Юбілей Чарлі Чапліна навеяў думку аб тым, што беларусам — апошнім з магіканаў славянства — не хапае арыгінальнай тэорыі сьмеху.
Назіраючы за тым, як у праграмах БТ сьпявалі дыфірамбы Чапліну за ўклад у справу гуманізму, прыгадаў адзін кур’ёз. У 1941 г. у захопленым немцамі Бялградзе кінамэханік, які круціў фільмы для жаўнераў Вэрмахту, сьвядома падмяніў стужку і паказаў ім чаплінскага «Вялікага дыктатара». Спачатку гітлераўцы не маглі зразумець, што адбываецца, а калі зразумелі, кінуліся бегчы хто куды, ахопленыя жахам, што прысутнічаюць на нечым забароненым.
Стаўлю скрыню піва, што той самы эфэкт дэманстрацыя «Дыктатара» выклікала б ва ўдзельнікаў «Дажынак» або Ўсенароднага сходу, закліканага «адабрамсіць» чарговую карэкціроўку Канстытуцыі. Ніводнага «ха-ха» або «хі-хі» ў глядзельнай залі мы б не пачулі. Паспрабуй потым давесьці ў выканкаме, што кінагрымасы фюрэра Хенкеля выклікалі ў цябе рогат таму, што нагадалі Адольфа Алоізавіча, а ня іншага дыктатара, праўда, не такога й вялікага.
Усё гэта таму, што мы ўспрымаем культуру не з славянскага, а з агульнахворачалавечага пункту гледжаньня. Час патрабуе славянскага Фройда, Лякана, Дэрыды… Напрыклад, тэорыя славянскай сэксуальнасьці можа выглядаць такім чынам: у аснове паводзінаў асобы ляжыць сублімацыя сэксуальных забабонаў, аднак іх крыніцай зьяўляецца не Эдыпаў комплекс любові да маці, а інстынкт любові да прэзыдэнта.
Тое ж тычыцца й славянскай канцэпцыі камічнага.
Згодна з тэорыяй сьмеху, сьмех — гэта афэктыўнае ўзбудженьне ў падсьвядомым пункце, які фіксуе, што прышчэпленая грамадзтвам норма не адпавядае рэальнасьці. Значыць, трэба забараніць узбуджэньне гэтага пункту ў тых выпадках, калі гаворка ідзе пра стэрэатыпы, зьвязаныя з прадстаўнікамі ўлады. У некаторым сэнсе гэта дысцыпліна душы, таму дырэктыва нумар адзін павінна быць дапоўнена пунктам аб дысцыпліне сьмеху.
І што будзе? А вось што. Уявіце калектыўны сход па пытаньні дысцыпліны на фабрыцы. Нечакана замест слайдаў з графікамі росту ВУП і лічбаў, колькі нам вінавата Расея, працоўным дэманструюць «Новыя часы» — фільм, у якім Чаплін высьцёбвае тэйларысцкую мадэль капіталістычнай вытворчасьці. Якая будзе рэакцыя рабацяг на сцэну, дзе заводзкае кіраўніцтва, жадаючы навесьці дысцыпліну, ставіць у цэху робата-карміцеля? Робата, чые мэханічныя рукі кормяць мясам і супам прывязанага Чарлі, а потым у выніку аварыі разам зь мясам піхаюць у рот гайкі, за што Чарлі… звальняюць. Натуральна, гэтая сцэна выклікае ў калектыву выбух працоўнага энтузіязму.
Пакуль што распрацоўка новай схемы славянскай культурнай дэканструкцыі толькі пачынаецца, але часу губляць нельга. Прапаную ва ўсю кінавідэапрадукцыю ўстаўляць 25-ы кадар — «бацька» ў клоўнскім каўпаку на газавай трубе зь велізарнай лустай хлеба, накрытай апэтытнай шкваркай. Пасьля прагляду карціны глядач несьвядома прасякнецца: а) добрым настроем, б) ідэалягічнай ляяльнасьцю, в) цяплом і д) нават будзе адчуваць прыход нейкай сытасьці.
Лёлік Ушкін,
левы радыкал
