«Для мяне сьмецьця не існуе. У мяне пытаюць, ці шаную я клясыкаў, ці зьдзекуюся зь іх. Найперш шаную, а толькі потым сьмяюся.
Хто ж вінаваты, што мая пэрсанальная дошка пашаны часам так нагадвае карыкатуру?» Карэспандэнт «НН» гутарыць з аўтарам «Лістоў з-пад коўдры».
«НН»: Чаму «Лісты з-пад коўдры»? Ці добры гэта густ — перадражніваць Каліноўскага?
Андрэй Хадановіч: Гэты назоў узьнік, калі рыхтаваўся ўкраінскі пераклад гэтага зборніка. Ён выйшаў раней за беларускі. Яму бракавала глябальнай «фішкі», і тады ўзьнік гэты назоў. Гэтая адсылка да Каліноўскага прамаўляе пра новую генэрацыю творцаў, якія гавораць не ад нейкага зьбіральнага «мы» (народ, нацыя, рух, адраджэнцы й да т.п.), а ад сябе саміх. Якія ня сеюць разумнага, добрага, вечнага, бо з гэтым лепш спраўляюцца сьвятары, навукоўцы, дыктары БТ... Гэта голас цалкам прыватнага чалавека, які ня вучыць жыць, бо сам ня ведае, як гэта робіцца. Вядома, кожным тэкстам аўтар спрабуе адказаць на глябальныя пытаньні, але гэты адказ слушны толькі ў пэўны момант, а абсалютных слушнасьцяў, здаецца мне, не бывае.
Ліст з-пад коўдры, як мэтафара паэзіі, — гэта такі сабе ліст шчасьця, які ты атрымліваеш, перапісваеш, рассылаеш па дваццаці адрасох, і будзе табе вялікае шчасьце! Нармалёвы культуртрэгер мусіць рассылаць такія лісты шчасьця (натуральна, нікога не абцяжарваючы перапісваньнем). Цяпер кампутары, і ня трэба нічога перапісваць. Задача й прыемнасьць — ствараць і пашыраць. Ня толькі ж гербалайфу памнажацца! Можна памнажаць усё тое радаснае, крэатыўнае й на сёньня экзатычнае, што робіць чалавека чалавекам, а пасьля ўжо беларусам, інтэлектуалам, паэтам, паштаром шчасьця.
«НН»: Беларускае выданьне ідэнтычнае папярэдняму ўкраінскаму?
А.Х.: Беларуская кніжка ўнутры зусім іншая. Яна большая, там ёсьць шмат тэкстаў, якія не ўвайшлі ва ўкраінскае выданьне, — вершы, створаныя за апошні год-паўтара.
«НН»: Пагаварылі найперш з украінцамі, а ня з намі, сваім народам… Лягчэй надрукавацца па-ўкраінску, чым па-беларуску? Няма прарока ў сваёй айчыне?
А.Х.: Украінцы таксама маюць песьню пра «Бедну басоту». Але іх варыянт на восем радкоў карацейшы за наш. Украінская «бідна голота» адразу пачынае біць дзядзьку багатага, які цьвеліцца з добрых людзей. А беларусы спачатку яго ўгаворваюць, да стала просяць: «А ты ня сьмейся, дзядзьку багаты!» Усе беларускія працэсы адбываюцца з такім васьмірадковым спазьненьнем — фармаваньне нацыі, далучэньне да агульнаэўрапейскіх працэсаў і, нарэшце, станаўленьне іншафарматнай літаратуры.
«НН»: Гуляць у карты, чытаць, пісаць і г.д. пад коўдрай зь ліхтарыкам — любімы занятак дзяцей, што хаваюцца ад бацькоўскіх воклічаў: «А ну спаць!»
А.Х.: Толькі гультай не вінаваціў мяне ў інфантылізьме. Як на мяне, дзяціннасьць — зусім не найгоршая рыса. Шмат азарэньняў, адкрыцьцяў прыходзяць да чалавека, калі ён далёкі ад непапраўнай сур’ёзнасьці, ад сфармаванасьці. Творца ўсё жыцьцё мусіць быць недасфармаваным. Ён зьмяняецца, дасьпявае й расьце ў добрым сэнсе слова. Дай Бог дарослым рабіць такія адкрыцьці, задаваць такія пытаньні й знаходзіць такія адказы, як дзеці. Даросламу чалавеку няма чаго займацца паэзіяй — ёсьць грунтоўная проза, запатрабаваная сёньня чытачом: о, возьмеш кніжку, то маеш рэч, сюжэцец ёсьць, можна чытаць месяц у транспарце. Найлепшае дзіцятка ад паэзіі, якое я ведаю, — гэта народны паэт Беларусі Рыгор Барадулін, які па-дзіцячаму непасрэдна рэагуе на дотык да рэальнасьці. У гэтым сэнсе дзядзька Рыгор нічым не адрозьніваецца ад ліцэіста Глеба Лабадзенкі, які піша вершы й дасылае на пэйджэр адрасатам, а найчасьцей адрасаткам. І яны таксама маюць сваё вялікае шчасьце!
«НН»: Ці можаце Вы пахваліцца прыкладамі сваіх «лістоў шчасьця»?
А.Х.: Магу. Напісаў я колькі беларускіх лімэрыкаў і заўважыў, што людзі пачалі перакладаць ангельскія лімэрыкі — Эдварда Ліра, клясыка жанру, або зьяўляюцца гомельскія лімэрыкі, напісаныя гамельчуком, або лімэрыкі Васіля Фірхольда — відавочна, беларускі нашчадак Казьмы Пруткова — з мацюкамі, салёным слоўкам. Праўда, пасьля «Здубавецьця» Барадуліна беларускага чытача такім ужо ня зьдзівіш. Ён страціў сваю цнатлівасьць, і мы ня будзем яе аплакваць. Другая тэхналёгія «лістоў шчасьця» для мяне — гэта «Перакладніцкая майстэрня», якую я праводжу пры Беларускім калегіюме. Раз на тыдзень дзясятак-два «маладых шаленцаў» зьбіраюцца, каб адрэдагаваць, абмеркаваць, у пакутах спарадзіць сымпатычны пераклад.
«НН»: «Вашыя творчыя пляны»?
А.Х.: Я ператвараюся ў сэрыйнага маньяка ад выдаваньня кніжак. За другой беларускай кніжкай хутка чакаецца трэцяя — «Землякі, альбо Беларускія лімэрыкі», а там насьпявае й чацьвертая — «Дурка Беларуская» (ня блытаць з Багушэвічам!). Настаў «справаздачны пэрыяд» перад чытачом, які жадаў бы гэта мець у сябе ў выглядзе кніжак. Час ладзіць прэзэнтацыі, відовішчы, «слыховішчы», выносіць сьмецьце з… творчай лябараторыі. Час паэту вылазіць з-пад коўдры!
«НН»: І калі вылазіны?
А.Х.: У цёплы, спадзяюся, дзень 18 сакавіка. У Доме літаратара а 18.30 будзе прэзэнтацыя «Лістоў з-пад коўдры». Алесь Пушкін прывязе свой новы пэрформанс. Возьме ўдзел і шаноўны Рыгор Барадулін. Будзе Ўладзімер Арлоў, які сьніць экзатычныя сны, у тым ліку пра Хадановіча. Яшчэ будуць Зьміцер Бартосік, Серж Мінскевіч, творчы хаўрус Джэці й Віктар Жыбуль. Апошнія, як на мяне, — адны з самых шматабяцальных у Беларусі аўтараў. Чакаецца шмат харызмы й энэргіі, якой творцы абмяняюцца з тымі, каму гэта патрэбна.
«НН»: Чым Вы асабіста парадуеце публіку?
А.Х.: Апошнімі часамі паэзія ў нас падзялілася на высокія й нізкія жанры, не раўнуючы як за часоў клясыцызму. Вось жа, на імпрэзе будзе й «высокае», і «нізкае». Будзе, скажам, перасьмешніцтва зь беларускай савецкай літаратуры, кшталту «Хлопчык і копчык», дзе я перапяваю ляўкоўскага Купалу. А зусім днямі, на пачатку посту, напісаўся верш «Пост» зь перасьпевамі Блока, пра дзеўчыну, якая «пела ў шыкоўным бары».
«НН»: Андрэй, калі Вы пасьпелі так начытацца? У адным Вашым зборніку можна налічыць прыхаванае цытаваньне й алюзіі на сотні аўтараў ад Грабеншчыкова да Гамэра. Ёсьць цытаты з расейскіх папсачоў… Падаецца, Вам усё роўна, з чаго плесьці свае карункі.
А.Х.: Мне часта згадваюцца словы Шарля Бадлера, які казаў, што паэт — як сонца, праменьню якога ўсё адно куды падаць — на залатыя кляйноды ці на кучу лайна. У гэтым сэнсе для мяне сьмецьця не існуе. Любая моўная канструкцыя, любы фрагмэнт культуры, назапашаны чалавекам як у высокім, так і ў нізкім сэнсе, ёсьць як бы фрагмэнтам дзіцячага калейдаскопу. Варта яго пакруціць, страсянуць, зазірнуць — ня ведаеш, што складзецца, які ўзор. У мяне пытаюць, ці шаную я клясыкаў, ці зьдзекуюся зь іх. Найперш шаную, а толькі потым сьмяюся. Хто ж вінаваты, што мая пэрсанальная дошка пашаны часам так нагадвае карыкатуру? На люстэрка ў такіх выпадках наракаць не выпадае.
Гутарыла Сьвятлана Курс
