныя, як сказаў бы вайсковы чалавек, складкі мясцовасьці. Узьяжджаючы на гару, як на мапе бачыш вакольныя вёскі ў лагчынах, грыўкі лясоў на ўзвышшах. Пульхныя прастакутнікі ральлі (зямля — без адзінага каменьчыка), на тлустых бакох узгоркаў нібыта дуба стаяць. А зьедзеш у лагчыну — краявід прападае. Нічога не відаць, апроч неба.
Дорскія клады — таксама на грудку. Зь іх як на далоні бачная вёска. Адзіная дарога адтуль ідзе паўз «новую» царкву — цагляна-сылікатную, з бляшанай «цыбулінай» наверсе. Старую спалілі ў вайну разам зь людзьмі.
Машынаў, што атачылі ўсе падыходы да дорскіх могілак на Радаўніцу, хапіла б на добры фэст. У асноўным гэта сярэдняй рукі іншамаркі. Уздоўж іх шэрагу, шукаючы вольнага месца, едзе дзядзька на калёсах.
Хто прыпазьніўся — сьпяшаецца парадкаваць магілкі родных. Пясок цягаюць мяхамі. Дзе-нідзе дзірван выбіваюць гачкамі, амаль як на бураках. Акуратныя шэрагі пахаваньняў з дыхтоўнымі каменнымі й цаглянымі помнікамі цягнуцца ў прылесак. На магілах — палуміскі з цукеркамі, печывам, велікоднымі яйкамі, гарэлка ў чарках. Жыцьцесьцьвярджальна, халера, глядзіцца. Багата старасьвецкіх памятак — сечаных з каменю, з каменнымі ж крыжамі наверсе. Хоць апошнім часам усё больш ставяць гранітныя «разгорнутыя ветразі». Пад адным зь іх плыве ў вечнасьць і мой дзед Павал.
Іду ўздоўж абгародак — Шэўчыкі, Дзянісікі, Квачы, Ганчарыкі, Каралі, Супроны, Нелюбы. Ёсьць і Кебічы, хоць іхнае «родавае гняздо» — ня Доры, а блізкая Канюшаўшчына. Колішні прэм’ер таксама адтуль. Трапляю ў старую, ваенную частку: «забіты немцамі ў 1942 г.», «забіты ў 1943 г.», «забіты ў 1945 г.» — яўна ўжо ня немцамі. Тамсама нямала і дзіцячых пахаваньняў з маленькімі крыжыкамі. 85-гадовая баба Ганька, што пахавала аднаго за адным чатырох немаўлятаў, парадкуе іх магілку: прыладжвае да крыжа якісьці вяночак. Сьвечак ня паліць: вецер вялікі. Ейныя дзеці, якія засталіся жыць, ужо маюць сваіх унукаў.
«А ты, бабуля, чаго на могілкі зь сякерай прыйшла?» — чуецца зь іншага канца. Гэта дорскі бацюшка. У сінім пінжаку паўзьверх расы ён па-спрынтэрску аблятае шэрагі абгародак. Сьпяшаецца: трэба ехаць яшчэ на Яршэвіцкія клады, што таксама «замацаваныя» за ім. Сьвянцае на скорую руку толькі тыя магілкі, каля якіх ёсьць жывыя сваякі. Калі на бацюшкава «Хрыстос уваскрос!» людзі адказваць лянуюцца, ушчувае: «Вы што — ня елі сёньня? Павітайцеся з стваральнікамі вас!» Тутэйшае напаўпаганскае мысьленьне ён засвоіў добра. А мо і ня меў іншага: хтось пад вялікім сакрэтам распавядае, што за саветамі бацюшка быў энэргетыкам у Берасьці, але пасьля пачаў заглядаць у чарку дый «перакваліфікаваўся». Праўда ці не — невядома. Здараюцца і не такія мэтамарфозы: былы старшыня сельсавету й калісьці зацяты камуніст носіць за сьвятаром палатняную торбу з грашыма. Пасьвянцаная магілка каштуе тысячу. Людзі даюць па дзьве.
Выправіўшы бацюшку, паселі сваімі сем’ямі палуднаваць. Умэнт зьявіўся пікапчык-аўтакрама з гарэлкай, віном, печывам ды мінэралкай. Заяжджае проста на могілкі. Але попыту вялікага няма: з сабою папрывозілі смачнейшага. Дый мужчыны «за рулём» праз аднаго — дзе ж тут піць? Падыходзяць сваякі ў трэцяй, чацьвертай стрэчы, у кімсьці незнаёмым раптам угадваеш уласнага прадзеда з фатаздымку, толькі маладзейшага.
Урэшце, зьбіраемся дахаты. Разьвілка ў Дорах: дарогі на Шараі й на Нелюбы. На месцы старой царквы — «муміярал з скульптурамі». «Наставілі пудзілаў», — бурчыць бабуля. Павяртаем налева: хочацца зірнуць на колішнюю дзедаву сядзібу.
Мінаем былы мэхдвор. Шкілеты тэхнікі, бэтонныя шулы ад кароўнікаў ды ангараў досыць рэальна адлюстроўваюць стан калгаснае гаспадаркі. Шчодра палітая саляркай зямля тут доўга ня будзе радзіць. А колісь гэтым месцам былі найлепшыя на ўсю ваколіцу гароды.
Дзедаў дом, у якім ужо дваццаць гадоў жывуць чужыя людзі, так і не прыняў новых гаспадароў. Дый яны і не стараліся: не рамантавалі яго, не фарбавалі. Нібы там ніхто й ня жыў пасьля нас. Селі будынкі, абваліліся платы. Адзінае, што збудавалі новыя гаспадары, — сабачая будка. Адтуль выскоквае сабачка, яхкае пару разоў ды ўцякае. Двор, вялізны ў дзіцячай памяці, нібы скруціўся, сьціснуўся. Але на ім я пачуваўся надзіва спакойна й абаронена. Нібыта само гэтае месца пазнала і прыняло мяне. Такі стан, відаць, і завецца адчуваньнем дому — кропкі адліку, у якой ты здольны чуць галасы продкаў. Але бавіцца тут не выпадае. Паваротка на Менск. Бывайце ўсе — да наступнае Радаўніцы.
Андрэй Скурко
