17 ліпеня ў Беларускім ПЭН-цэнтры адбыўся круглы стол, прысьвечаны праблеме наяўнасьці двух варыянтаў правапісу («наркамаўкі» ды «тарашкевіцы») і функцыянальнасьці беларускай мовы.
Удзел у ім узялі доктар Ян Запруднік (Нью-Ёрк), прафэсар Генадзь Цыхун, галоўны рэдактар выдавецтва «Тэхналёгія» Зьміцер Санько, рэдактар газэты «Салідарнасць» Аляксандар Старыкевіч, кандыдат філялягічных навук Юрась Бушлякоў, гісторык Алесь Белы, рэдактар часопісу «Arche» Валер Булгакаў і інш.
У існаваньні двух варыянтаў правапісу, зазначыў Г.Цыхун, няма нічога страшнага: ёсьць краіны, дзе суіснуюць некалькі літаратурных моваў, ня тое што варыянтаў. І дзяржаўнае ўмяшаньне ці спроба гвалтоўнага вырашэньня праблемы не дадуць тут плёну. Іншая рэч, што ўсё гэта вядзе да ўскладненьня моўнай сытуацыі, у выніку чаго абывацель выбірае «просты варыянт» — пераходзіць на расейскую. Ю.Бушлякоў акцэнтаваў увагу на тым, што ў Беларусі ўсё ж існуе адна літаратурная мова і дзьве правапісныя традыцыі. Выбар той ці іншай традыцыі не такі істотны, як уласна чысьціня мовы.
А.Старыкевіч выказаў упэўненасьць, што правапісны разнабой не перашкаджае беларусізацыі: «З тым самым посьпехам можна сьцьвярджаць, што бел-чырвона-белы сьцяг разбурае дзяржаву». А набыткі першай паловы 90-х можна хутка аднавіць пры зьмене дзяржаўнага курсу.
Поруч з двума варыянтамі правапісу, заўважыў Я.Запруднік, існуе разнабой і ў «тарашкевіцы». Неабходны звод правілаў, які ўніфікаваў бы розныя прыватныя варыянты. Але пры гэтым ня варта зь непавагай ставіцца да носьбітаў «наркамаўкі»: «Сёньня лепей мець чалавека, які піша «наркамаўкай», чым русіфікаванага».
В.Булгакаў наракаў, што ідэолягі абодвух варыянтаў правапісу не кантактуюць міжсобку: «Пазыцыі абсалютызуюцца абодвума бакамі: людзям здаецца, што яны валодаюць ісьцінай у апошняй інстанцыі». На што запярэчыў Г.Цыхун, прывёўшы прыклады дыфузіі абодвух варыянтаў, лексычных, марфалягічных ды іншых новаўвядзеньняў у «афіцыйны» варыянт мовы.
Насуперак цьверджаньням бальшыні А.Белы зазначыў, што нельга казаць адназначна пра маргіналізацыю беларускай мовы: «Па радыё цяпер значна болей, чым раней, чуваць песьні па-беларуску. Гэты трэнд у процілеглы бок таксама існуе, і яго нельга не заўважаць». Я.Запруднік зьвярнуў увагу на тое, што цяпер падрастае новае пакаленьне грамадзянаў Беларусі — людзей, якія вырасьлі ўжо ў новай дзяржаве: «Гэта пакаленьне палітычна сьведамых беларусаў, нават калі яны і расейскамоўныя. Але і расейскамоўны беларус будзе іншым праз два пакаленьні».
Поўная стэнаграма «круглага стала» будзе выдрукаваная ў жнівеньскім нумары часопісу «Arche».
Аркадзь Шанскі
