— Традыцыйна ў канцы года вы праводзіце навагодняе апытанне, у ходзе якога ў тым ліку вывучаеце, наколькі шчаслівыя або няшчасныя былі беларусы ў мінулым годзе. Як гэтыя дадзеныя выглядалі ў 2020-м?
— Пазіцыя «дастаткова шчаслівы» знізілася з 57,7% у 2019 годзе да 51% у канцы 2020-га. У той жа час адбылося павышэнне пазіцыі «не вельмі шчаслівы»: з 29,3 да 39,5 %.
Таксама ў навагоднім даследаванні мы заўсёды пытаем, наколькі ўдалым быў гэты год для краіны. Пазіцыя «няўдалы» ўзрасла рэзка і кардынальна: з 8,8% у навагоднім даследаванні 2019 года да 34,1% у 2020 годзе.
Разам з тым колькасць беларусаў, якія не страчваюць надзею, была на ўзроўні 45%, якія адчуваюць трывогу — 26 %, неспакой — 27 %.
— Ці даследавалі вы пратэсны рух, і калі так, то якія вынікі?
— Асноўны тэзіс афіцыйнага пункту гледжання заключаецца ў тым, што ўдзельнікі пратэстаў — гэта «несвядомая моладзь». Дык вось, даследаванні паказваюць, што колькасць маладых людзей ва ўзросце 18—29 гадоў дакладна такая ж, як і людзей ва ўзросце 56 гадоў і старэйшыя — прыкладна па 20%.
Гэта сведчыць аб тым, што ў пратэстах удзельнічае не толькі «несвядомая моладзь», але і катэгорыя грамадзян, узрост якіх роўны ўзросту найбольш вядомага палітычнага суб'екта краіны.
Што тычыцца адукацыі, то сярэдні ўзровень адукацыі ўдзельнікаў пратэстаў вышэйшы за сярэдні ўзровень адукацыі насельніцтва Беларусі.
А працэнт людзей з вышэйшай адукацыяй вышэйшы за працэнт людзей з вышэйшай адукацыяй па краіне ў цэлым.
— Якое стаўленне да лідараў апазіцыі?
— Дадзеныя лета — пачатку восені паказваюць, што Святлана Ціханоўская лідзіравала. Што тычыцца дынамікі сённяшняга дня, то яе электаральны рэйтынг знізіўся, таму што яна ўвесь час заяўляе, што не мае прэзідэнцкіх амбіцый.
— Вы асабіста пачынаючы з верасня праводзіце фокус-групы як з удзельнікамі пратэстаў, так і з супернікамі. Як мяняецца настрой пратэстоўцаў, іх мэты?
— У дачыненні да мэтаў нічога не мяняецца. Як грамадзяне сваёй краіны, людзі хочуць удзельнічаць у прыняцці рашэнняў.
Наогул, асноўнай характарыстыкай узаемаадносін дзвюх гэтых груп — прыхільнікаў пратэстаў і іх праціўнікаў — з'яўляецца феномен каштоўнаснай узаеманепераходнасці. У іх прынцыпова розныя шкалы ацэнкі сітуацыі.
Для прыхільнікаў перамен шкалой з'яўляецца сітуацыя ў цяперашні час у іншых краінах: наколькі было б лепш, калі б у Беларусі было б гэтак жа. Вось з гэтай пазіцыі яны ажыццяўляюць параўнанне таго, што ёсць цяпер. А праціўнікі пратэстаў параўноўваюць з тым, як было ў краіне ў пачатку 90-х.
І другое. Калі для прыхільнікаў перамен характэрная глыбокая ўнутраная патрэба ўдзелу ў прыняцці рашэнняў, то ў праціўнікаў перамен такой патрэбы няма. Яны задаволеныя тым, што рашэнні прымаюць за іх.
Разам з тым ужо самыя апошнія звесткі паказваюць пераходы праўладных людзей у стан прыхільнікаў змен. Гэта адбываецца на чатырохмесячным адрэзку часу. Трэба вывучаць гэтую дынаміку.
— Як змяніліся настроі пратэстоўцаў?
— Па фокус-групах выразна відаць, што ступень нездаволенасці практычна засталася такой жа. Больш за тое, з-за рэпрэсіўных дзеянняў з боку дзяржавы яна стала вастрэйшай.
— А што б вы маглі сказаць па геапалітычнай арыентацыі беларусаў цяпер?
— Зноў жа адкажу коратка. Можна казаць пра нейкі новы працэс у беларускай геапалітычнай масавай свядомасці: гэта расслаенне паняццяў «Расія», «народ Расіі» і «Крэмль».
