Мышанё Сяо‑Сяо вырасцілі літаральна «з пальца», а дакладней — кавалка скуры. Прадэманстраваная тэхналогія ужо ў бліжэйшы час можа стацца альтэрнатывай кланаванню і штучнаму апладатварэнню.
Каб новы арганізм з’явіўся на свет, неабходна для пачатку натуральным шляхам спалучыць 2 палавыя клеткі, пасля чаго пачакаць некаторы час, дастатковы для развіцця эмбрыёна. Зрэшты, ёсць і выключэнні, напрыклад партэнагенэз зусім не патрабуе ўдзелу самца, а кланаванне дазваляе стварыць арганізм амаль поўнасцю ідэнтычны зыходнаму. Тым не менш, у абодвух выпадках без яйцаклетак усё адно аніяк не абысціся.
Тое, што так будзе заўсёды, паставілі пад сумнеў адразу дзвюх даследчых калектываў з Кітаю.
Незалежна адзін ад аднаго ім ўдалося вырасціць мышэй, змяніў частку «родных» клетак эмбрыёна індуцыраванымі плюрыпатэнтнымі ствалавымі (iPSc).Аб стварэнні гэтага новага тыпу клетак, аналагічнага па сваім уласцівасцям і патэнцыялу эмбрыянальным ствалавым, чалавецтва даведалася ў лістападзе 2007 г. З таго часу ўжо ўдалося, напрыклад, задзейнічаць іх ва ўзнаўленні сардэчнай мышцы пасля інфаркту. Зрэшты, тэарэтычна стан плюрыпатэнтнасці мусіў забяспечваць яшчэ адну ўласцівасць — здольнасць даваць пачатак цэлым тканінам і органам у эмбрыянальным развіцці. Калі з эмбрыянальнымі ствалавымі клеткамі, вылучанымі з адной мышы і перасаджанымі ў бластацысту другой (стадыя развіцця эмбрыёна) такі фокус праходзіў, то для iPSc такога яшчэ нікому не ўдавалася). Скептыкі нават уважалі, што iPSc недастаткова плюрыпатэнтны і, адпаведна, шматлікія надзеі па ўзнаўленні органаў беспадстаўныя.
Чжоў і Гао развеялі гэтыя сумневы.
Першая група, што апублікавала сваю працу ў Nature, скарысталася самай класічнай тэхнікай індуцыравання плюрыпатэнтнасці: у фібрабласты, атрыманыя з скуры мышы, з дапамогай віруснага вектару, што ўбудоўваецца ў геном, вучоныя дадалі 4 гены. Атрыманыя клеткі валодалі здольнасцю развівацца ў любую клетку чалавечага цела.Усё гэта ўжо неаднаразова ўдавалася іншым аўтарскім калектывам.
Чжоў пайшоў далей, выпрабаваў гэтыя клеткі тэтраплоідным эмбрыёнам. Калі на ранняй стадыі развіцця эмбрыёну зліць дзве клеткі з дапамогай электрычнага разраду, то новы эмбрыён значна зменіць свае ўласцівасці — ён дасць пачатак плацэнце і іншым «падтрымчым» структурам, неабходным для развіцця зародка, але матэрыял для самога арганізму мусіць быць унесены звонку. Звычайна вучоныя «укалваюць» эмбрыянальныя ствалавыя клеткі. На гэты раз у ролі зачатку выступілі iPSc, а трэцяя складовая — сурагатная маці, засталася нязменнай.
На радасць вучоным, малы Сяо‑Сяо, што нарадзіўся праз 20 дзен, быў абсалютна чорным, у адрозненне ад белых донараў эмбрыёнаў. Генетычны аналіз падцвердзіў — Сяо‑Сяо аказаўся хімернай жывёлінай. Г.зн. частка ягоных клетак — ад донараў эмбрыёнаў, а частка — ад донараў кавалка звычайнай скуры, з якога і атрымалі iPSc.Ступень хімернасці вар’іравала ад 10 да 95%. У некаторых мышэй, што нарадзіліся, уведзеныя iPSc нават далі пачатак палавым органам, замацаваўшы тым самым геном у пакаленнях.
Усяго ж супольнымі высілкамі вучоныя атрымалі 27 жывых мышэй, выкарыстаўшы 624 эмбрыёны. Яшчэ 250 спатрэбіліся дзеля падбору аптымальных умоваў культывавання. Але частка з іх загінула ўжо на другія суткі. Затое тыя 12 пасля спарыліся і нават далі нашчадкаў. Зараз справа дайшла да трэцяга пакалення, і ані ў каго з іх не з’явілася пухліны — галоўны аргумент супраць ЭСК і iPSc у клінічнай практыцы. Другой групе пашанцавала не так — Гао і суаўтары публікацыі ў Cell Stem Cell атрымалі ўсяго дзве мышы, і адна з іх ужо сканала.
Зрэшты, тут
важны нават не адсотак, а сам факт: незалежная праца дзвюх груп толькі пацвярджае методыку. Але паколькі працы з тэтраплоіднымі эмбрыёнамі чалавека забаронены (і ў Кітаі у тым ліку), паўтарэння такога кшталту эксперыментаў на людзях чакаць не варта. Хоць усе высновы, зробленыя для мышыных iPSc, удавалася пацвердзіць і для чалавечых.Вучоныя разлічваюць, што іх даследаванні дапамогуць высветліць адрозненні эмбрыянальных ствалавых клетак, створаных прыродай, ад індукаваных плюрыпатэнтных, вынайдзеных чалавекам. А там недалёка ўжо не толькі да штучных тканінаў і органаў, але й да новага метаду кланавання, што не патрабуе нават яйцаклетак.
