Колькі мы жывём разам — мы й нашае быдла? Цяжка даць веры, але болей як дзесяць тысячаў гадоў. На мяжы сёмага і шостага тысячагодзьдзяў да нараджэньня Хрыстовага ў Беларусі ўжо гадавалі свойскую жывёлу. Беларускія абарыгены балты за паўтысячы гадоў да нашае эры шырака разводзілі кароваў, сьвіней, сабакаў. Ад часоў нэаліту жывёлагадоўля стала істотным чыньнікам гаспадараньня ў нашым краі. У тыя дрымучыя часы людзі прыўлашчвалі й гадавалі ўсялякую жывёліну, што можна было ўзяць зь лесу: тураў, казуляў, дзікоў. Гэтак рабіліся й першыя крокі ў сэлекцыі.
Увесь час да нас патраплялі новыя й новыя пароды быдла з розных куткоў Эўропы й Азіі. Іх куплялі, выменьвалі й разводзілі, урэшце, на месцы. Як пачаўся век жалеза ў Беларусі, то ўжо ніхто й ня памятаў, адкуль узяліся тыя ці іншыя жывёлы на сялянскіх падворках. Адно калматасьць ды мышастая ці буланая масьці нагадвалі пра пырскі тарпановай крыві ў конях, турынае — у валах, дзіковае — у сьвіньнях. Як нядаўна тое было, можна спраўдзіць на гісторыі 1920-х, калі польскія навукоўцы вылучылі зь сялянскіх конікаў рысы канстытуцыі тарпанаў. Сэлекцыянаваныя тады дзікія конікі й дасюль гойсаюць у Белавескай пушчы. Прыкладна гэтаксама былі ўзноўленыя й зубры.
Зь цягам часу, прыкладна ад XV ст., у Беларусі ўсталявалася спэцыфічнае раянаваньне жывёлагадоўлі.
На паўночным усходзе гадавалі найперш буйную рагатую жывёліну, кароваў ды валоў, а таксама коні. Успамінам аб тых колішніх традыцыях засталіся амсьціслаўскія цяжкавозы, коні-волаты, што гадуюцца й да сёньня.
Тым часам на Меншчыне й Берасьцейшчыне аралі часьцей ня коньмі, а валамі, і конегадоўля займала сьціплейшае месца. Затое паўсюдна былі сьвіньні, авечкі, козы. Яшчэ Мацей зь Мяхова пісаў, што тут гадуецца свойская жывёла «самая разнастайная». А немец Самуэль Кіхель з Ульму, які вандраваў па нашым краі ў 1586 г., з захапленьнем зазначаў: «Зямля гэтая вельмі багатая на дзікую й хатнюю птушку, ягнятаў, аслоў, цялятаў, дзічыну».
Жывёлагадоўля ў Беларусі да XVIII ст. ня мела выразнае таварнае арыентацыі. То бок задавальняліся патрэбы лякальных натуральных гаспадарак. Гэта ў сваю чаргу не прыводзіла да ўніфікацыі гадаваных пародаў — як авечак на Пірэнэях, кароваў у Нідэрляндах ці сьвіней у Нямеччыне. Праз тое статак рагатых і бязрогіх нашых братоў меншых быў надзвычай пярэстым. У адной і той жа гаспадарцы былі каровы, сьвіньні й козы розных пародаў, масьцяў і якасьцяў. Вось гэтая дымчатая махнатая каза — каб часаць зь яе поўсьць, а гэтая беленькая з вымем да зямлі — каб даіць. Гэтае рудое парася — на мяса, а гэтага пярэстага з вушамі над брывамі — гадуем год на сала.
Аслоў (асьлюкоў, вісьлюкоў) трымалі збольшага ў гарадах, для патрэбаў манаства, якому забаранялася езьдзіць верхам, і габрэйства, з тае ж нагоды. Зрэшты, і людзі паспалітыя ў мястэчках аддавалі перавагу восьлікам: цяглавая сіла блізу конскае, затое на дзьве траціны меней трэба фуражу.
Татары гадавалі часам і калматых двухгорбых вярблюдаў. А пры магілёўскай ратушы вярблюды былі папросту ў «штаце», каб несьці на гарадзкіх парадах паланкіны з алегарычнымі кампазыцыямі.
Крыху інакшым ад цяперашняга быў і склад птаства на панадворках...
Поўны варыянт артыкулу глядзіце ў газэце "Нашa Ніва".
Гары Куманецкі
