Адзін францускі пісьменьнік, што перакінуўся з сюрэаліста ў камуніста, выгукаў у маладосьці: «Француз! Вы лічыце мяне французам. Між тым я паўстаю супраць любой спробы наляпіць на мяне ярлык адной нацыянальнасьці…» Добра яму было эпатажнічаць. Нам жа вядома: касмапаліты ў нашым варыянце гэта — інтэрнацыяналісты: значыцца савецкія, а савецкія, ясна, нібы‑расейцы, несапраўдныя беларусы, карацей. Цэлы народ гэта спазнаў.
У ідэале зусім няблага: вольны горад Гартэн, любы гараджанін, а пагатоў пісьменьнік карыстаецца штодзённа некалькімі мовамі, бярэ з розных культур. Але ў жыцьці, у сучаснай гісторыі вольны горад Данцыг усё больш ператвараўся ў горад адной мовы і культуры. І чым гэта закончылася? Лёс памежных гарадоў. Хто каго! Але ўзьнікае новая зьява, памежны чалавек: сёньня ён беларус, заўтра паляк, пасьлязаўтра літвіном пачынае сябе называць. Але што ў нашыя дні можа значыць гэтае «літвін»? Толькі літовец па‑польску, іншага рэчаіснага значэньня гэтае слова цяпер ня мае.
Зноў жа: гэта цікавая зьява, пакуль яе носьбіт не пачынае крыху раздражняць. Не, не таму зусім, што сёньня ён зноўку зрабіўся палякам (табе пальшчызна таксама даспадобы!), а таму, што хай неўсьвядомлена яму хочацца падмацаваць гэты свой крок у паны таптаньнем беларускага. Адкуль гэтае халопства? Зрэшты, вядома адкуль. Дый «Тутэйшыя» застаюцца вечна сучаснымі.
Хай не адразу атрымалася, але ты прызвычаіўся за жыцьцё ўспрымаць людзей якімі яны ёсьць. Але ўсё роўна час‑часам нейкі выпадак выклікае ніякаватасьць у лепшым разе, а ўвогуле — непрыемнае зьдзіўленьне, прыкрасьць. А можа нават абражанасьць? Хіба не. Лепей тады казаць пра лёгкую гідлівасьць ці папросту больш нэйтральнае — адмоўнае стаўленьне. А як бы вы рэагавалі, каб з вамі прывіталіся: ці вы яшчэ не памерлі? Даўно ня бачыў. Пытаньне‑зычэньне беларусу ад беларуса, які чарговым разам зьмяніў колер скуры. І ці далёка мы гэтак заедзем?
Колькі можна гуляць у тутэйшых, чарнарусаў, бацькавічаў, дулебаў, пінчукоў, белавежцаў, вялікакрэваў, эўропаягаў? Калі пірог, ці нават бохан звычайны, салдацка‑савецкая цаглінка пад назвай «беларус» недапечаная ўвесь час — то нібы гліна, што ня рэжацца сырая, то крышыцца, асабліва калі чарсцьвее, клейкавіны бо не хапае, збожжа другога гатунку і дадаткі патрэбныя скралі як звычайна, ды яшчэ пасьля чаркі‑скваркі пяклі.
