Новая перадача сэрыі “Праскі акцэнт”.Удзельнічаюць Барыс Кіт, Станіслаў Шушкевіч, Павел Якубовіч, Кастусь Акула, Андрэй Дынько ды іншыя. 17 кастрычніка ў Празе былы прэзыдэнт Чэхаславаччыны і Чэхіі Вацлаў Гавэл атрымаў прэмію імя дабрачыннай дзяячкі Гано Эленбоген. Гавэл адразу ж перадаў сваю ўзнагароду рэдактару беларускага тыднёвіку “Наша Ніва” Андрэю Дыньку.
У сваёй прамове былы чэскі прэзыдэнт назваў гэтую газэту сымбалем беларускай незалежнасьці і выспай свабоды ў Беларусі. У сёньняшняй перадачы “Праскі Акцэнт” – гутарка з рэдактарам “Нашай Нівы” Андрэем Дыньком і меркаваньні пра газэту вядомых людзей у Беларусі і па-за яе межамі.
(Знаткевіч: ) “Спадару Дынько, найперш я хацеў бы павіншаваць Вас і “Нашу Ніву” з узнагародай”.
(Дынько: ) “Вялікі дзякуй”.
(Знаткевіч: ) “Я думаю, што да гэтых віншаваньняў далучыліся б многія чытачы газэты – як у Беларусі, гэтак і па-за яе межамі. Вось што, напрыклад, сказаў адзін са стваральнікаў амэрыканскай касьмічнай праграмы, дзеяч беларускай эміграцыі Барыс Кіт, які цяпер жыве ў нямецкім Франкфурце-на-Майне.”
(Кіт: ) “Яны ўсё пакрываюць, закранаюць усе найважнейшыя жыцьцёвыя пытаньні. Гэта цудоўная газэта. Гэта найбольш незалежная і патрыятычная беларуская газэта. Я ўвесь час чытаю яе. Калі спадар Быкаў тутака жыў, дык мы зь ім разам дыскутавалі, чыталі таксама разам. Гэта найлепшая газэта беларуская”.
(Знаткевіч: ) “Спадару Дынько, а як Вы ацэньваеце ўзнагароду, якую Вам перадаў Вацлаў Гавал – на Вашую думку, гэта ушанаваньне заслугаў менавіта “Нашай Нівы” ці усё ж такі болей знак падтрымкі беларускай грамадзянскай супольнасьці, беларускіх культурных ініцыятываў, якія цяпер пад моцным ціскам?”
(Дынько: ) “З аднаго боку гэта прэмія ня толькі "Нашай Ніве", але і ўсёй нашай незалежнай прэсе – тым выданьням, якія выходзяць, і тым выданьням, якія былі зачыненыя. Гэта прэмія тым журналістам, якія ня маюць магчымасьці працаваць у свабодных выданьнях. Гэта прэмія тым радыёстанцыям, якія былі зачыненыя альбо не былі зарэгістраваныя. Але гэта таксама прэмія ўсяму руху, які змагаецца за нацыянальнае станаўленьне Беларусі".
(Знаткевіч: ) “Газэта “Наша Ніва” – найстарэйшая легальная газэта ў Беларусі. Яна была заснаваная яшчэ ў 1906 годзе. У яе рэдакцыі ў пачатку мінулага стагодзьдзя былі Янка Купала, браты Луцкевічы, Аляксандар Уласаў, Вацлаў Ластоўскі. У кожным нумары на апошняй старонцы Вы друкуеце імёны рэдактараў газэты ад пачатку мінулага стагодзьдзя. Але, я так разумею, многія ставяць пад сумнеў гэтую ідэю пераемнасьці паміж тагачаснай і цяперашняй “Нашай Нівай”. Вось што, напрыклад сказаў, былы кіраўнік Беларусі Станіслаў Шушкевіч, які чытае “Нашу Ніву” і называе яе “сапраўды беларускай” газэтай.”
(Шушкевіч: ) "Яна відавочна разьлічаная на маладое пакаленьне, і можа я ня ўсё разумею, але мне здаецца, што многія матэрыялы там проста лёгкадумныя – яны не для газэты з такой гістарычнай добрай назвай. Я баюся, што ня ўсё ўспрымаю ў сьвеце так, як трэба ў наш час успрымаць – не знаходжу я там часта таго, што мне здавалася б можна было бы знайсьці".
(Дынько: ) "Бачыце, "Наша Ніва" – вельмі жывая газэта. Менавіта дзеля гэтага яна абуджае рэакцыю людзей. Добрую, кепскую рэакцыю – але, на шчасьце, гэта тая беларуская газэта, якую чытаюць. Яна жывая. І яна ёсьць люстэркам таго, якім ёсьць цяпер беларускае грамадзтва. "Наша Ніва" настолькі моцная, наколькі моцнае беларускае грамадзтва. Паглядзеце падшыўкі "Нашай Нівы" – як толькі ў беларускім незалежным грамадзтве заняпад, занепадае думка, сьцішаецца пульс жыцьця і ў "Нашай Ніве".”
(Знаткевіч: ) “Калі ў 1991-м годзе “Наша Ніва” аднавіла выданьне, яе галоўным рэдактарам быў Сяргей Дубавец. Ён кажа, што газэта пад Вашым кіраўніцтвам безумоўна бліжэй да “Нашай Нівы” пачатку мінулага стагодзьдзя, чым у ягонае быцьцё рэдактарам”.
(Дубавец: ) "Ад пачатку "Наша Ніва" была хутчэй такім аўтарскім праектам, а цяпер гэта – газэта. Гэта прадпрыемства, хай сабе й ня вельмі вялікае, але, на маю думку, дастаткова ўплывовае ў беларускіх інтэлектуальных колах. Гэта проста іншая форма існаваньня пэрыёдыка. Гэта ня аўтарская газэта з асноўнай задачай даваць нейкія духападымальныя тэксты, выклікаць эмоцыі, прымушаць чакаць кожны нумар, бо ў ім абавязкова будзе нейкі сюрпрыз, нейкая нечаканка. Такой была, такой рабілася "Наша Ніва" напачатку. А сёньняшняя каманда робіць газэту, а газэта – гэта тэхналёгія. Праблема ў тым, наколькі гэтая газэта робіцца прафэсійна. Улічваючы, што ўвесь склад рэдакцыі вельмі малады (ім усім крыху за 20), я лічу, што газэта робіцца дастаткова прафэсійна. Хоць у іх вельмі вялікі запас росту".
(Дынько: ) "Дзякуй, спадару Дубавец, за добрыя словы. Вы ад нас далёка, у Вільні, а мы цяпер працуем у Менску, але мы думаем пра тыя самыя праблемы. Мы б вельмі хацелі, каб "Наша Ніва" ўспрымалася як прадпрыемства і працавала як прадпрыемства. Бо толькі гэтак беларуская газэта можа вытрымліваць канкурэнцыю з боку расейскамоўных канкурэнтаў. Што да таго, што "Наша Ніва" маладая газэта, дык яе ня толькі маладыя людзі робяць, але маладыя людзі й чытаюць. Сацыёлягі даюць нам 70% аўдыторыі да 30 гадоў. Гэта значыць, што нам ёсьць куды расьці".
(Знаткевіч: ) ““Наша Ніва” аднаўлялася ў 1991 годзе найперш як культурніцткае выданьне. Некаторыя папікаюць цяперашнюю газэту, што яна адышла ад гэтай канцэпцыі. Але ёсьць чытачы, якім часам не стае іншага. Вось што сказаў наконт “Нашай Нівы” намесьнік старшыні партыі БНФ, прафэсар Юры Хадыка”.
(Хадыка: ) “"Наша Ніва" на сёньняшні дзень – адна з найлепшых беларускіх газэт. Яна адрозьніваецца ляканічнасьцю, яснасьцю думак (гэта, мабыць, заслуга рэдактара), даволі шырокім спэктрам пытаньняў, якія яна ўздымае. Адзінае, чаго ёй, на мой густ, не хапае – больш спакойнага, грунтоўнага аналізу для людзей, якія неабыякава ставяцца да палітычных праблем".
(Знаткевіч: ) “Спадару Дынько, ці пагадзіцеся Вы, што “Наша Ніва” мала аналізуе палітычныя працэсы ў Беларусі?”
(Дынько: ) "І мне не стае палітыкі ў "Нашай Ніве". Мне яшчэ не стае гаспадаркі ў "Нашай Ніве", не стае спорту, не стае навукі і тэхналёгій. Але чаму ж не стае палітыкі? Бо палітыкі не стае цэламу нашаму грамадзтву. Чаму не стае гаспадаркі ў "Нашай Ніве"? Бо вельмі мала беларускіх бізнэсоўцаў гавораць беларускаю моваю. Цалкам расейскамоўны наш бізнэс, таксама як і спорт. А дзе ж тады гэта ўсё будзе ў "Нашай Ніве", калі гэтага няма ў грамадзтве? Але дайце веры: як толькі абудзіцца беларуская палітыка, стане яе болей і ў "Нашай Ніве".”
(Знаткевіч: ) ““Наша Ніва” карыстаецца клясычным правапісам – калі не памыляюся, у 1998 годзе, нават мусіла адстойваць гэтае права ў судзе. Але ж у беларускіх школах гэтаму правапісу ня вучаць. Вось што кажа галоўная рэдактарка “Белорусской деловой газеты” Сьвятлана Калінкіна.”
(Калінкіна: ) “Падабаецца мне тое, што шмат на якія праблемы – і палітычныя, і эканамічныя, і культурныя – гэтае выданьне мае свой погляд. І вельмі часта там ёсьць цікавыя гістарычныя паралелі той ці іншай зьяве, што мне дапамагае асэнсоўваць тое, што адбываецца сёньня. Асабіста я не чытаю рэгулярна гэтае выданьне, бо ў мяне ёсьць складанасьці з мовай, на якой там публікуюцца матэрыялы. Мова, як і кожны арганізм, разьвіваецца. І мне здаецца. што прытрымлівацца тых правілаў граматыкі, арфаграфіі, лексыкі, якія былі ў пачатку мінулага стагодзьдзя, гэта не зусім арганічная зьява".
(Дынько: ) “Ведаеце, гэта ж вечная спрэчка. Колькі жыве Беларусь, столькі, відаць, гэтая спрэчка будзе. Абсалютна тое самае, што сказала спадарыня Калінкіна, мне кажуць мае бацькі – людзі, якія таксама вучыліся ў савецкі час. Але гэта не ў маёй волі вырашаць. Тут нават ня можа быць ніякіх спрэчак, бо ёсьць пэўная традыцыя. "Наша Ніва" заўжды выходзіла гэтам правапісам, яна мусіць выходзіць гэтым правапісам. А гісторыя, я думаю, прывядзе ўсе гэтыя спрэчкі да нейкага нармальнага назоўніку".
(Знаткевіч: ) “Яшчэ адна, больш канкрэтную моўную заўвагу выказаў галоўны рэдактар газэты “Советская Белоруссия” Павал Якубовіч”.
(Якубовіч: ) “Больш за ўсё мне падабаецца ў гэтай газэце яе сур’ёзны інтэлектуальны патэнцыял. Гэта яе адрозьнівае ад многіх мэдыяў Беларусі, таму я – сталы чытач гэтай газэты, і заўжды знаходжу ў ёй для сябе шмат цікавага. Магчыма, да нэгатыўных бакоў можна аднесьці характэрны для такіх элітарных выданьняў разьлік на элітарнага ж чытача. Праблемы пашырэньня чытацкай аўдыторыі іcнуюць заўсёды. Я маю яшчэ адну заўвагу, якая мне здаецца надзвычай істотнай. Я пра яе неаднойчы казаў і шаноўнаму Андрэю Дыньку і супрацоўнікам гэтай газэты. Гэта ўжываньне слова “жыд”, калі гаворка ідзе пра габрэяў. Мне здаецца, што гэта істотна ўплывае на імідж такой сур’ёзнай культуралягічнай газэты. Для габрэя слова “жыд” заўжды будзе выклікаць агіду да таго, хто яго вымаўляе. І спасылкі на традыцыю ці на нешта яшчэ тут абсалютна недапушчальныя. Я пра гэта пісаў у сябе. Таму мне хацелася б калегам пажадаць, каб яны і на гэтую абставіну зьвярнулі ўвагу, бо насамрэч газэта надзвычай актуальная, цікавая і, верагодна, патрэбная для абуджэньня нацыянальнай сьвядомасьці беларусаў”.
(Знаткевіч: ) “Спадару Дынько, нам таксама слухачы часам закідалі ужываньне слова “жыд”, што Вы скажаце наконт слова гэтага слова?”
(Дынько: ) “Я думаю, што на гэтае пытаньне спадару Якубовічу нядаўна вельмі добра адказаў ягоны калега, міністар інфармацыі Беларусі Уладзімер Русакевіч, які працытаваў даўнюю беларускую прымаўку: "Трэба жыць, як братом, а гандлявацца, як жыдом", а пасьля патлумачыў сваім расейскім гасьцём, што значыць "жыд" па-беларуску, легітымізуючы гэтае слова. Ад сябе дадам, што мы з павагаю ставімся да таго меркаваньня, якое агучыў спадар Якубовіч. І ўлічваючы, што гэтае слова, якое нармальна бытавала ў беларускай мове, цяпер, пасьля трагічнага ХХ-га стагодзьдзя, выклікае непрыемныя асацыяцыі ў габрэйскай часткі нашых чытачоў, мы раім нашым аўтарам яго ўнікаць на старонках газэты".
(Знаткевіч: ) “Іншы сталы чытач “Нашай Нівы” – пісьменьнік Кастусь Акула, які жыве ў Канадзе хваліць газэту прыкладна за тое ж, за што і спадарыня Калінкіна”.
(Акула: ) "Можаце маё імя і прозьвішча далучыць, каб павіншаваць "Нашу Ніву". Падабаецца мне тое, што яны ў гісторыю нашую залазяць, папулярызуюць".
(Знаткевіч: ) “A вось крытыка на Ваш адрас у спадара Акулы абсалютна супрацьлеглая, таму, што казала рэдактарка “Белорусской деловой газеты”.”
(Акула: ) “На “Нашу Ніву" я гневаюся. Чатыры нумары таму ў "Нашай Ніве", першая бачына, на правым вугле, прыгалоўным загалоўкам ёсьць такое – "Чаму вучаць нашых дзяцей у школе?" Кожны дурань ведае чаму вучаць – каб разумныя былі. Аказваецца, яны гэта ўзялі з расейскага "чему научают?" Пасьля слова "вучаць" у беларускай мове мае быць назоўнік у родным склоне – "чаго вучаць?" Альбо "жаніцца на дзяўчыне". І гэта ў іх фігуруе. Але ж правільна "жаніцца зь дзяўчынай". І я магу яшчэ больш прыкладаў даць".
(Дынько: ) “Вось, бачыце, і мы не без граху, і мы не без бяды. Пытаньне моўнае культуры вельмі актуальнае для Беларусі. Яно вельмі балючае і вельмі важнае, і я гарантую, што мы і надалей будзем усялякую ўвагу надаваць пытаньню моўнай культуры. Што да канкрэтных выпадкаў, то ўлічвайце яшчэ, што ў беларускай мове цяпер досыць лібэральныя нормы, улічваючы, што ёсьць нормы адныя, нормы другія, нормы трэція. І "Наша Ніва" імкнецца прынамсі быць уважліваю да гэтага разнабою, які рэальна існуе ў мове. Мы нават дапушчаем на старонках нашай газэты "трасянку", слэнг, дыялектызмы – гэта вітаем, бо гэта ўзбагачае беларускую мову. Тут ёсьць ў гэтым наш грэх, але зь іншага боку ў такіх выпадках ёсьць частка і спрэчнае, наватарскае рэдакцыйнае палітыкі".
(Знаткевіч: ) “Дарэчы, спадар Акула, яшчэ пахваліў “Нашу Ніву” за асьцярожнасьць у асьвятленьні палітычных пытаньняў. Спадару Дынько, а ці даводзіцца Вам часам займацца самацэнзурай не таму, што газэта жадае захаваць паважлівы тон, узважанасьць, а проста праз боязь за далейшае існаваньне выданьня?”
(Дынько: ) "Не, не і не. Але наша газэта мае сваю пазыцыю. Мы лічым, што немагчыма ў палітычных дыскусіях, як і ў культурных дыскусіях, як і ў навуковых дыскусіях, выходзіць за рамкі пэўнага тону. У нас ёсьць свая аўдыторыя, якая мае свае погляды на тое, што ёсьць дапушчальна, а што ёсьць недапушчальна. Гэта адно. Другое – я думаю, што вельмі многа шкоды Беларусі ў мінулым зрабіў той экстрэмізм у палітычных пазыцыях, у культурных пазыцыях, які быў запазычыны, дарэчы, з расейскае думкі, з расейскае палітыкі і з расейскага народніцтва. Калі мы пабачым нашую суседку Ўкраіну – там таксама гістарычна самыя радыкальныя палітыкі выходзілі з Усходняй Ўкраіны, тады як з Заходняе Ўкраіны, дзе панавала традыцыя грамадзянскае супольнасьці, дзе панавала аўстрыйская традыцыя, выходзілі нашмат больш памяркоўныя палітыкі. І я думаю, што вельмі важна для Беларусі на будучыню знайсьці, намацаць тое ўменьне пазьбягаць экстрэмізму. Ня ведаю, я не назваў бы гэта цэнтрызмам, бо, відавочна, "Наша Ніва" ня ёсьць цэнтрысцкаю газэтаю. Але гэта тое ўменьне знаходзіць нацыянальны кампраміс, грамадзянскі кампраміс, безь якога ня можа быць устойлівае незалежнасьці і стабільнага разьвіцьця нашай краіны”.
(Знаткевіч: ) “То бок гэта – сьвядомая пазыцыя газэты, і ніколі не было ніякіх выпадкаў, калі Вам даводзілася стрымліваць сябе, ведаючы, што за нешта, што Вы, магчыма, хацелі б сказаць сваім чытачам, газэту могуць зачыніць?”
(Дынько: ) "Можа мы проста ня ведаем таго, што трэба было б сказаць нашым чытачам і за што могуць зачыніць нашую газэт. Хай чытачы нам гэта паведамяць".
(Знаткевіч: ) “Спадару Дынько, за апошнія гады колькасьць вострых, яркіх недзяржаўных выданьняў у Беларусі значна зменшылася. Кардынатар руху “Зубр” Уладзімер Кобец кажа, што “Наша Ніва” самім фактам свайго існаваньня робіць вялікую справу”.
(Кобец: ) "Тое, што сёньня дрэнна, дрэнна ня толькі для "Нашай Нівы", але наагул для сытуацыі са свабодай слова. Мы ведаем, што адна за адной зачыняюцца незалежныя газэты, адбываецца ціск з боку ўлады. Немагчымасьць працаваць для рэдакцыяў, немагчымасьць выходзіць. І тое, што ў гэтых варунках "Нашай Ніве" удаецца выходзіць, таксама само па сабе ўжо цуд".
(Знаткевіч: ) “Але ж тут ёсьць шмат небясьпекаў. Адна зь іх – як трымаць стандарты журналістыкі, калі няма канкурэнцыі. І некаторыя вінавацяць “Нашу Ніву”, што яна гэтыя стандарты не заўсёды ўтрымлівае. Вось што кажа старшыня Таварыства беларускай мовы Алег Трусаў”.
(Трусаў: ) “Падабаецца дызайн, вёрстка і гістарычныя матэрыялы, асабліва зьвязаныя з архітэктурай і археалёгіяй. Таксама вельмі добра, што яны даюць творы маладых аўтараў, якія раней нідзе не друкаваліся. Не падабаецца тое, што газэта крышачку "жаўтаватая". Часам даюцца неправераныя факты, часам высьмейваюцца некаторыя падзеі, людзі, якія таго вартыя таго. Узровень крыху ад "Навінак". Я пажадаў бы рэдакцыі быць больш узроўневай газэтай, таму што ня трэба хлеб у "Навінак" перахопліваць".
(Дынько: ) “Наша Ніва” – зубастая газэта. Мы – газэта, мы ня орган нейкае сілы. Наша сьвядомая пазыцыя – гэта поўная незалежнасьць газэты ад любых палітычных сілаў, і вельмі крытычны настрой у дачыненьні да ўсіх. Гэта тое, за што нас купляюць. Калі мы перастанем быць зубастымі і незалежнымі, мы страцім грошы, мы страцім чытача. Што да "жаўцізны", я б не назваў гэта ўсё "жаўцізной". Бо, бачыце, спадар Якубовіч лічыць нас празьмерна інтэлектуальнымі. Я думаю, што "Наша Ніва" цяпер ёсьць адзіна такой, якой яна можа быць, якой дазваляе ёй быць цяперашняя палітычныя, эканамічная, культурная сытуацыя ў краіне. Давайце мяняць нашу краіну, давайце будаваць нашу краіну – разам будзе будавацца "Наша Ніва".”
(Знаткевіч: ) “Але вось, напрыклад, некаторых пакрыўдзіла, калі “Наша Ніва” назвала беларускага прызэра на Алімпіядзе, Грышына, “халяўшчыкам”.”
(Дынько: ) "Мы ўкладалі ў гэта вельмі добры сэнс. Ну "халяўшчык", малайчына, выцягнуў такі!"
(Знаткевіч: ) “Спадару Дынько, адно зь дзяржаўных выданьняў неяк рэклямавала сябе як газэта для тых, хто прымае рашэньні. Павал Якубовіч, галоўны гэтактар газэты прэзыдэнцкай адміністрацыі “Советская Белоруссия” сказаў, што на свой жаль, ня бачыў “Нашу Ніву”, на сталах высокіх прадстаўнікоў улады. А вось што сказаў намесьнік міністра культуры Валеры Гедройц.”
(Гедройц: ) “Можна сказаць, што апошні нумар дзесьці паўгода назад бачыў. Таму што, напэўна, ў мяне проста часу не хапае. І дзяржаўныя газэты, за выключэньнем трох, не чытаю”.
(Знаткевіч: ) “Скажэце, спадару Дынько, паводле Вашых назіраньняў, ці чытаюць “Нашу Ніву” прадстаўнікі ўлады?”
(Дынько: ) "Калі й чытаюць, то ня кожны зь іх, відаць, мае сьмеласьць у гэтым прызнацца. А тыя, што не чытаюць, дык я тут так скажу – трэба б нашым прадстаўнікам улады менш глядзець на тое, як паглядзяць на іхную палітыку і на тое, што яны робяць, за мяжою, а больш глядзець на тое, як гэта ацэньвае беларускі народ, іхныя выбарцы. Тады яны і беларускія газэты будуць больш чытаць, і ўвогуле, будуць менш баяцца хадзіць па вуліцах".
(Знаткевіч: ) “І апошняе пытаньне. "Наша Ніва" цяпер мае наклад каля 5 тысяч. Ці такая лічба перадвызначаная станам беларускай мовы, беларускай культуры, ці Вы бачыце нейкія крокі, каб пашырыць чытацкую аўдыторыю?"
(Дынько: ) "Гэтая лічба не перадвызначаная. Мы стараемся, каб мы сталі больш прафэсійнай газэтай, больш інфармацыйнай газэтай, больш яснай газэтай, каб павялічыць гэтую лічбу. Да чытачоў, тых, хто можа, я зьвярнуся з просьбай, як заўсёды: ахвяруйце грошы менавіта на рэкляму "Нашай Нівы", каб людзі ведалі, што выходзіць у Менску беларуская газэта з сапраўдным беларускім правапісам, з сапраўднай беларускай мовай, сапраўды незалежная. Бо ня ўсе ж ведаюць. Як дайсьці цяпер беларускім выданьням да чытача? Гэта ня так проста".
Аляксей Знаткевіч, Прага.
