Міжнародны Ратэрдамскі кінафэстываль вызначаецца сваёй дзёрзкасьцю, нязмушанасьцю і пасьпяховым адкрыцьцём новых рэжысэрскіх імёнаў. У 1997 г. адсюль з «Фаервэркам» стартаваў Такешы Кітана, а ў 1999 г. публіку шакаваў кінахуліган Такасі Мііке. Сёлета ў Ратэрдаме ўпершыню адбылася сусьветная прэм’ера беларускага фільму.
Як прымалі карціну «Акупацыя. Містэрыі»? Што сьцьвярджае кіно, якое разбурае стэрэатыпы? На пытаньні карэспандэнта «НН» адказвае рэжысэр Андрэй Кудзіненка.
«НН»: Як замежныя гледачы ўспрынялі карціну, «завязаную» на спэцыфічныя беларускія праблемы?
А. К.: Простыя гледачы ня ведаюць пра Беларусь, шукаюць яе між Іранам і Іракам. Але рэакцыя публікі была даволі адэкватная. Сьмяяліся там, дзе ў нас сьмяюцца. Прагляды для публікі прайшлі з аншлягам. І шмат пытаньняў потым задавалі.
«НН»: А пра што пыталіся?
А. К.: Чаму, напрыклад, вы здымаеце пра вайну? Я кажу — вы ня ведаеце, што такое вайна для беларусаў, для беларускай культуры. На кожным праглядзе пыталіся: як вы так працуеце са звычайнымі сялянамі, зь непрафэсіяналамі? Нашых актораў палічылі за сапраўдных вяскоўцаў. А ў нас усе акторы — прафэсіяналы. Яны проста так у фільме выглядаюць — як сяляне, як партызаны. І гледачы палічылі, што акторы сапраўды там і жывуць. Вось такое рэальнае пераўвасабленьне. Так што ўсе зьдзіўляліся акторскай гульні.
«НН»: Што ўспрымаецца ў беларускім кіно, а што не?
А. К.: Фабула ім зразумелая адразу. А вось нюансы гумару, зьвязаныя з савецкай культурай, гульня з савецкімі стэрэатыпамі — гэта не ўспрымаецца. Фільм чамусьці больш падабаецца гледачам з Усходняй Эўропы. Тым з галяндцаў, хто быў у Беларусі, — падабаецца ўвогуле адразу. Немцам падабаецца гісторыя зь немцам, мо кранула. Палякі крыўдуюць за Эву. Кажуць — як курва, дык полька.
Было шмат людзей, якія ці то працуюць там, ці то эмігравалі зь Беларусі. І яны зьдзіўленыя, хоць ішлі на фільм зь перасьцярогай. Думалі, маўляў, ізноў беларускае, ізноў пра вайну. Пасьля фільму нават банкет нам наладзілі: фільм крануў. Быў там лідэр рок-гурту «Ruble Zone» — дык ён прапанаваў бясплатна музыку пісаць да любога з нашых фільмаў.
«НН»: А што казала прафэсійная крытыка?
А. К.: Калі быў паказ для сінэфілаў, яны ўсё казалі: чаму такая незаўважная раскрутка фільму? Яны былі ў шоку — першы беларускі фільм, які там зьявіўся. Дактары, мастацтвазнаўцы, прадусары. Я спытаў там пры канцы сустрэчы: «Што яшчэ?» А яны ў адказ: «Брава!» — і пачалі ў далоні пляскаць
Нам яшчэ да фэстывалю казалі, што калі б фільм быў на стужцы, то мы былі б прэтэндэнтамі на галоўныя прызы. А так на відэа, і таму па-за конкурсам.
«НН»: Фільм параўновалі з карцінай Элема Клімава «Ідзі і глядзі»…
А. К.: Гэта самы вядомы фільм, зьвязаны зь Беларусяй. Яго ўсе ведаюць, усе бачылі. Фільм Клімава лічыцца альтэрнатыўным савецкай традыцыі. І вось іншы погляд, таксама несавецкі. На ваенную тэму таксама... Мо праз гэта.
Але я не лічу, што наш фільм такі жорскі і цяжкі, як клімаўскі. У нас больш сэнтымэнтальны, цнатлівы. І ў Клімава фільм у адной танальнасьці — як стрэл са зброі, ён б’е ў адну кропку. Ня так у нас.
«НН»: Папярэдні фільм Ваш — «Бітва пяці воінстваў» — дзіцячы, «Акупацыя» — партызанскае кіно. Працяг традыцый «Беларусьфільму»?
А. К.: Абсалютна. Як вучань Турава, як сябар клясыкаў, якіх пасьпеў застаць. Да таго ж, на зьдзіўленьне, падчас вучобы паглядзеў 90% фільмаў, якіх ніколі ня бачыў, хоць жыў у Беларусі: Шульман, Вінаградаў, Корш-Саблін, Тарыч — для мяне былі адкрыцьцём.
Так што традыцыі, безумоўна. Але, як мы паўсюль кажам з Сашам Качанам, сцэнарыстам, каб зрабіць новае кіно, трэба выказацца на старую тэму. На самую традыцыйную беларускую тэму — партызанскую.
І яшчэ. Фільм рабіўся на тле такіх карцінаў, як «У жніўні 44-га», «Настасься Слуцкая», і тых павеваў у расейскім кіно, калі ідзе паразытаваньне на старым савецкім міце. «Зорка», «У жніўні 44-га» — гэта несучасны падыход да тэмы. Ды нават фільм «Зязюля» — усё роўна.
Груба кажучы, гэта «Старыя песьні пра галоўнае». Калі цынічна, канкрэтна бярэцца савецкі кіч. І гэта людзям падабаецца. Ідзе нейкая няпраўда — няпраўда ня столькі гістарычная, колькі аўтарская, няпраўда ў сваёй танальнасьці, у стаўленьні да гледача. У прынцыпе так працуюць «Старыя песьні пра галоўнае» — яны працуюць як рэкляма: бярэцца стэрэатып і на ім паразытуюць.
А кіно ж мусіць разбураць стэрэатып. Мяняць пункты гледжаньня, мяняць падыходы.
«НН»: Калі кіно толькі разбурае стэрэатыпы, то што яно тады сьцьвярджае?
Поўны варыянт артыкулу глядзіце ў газэце "Нашa Ніва".
Гутарыў Андрэй Расінскі
