Віктар ШНІП
У кожнага свая дарога
1. Дарога — гэта спакуса пайсьці і не вярнуцца.
Дарога на чужыну сумная, як крыжы на могілках, пад якімі наша мінулае.
Дарога дадому сьветлая, як патухаючае вугольле на вогнішчы, каля якога грэліся вандроўнікі.
Дарога — гэта рака, якой давяраеш сябе і, патанаючы ў яе плыні, імкнесься да мэты, губляючыся ў часе і прасторы.
Дарога зарастае быльнягом і зьнікае, як зьнікае Айчына, пакінутая здраднікам.
Дарога памятае лёгкія ногі дзяцей і цяжкія боты вояў.
Дарога — гэта павуціна, якой аблытана зямля, як кокан, у якім яшчэ тлее жыцьцё. І мы, як павукі.
2. Пачатак 70-х. З суседняй вёскі вяртаюся дамоў. Каля дарогі ў траве нейкія драты. Не чапаю, бо казалі бацькі — хутка будуць ваенныя манэўры. І раптам — вэрталёты, аўтаматная страляніна, гул машын і танкаў. Як на вайне. Прыбягаю дамоў. Мама плача: «Вайна!..» А бацька, гледзячы на танкі, што пруць па вуліцы, ламаючы платы і душачы курэй, толькі пакурвае і паплёўвае: «На Варшаву...» Мае Пугачы ўдзельнічалі ў «вайне» амаль два тыдні. Ад вясковых дарог засталіся адны каўдобіны.
3. Еду з бацькам на возе ў Гарадок, што пад Маладэчнам. Вязем жыду агрэст здаваць. Пакуль дарога палявая, сядзець на возе ня мулка. За кілямэтры два перад Гарадком пачынаецца брукаванка, абапал якой велізарныя невядомыя мне дрэвы. Колы барабаняць, аж у вушах чарты скачуць. А бацька сядзіць хоць бы што і расказвае: «Гэта Кацярынінскія дрэвы... Па гэтай дарозе царыца праяжджала... Мне пра іх яшчэ мой дзед расказваў...» Я слухаю бацьку і ўяўляю, як па дарозе ў залатой карэце едзе царыца... А сёньня едзем мы. А заўтра...
Сьпілаваныя Кацярынінскія дрэвы. Брукаванка схаваная пад асфальт. Але яшчэ я чую, як грукоча па брукаванцы воз, на якім сядзіць вясковы хлапчук з бацькам і слухае, як шумяць старыя дрэвы.
4. Паміж Ракавам і Пугачамі 15 кілямэтраў. Зь Менску ходзіць аўтобус. Людзей у ім звычайна поўна, што аж дыхаць няма чым, але ехаць лепей, чым ісьці. І ўсё ж ішла адна жанчына вечарам з Ракава дахаты і не прыйшла. А раніцай знайшлі — павесілася на бярозе каля дарогі.
5. Чыгункі побач з Пугачамі няма. І калі ня прыйдзе зь Менску аўтобус, каб вярнуцца ў горад, трэба ісьці на электрычку ў Аляхновічы ці Дубравы. Дзесяць кілямэтраў — шлях невялікі, але ісьці трэба будзе праз Доўгую гару, што за вёскай Татарскія. А на гары лес, а ў лесе (так казалі ў вёсцы) банда Дамінкаса. Праўда гэта ці не, і хто такі Дамінкас — ня ведаю. Але вечарам хадзіць на электрычку дваццаць пяць гадоў таму назад баяўся і я. І дарога то зарастала, то зноў уздымалася пылам над Доўгай гарой. А сёньня дарога на Дубравы — гэта найбольш дарога на могілкі, чым на электрычку. І паміраюць у вёсцы людзі, і іх апошняя дарога праходзіць праз Доўгую гару, дзе ў лесе хавалася банда Дамінкаса, якога баяліся і якога помняць.
6. Цяпер няма тых зім, што былі ў маім дзяцінстве. А тады вуліцы ў вёсцы замяталіся вышэй платоў. І зьнікалі драўляныя межы паміж людзьмі, і кожны мог хадзіць там, дзе яму хочацца. І на сьнезе нараджаліся дарогі. Да адной хаты праехалі сані, да другой — гусенічны трактар. Адзін вясковец прывез калгаснай саломы, другі — мукі. Жыцьцё ідзе, і зьнікаюць адны дарогі,і зьяўляюцца другія. А я, чатырнаццацігадовы хлапчук, цягну за сабой саначкі, каб пакатацца зь Юстынавай гары. А тут на табе — прэ з хутароў насустрач «Кіравец» (трактар такі), аж сьнег ва ўсе бакі разьлятаецца. І раптам каля мяне прыпыняецца: «Здароў! Куды цягнесься?» «Катацца...» «А я ў партыю ўступаць!» — чую вясёлы голас знаёмага хлопца. І праз хвілю на сьнежным цаліку застаюцца дзьве глыбокія каляіны, як траншэі, зь якіх, калі патрапіш, зможаш выбрацца толькі вясной. А я тады быў яшчэ малы і цягнуў за сабой саначкі...
7. 29 студзеня 1996 году ў Лягезах, дзе я амаль сем гадоў гадаваўся, памёр мой дзядзька Ваня. Зь Менску аўтобус усю дарогу псаваўся, але неяк дацягнуў да Пугачоў. Мамы дома ўжо не было. Я пераначаваў і а сёмай раніцы сабраўся на прыпынак, каб пад’ехаць да Лягез. Аўтобус зусім сапсаваўся. І я пайшоў. І чым далей я адыходзіў ад дому, тым мацней падымалася завіруха. І ўсё ж праз паўтары гадзіны я прайшоў чатыры кілямэтры, што былі да гасьцінцу, які зусім блізка каля Лягез. І мог я ісьці па тым гасьцінцы яшчэ пару кілямэтраў і выйсьці на выежджаную дарогу да вёскі, але за гасьцінцам так блізка віднелася хата дзядзькі Вані. І да ўсяго перада мной на сьнежным цаліку былі сьляды, што вялі ў вёску. І я пайшоў па сьлядах. Лёгка, упэўнена. Але праз мэтраў дзьвесьце зьніклі сьляды і перада мной, і мае. І стаў я правальвацца ў сьнег вышэй калена. І так замарыўся, што хоць ты ляж і ляжы. І лёг я на сьнег. І ўспомніў Бога. І папрасіў Бога дапамагчы мне ісьці. І ўстаў. І пайшоў па сьнезе, не правальваючыся. І прайшоў мэтраў сто. І праваліўся, і зноў пачуў, як гудзе завіруха, як трашчыць пад нагамі сьнег...
У кожнага свая дарога.
