Упершыню слова computer («вылічальнік») з’явілася ў Оксфардскім слоўніку англійскае мовы ў ХІХ стагоддзі, дзе яно абазначала механічную вылічальную прыладу. За савецкім часам камп’ютары так і называліся — электронныя вылічальныя машыны, але глабалізацыя ўзяла сваё.
Нулявое пакаленне
Спачатку «камп’ютары» былі механічнымі прыладамі і ўмелі выконваць найпрасцейшыя матэматычныя аперацыі — складанне і адыманне.
Першую такую машыну пачаў распрацоўваць у 1642 годзе французскі навукоўца Блез Паскаль, назіраючы, як ягоны бацька, які збіраў падаткі, падчас падліку выконваў вялікую колькасць аднолькавых аперацый.
Блез Паскаль (1623-1662)
Машына, якую Паскаль паказаў свету ў 1645 годзе, уяўляла сабой механічную прыладу ў выглядзе скрыні з шматлікімі звязанымі адна з адной шасцярнямі.
Напрыканцы XVII стагоддзя іншы навуковец, Готфрыд Вільгельм Лейбніц, стварыў сваю вылічальную машыну, якая, акрамя адымання і складання, магла выконваць таксама дзеянні множання і дзялення.
Адной з апошніх прадстаўніц нулявога пакалення вылічальнае тэхнікі стала машына Чарльза Бэбіджа, якая выконвала вылічэнні дзякуючы інструкцыям, набраным пэўным чынам на перфакартках. А людзей, якія рабілі перфакарткі, можна лічыць першымі праграмістамі.
У 1888 годзе амерыканец Герман Галерыт стварыў «статыстычны табулятар» — электрамеханічную прыладу для спрашчэння аналізавання вынікаў перапісу насельніцтва. У гэтай машыне для расшыфроўкі дадзеных, нанесеных на перфакарты, упершыню выкарыстоўвалася электрычнасць. Галерыт заснаваў кампанію International Business Machines Corporation, вядомую зараз па абрэвіятуры ІВМ.
Першае пакаленне
Да першага пакалення адносяць лампавыя машыны 1940-х гадоў, якія прыйшлі на змену табулятарам. Хуткасць лічэння ў іх даходзіла да 20 тысяч аперацый за секунду. Дадзеныя ўводзіліся з дапамогай перфакарт і перфалент.
Першым такім камп’ютарам стаў «электронны лічбавы інтэгратар і вылічальнік», пабудаваны ў 1945 годзе ў ЗША. Праграма ў ім будавалася шляхам злучэння асобных блокаў машыны на камутацыйнай дошцы. Гэтая аперацыя была вельмі працаёмістай і нязручнай.
Тады амерыканскі матэматык Джон фон Нэйман сфармуляваў свае прынцыпы, згодна з якімі павінны развівацца камп’ютары. Галоўны з іх — прынцып захавання дадзеных і праграм у агульнай памяці машыны. У 1949 годзе была пабудавана першая ЭВМ з архітэктурай Нэймана — ангельская машына EDSAC.
Падобныя камп’ютары былі даволі грувасткімі машынамі, якія змяшчалі ў сабе тысячы лямпаў і займалі часам сотні квадратных метраў, спажываючы неймаверную колькасць электраэнергіі.
Другое пакаленне
У 1949 годзе ў ЗША быў створаны першы паўправадніковы прыбор — транзістар. Ён замяніў сабой электронную лямпу, вызначыўшы будучыню камп’ютараў. Хуткасць іх працы дасягнула сотняў тысяч аперацый за секунду, а аб'ём унутранай памяці ўзрос у сотні разоў у параўнанні з ЭВМ першага пакалення. Акрамя таго пачалі развівацца прылады знешняе памяці — магнітныя стужкі, што дазволіла захоўваць інфармацыю і ажыццяўляць пошук па ёй.
Трэцяе пакаленне
Са з'яўленнем інтэгральных мікрасхем у пачатку 60-х гадоў ХХ стагоддзя былі створаныя ЭВМ трэцяга пакалення. Піянерам стала фірма IBM, якая наладзіла ў 1964 годзе выпуск машын серыі IBM-360. Гэтыя машыны лёгка аб'ядноўваліся ў вылічальныя комплексы.
Камп’ютэры трэцяга пакалення мелі развітыя аперацыйныя сістэмы, а для праграмавання пачалі выкарыстоўвацца спецыяльна створаныя мовы праграмавання. З'явілася магчымасць выконваць адначасова некалькі праграм на адной машыне, а хуткасць працы дасягнула некалькіх мільёнаў аперацый за секунду. З’явіліся і першыя магнітныя дыскі, якія працавалі нашмат хутчэй за магнітныя стужкі.
У 70-я гады атрымалі магутнае развіццё міні-ЭВМ. Своеасаблівым эталонам тут сталі машыны амерыканскай фірмы DEC серыі PDP-11.
Чацвёртае пакаленне
Рэвалюцыя адбылася ў 1971 годзе, калі кампанія Intel паказала першы мікрапрацэсар — маленечкі аналаг звышвялікае інтэгральнае схемы.
Злучыўшы мікрапрацэсар, прылады ўводу і вываду інфармацыі і некаторыя іншыя кампаненты, чалавецтва атрымала новае пакаленне камп’ютараў — мікра-ЭВМ, якія былі адносна таннымі і па памерах параўнальныя са звычайнай хатняй тэхнікай.
Першым камп’ютарам для шырокіх мас, які можна лічыць правобразам сучаснага персанальнага камп’ютара, стала ў 1976 годзе машына Apple I.
Ужо праз год, у 1977 годзе, з'яўляецца іншая, больш дасканалая, машына, абсталяваная ўласным маніторам — Apple II.
Сузаснавальнік кампаніі Apple Стыў Джобс быў апанаваны ідэяй даступнасці камп’ютараў для ўсіх людзей, таму лічыў неабходным выкарыстанне аперацыйных сістэм з графічным інтэрфейсам, дзе ўсе іструменты кіравання, якія маюцца на дысплэі, выкананыя ў выглядзе графічных малюнкаў, зразумелых непрафесіяналам.
Таму ў 1984 годзе Apple выпускае свой самы паспяховы персанальны камп’ютар — Macintosh, слава якога не згасла і па сёння.
Макінтош стаў узорам для ўсіх персанальных камп’ютараў, прапанаваўшы карыстальнікам радыкальна новы інтэрфейс.
Карыстальнікі цяпер працавалі з камп’ютарам не праз абстрактныя тэкставыя каманды, як гэта было раней, а з дапамогай віртуальнага працоўнага стала і розных элементаў на ім.
Так выглядала аперацыйная сістэма з графічным інтэрфейсам на першым камп'ютары Macintosh
З гэтага часу камп’ютары сталі развівацца ў бок змяншэння памераў і павышэння прадукцыйнасці. Гэта прывяло да з’яўлення планшэтных камп’ютараў, якія выдзеліліся ў асобную групу ў 2000-х гадах. Самым папулярным прыкладам з’яўляецца лінейка планшэтаў iPad, прэзентаваных кампаніяй Apple ў 2010 годзе: яны займаюць каля 40% сусветнага рынку планшэтаў
На прэзентацыі другога пакалення iPad 2 сакавіка 2011 года Стыў Джобс сказаў: «… Насамрэч будучыня — за посткамп’ютарнымі прыладамі, якія больш простыя і зразумелыя, чым звыклыя персанальныя камп’ютары».
Што далей?
Развіццё штучнага інтэлекта і галасавога ўвода інфармацыі кажа пра тое, што мы ўжо блізкія да стварэння машын пятага пакалення. У той жа час, зараз гэтыя тэхналогіі знаходзяцца толькі на пачатку свайго шляху. А што будзе далей?
Некаторыя навукоўцы кажуць, што нас чакае тэхналагічная сінгулярнасць — момант, калі тэхнічны прагрэс стане настолькі хуткім і складаным, што апынецца недасягальным для разумення.
Гэты працэс прадугледжвае стварэнне сапраўднага штучнага інтэлекта, як мінімум роўнага чалавечаму, самастварэнне машын, значнае пашырэнне магчымасцяў чалавечага мозгу дзякуючы біятэхналогіям.
На Саміце Сінгулярнасці ў 2012 годзе навукоўцы прыйшлі да высновы, што гэты момант можа наступіць ужо да 2040 года.
