ДНI...
Ганна Матусэвiч
... А можа Дзёньнiк мой, зьнянацку гвалтам здушаны, бы нечае Жыцьцё ў цёмным завулку, пачаць ажыўляць вось з гэтага (не)звычайнага дня, калi Мiколка мне сказаў:
3.10.98. «Табе, мама, лягчэй за ўсiх жывецца: сядзiш сабе дома ды камандуеш». Ох, каб ты ж ведаў, сыночак, што ў мамы дома працы па вушы i што мама дома стамляецца, як Максiм у Ялце!..
4.10.98. Вiталiку сумна ў школе, i хто б мне параiў, куды яго запраторыць пасьля 9-га класу? (Гэта я, у вадзiночку змушаная даваць адпор усёй школьнай сыстэме адукацыi, вынайшла ўсьлед за Бранiславам Тарашкевiчам, што пiшацца, як чуецца: клас, ды ня кляса). Да бацькi, на будоўлю? Не пацягне. У турму, як Славамiру? Рана. Вось тут i пакамандуй...
5.10.98. А тут якраз заявачка ад гэтага Вiталiчка, жарабяцi з лысiнкай: «Ты мяне дурнем не называй!»
6.10.98. Ну добра, буду я дурнiцай. Учора вось суседка прынесла заяву ў белы дом, каб пастралялi бязбудкавых сабак. А ў мяне рука не паднялася падпiсаць.
Дзень народзiнаў даччыных справiлi, i ў гэтую ноч, праз 12 гадоў пасьля Веранiкi, у мяне нарадзiлася Барбара. Даволi лёгка, як i ўсе дзяўчынкi. Гэта толькi хлопцы цяжка нараджаюцца.
7.10.98. Мая Лiтва ляжыць узараная-нясеяная, як наш новы трэцi пакой. Я ж ведаю, што гэта толькi для мяне «Барбара...» —рэальнасьць, а для астатнiх яна iлюзiя.
8.10.98. — Мама! Ма-а-ма, ма-а-ма! Ножка балiць! А як я ў школу зайду? О-ох! Гэта ў майго першакласьнiка зноў абвастрылася застарэлая хвароба — запаленьне хiтрасьцi. Ён не забываецца кульгаць нават падчас самых заўзятых боек зь Вiталiкам. Мiколка ў мяне Дамавiк. Ён ведае волю з самага маленства.
Не ўзьлюбiў ён сад, раскольнiк
Шчыра маму папрасiў:
«Мама, выпiшы, — параiў, —
Буду дома памагаць,
А як пойдзем мы у краму —
Ад сабак абараняць».
Гэты Вiталiкаў верш пра свайго брацiка, бы помсьлiвая сьнежка, якую спадцiшка заляпiлi ўрвiнцы сваiм начапураным бязь меры выхавацелькам. Хоць i без крамольнага «раскольнiка», са зьбiтым рытмам, некалi яго апублiкавалi ў нашай раёнцы. Але ў сьнежкi можна гуляць толькi ў вадлiгу. Цяпер жа пахаладнела, i ўжо Вiталiкаў «Настаўнiк-Першакласьнiк» нiяк не прылепiцца анi ў воднае казённае выданьне. Дзе ж гэта вы бачылi, каб нейкi смаркач заяўляў:
«Буду лепш хадзiць у школу
Ды настаўнiкаў вучыць!»
А то й зусiм ня ходзiць, ня вучыць. I дзень, i два. «Но-о-ожка балiць!»
9.10.98. Мiколка паказаў моду, i таго й глядзi, зараз пандэмiя нападзе на савецкiя школы. Веранiка сачкуе, хоць ейны клас паехаў на бульбу. А Вiталiка я гвалтам апранула ў калхозную робу ды з дапамогай бацькi выпхнула за дзьверы. Едзь, хлопец, змагайся за ўраджай! Ты ўжо не маленькi. Ах, каб гэта ж было так! Усiм вам, мужыкам, i маленькiм, i вялiкiм, мамка патрэбная. Прывалокся мой Вiталiк пад вечар дадому. Увесь брудны, мокры, зьнясiлены, злы. Не па iм гэтая работа, не па iм абыходжаньне. Аўтобусам завезьлi на поле школьнiкаў, якiя за дарогу пасьпелi парэзаць сядзеньнi. Кiроўца абклаў i настаўнiкаў, i вучняў 10-павярховымi мацюкамi ды кiнуў iх на дождж. I мусiла ўсё гэтае шаноўнае спадарства дабiрацца напешака дахаты. Як цюцькi пабiтыя. Гляджу — прыцiх хлопец... Заплакаў у iм паэт.
Тучи прячут небо,
Дождик плачет часто,
Ветром сырость носит,
Холодно, ненастно.
Па-расейску?.. I гэта ўпершыню пасьля таго першага вершыка, складзенага па сканчэннi першага класа, калi йшлi мы зь iм, маленькiм, у лес па ягады... Што бачыла хлапчанё, тое й выдала тады мне, закаханай у яго маме:
В поле — колосок,
В лесу — листок,
А на дороге — цветок.
Той вершык я тады перарабiла на свой капыл:
У полi — каласок,
У лесе — лiсток,
А на ўсёй Беларусi —
Васiлёк.
Гэта тады я, нявопытная, так зрабiла, а цяпер, дасьведчаная, я зусiм разгубiлася i не знайшла што сказаць на сынава, таксама разгубленае: «Я ж не вiнаваты...»
10.10.98. Устала зь нейкай трывогай... Што здарылася там, у сьне?.. I што рабiць з расейскамоўным Вiталiкавым вершам? Праблема дзяржаўнай важнасьцi... Як гэта Вы, Адам Мiцкевiч, казалi ў Вашым звароце да Мацi-Полькi? (Ня сьмею Вас папраўляць, але гэты верш зьвернуты да ўсiх мацярок, да мяне асабiста, хоць я й ня полька.)
Калi ў дзiцячым сынавым паглядзе
Надзеяй блiсьне генiй...
Няхай твой сын сваё прызваньне
Наперад ведае.
Ты рукi ланцугамi скуй яму...
I мама мне прыгаворвае: «Любi, як душу i калацi, як грушу». Усё гэта правiльна. Суворая праца — аснова ўсяго. Але формула гэтая не падыходзiць да майго сына. I не таму, што ён гультай цi няздатнiк. Проста ў яго асаблiвая будова характару. Ён зломiцца, калi яго будзеш ламаць моцна. Гэта мяне можна гнуць колькi заўгодна, я й на ўтвораным гарбе есьцi буду насiць сваiм дзецям. Але зламацца я ня маю права, бо хто ж будзе гадаваць маiх дурненькiх разумнiкаў?
11.10.98. «З варонамi жывеш i гаркаеш, як варона», — гэтай, яшчэ дзядоўскай прыказкай уцешыла мяне бабка Зоня.
12.10.98. Раскупляюць Рэрыхаў, як некалi сыболiку ды кнiгi беларусiкi перад скананьнем. I гэта добры Знак...
13.10.98. Старажытныя Станцы ў вытлумачэньнi Блавацкай чытаю цяжка, як Максiм у сьне сваiм цяжка ўзьбiраўся ўгору. Але чым вышэй да сонца, тым халадней i маркотней мне робiцца. I, як Максiм, панурая, стамлёная, спускаюся зноў унiз, да людзей. Усё ж з тых Станцаў я даведалася, што ў старажытнасьцi людзi былi вышэйшыя i ўжо ведалi, што Зямля круглая. Гэта потым чалавецтва зноў упала, i няшчасны Капернiк зноў мусiў даводзiць Iсьцiну. Цi як мне, скажам, даводзiцца зноў даказваць, што жанчына ня ёсьць вярблюд.
14.10.98. Ганка! Ды ня ўсё так безнадзейна, як табе здавалася яшчэ ўчора! Ляцiць мой першынец са шматком паперы ў руцэ да мамы. НУ...
Хмары ў небе ходзяць,
Дожджык плача часта,
Вецер дрэвы трэпле,
Сонца хутка гасьне.
Ну бачыш! А ты казаў: не вiнаваты...
15.10.98. Заўсёды з падзякай успамiнаю Сiдора Сяргея Iванавiча, ужо нябожчыка. (Хай яму будзе добрае паляжаньне!) Гэта па ягоным падручнiку геаграфii займаецца цяпер Вiталiк у расейскамоўнай гiмназii. На нашай мове.
16.10.98. Увечары прыйшлi Генадзь зь Людай. Генадзю я перадала на ўзнаўленьне патрапаныя даваенныя фоткi бабкi Зонi. На пажоўклым здымку Зоня — адна жанчына сярод усiх мужчын -стаханаўцаў Бацэвiцкага сьпiртзаводу, што на рацэ Ольсе, прытоку Бярэзiны. Як Ганка ўсё роўна. Падобнае прыцягвае да сябе з Космасу тоесныя энэргii, таму мы так i здружылiся апошнiм часам з бабкай Зоняй.
17.10.98. Былi сёньня ў яе зь Веранiкай. Першы раз пасьля турмы сустрэлася з Жорыкам, ейным унукам. Ужо лысы. Вочы сьветлыя i бегаюць так жа, як i ў мацi. Толькi куды падзелiся ягоныя доўгiя, прыгожыя, што ў дзяўчыны, вейкi? I сьмяецца гэтаксама, як Лiда. Мэдыюм таксама. Чаму так шмат разьвялося апантаных у сьвеце? Хацела бабка Зоня прадыктаваць Веранiцы лiст у турму для Вiцькi, другога ўнука, ды Жоркаў прыход перашкодзiў. Дабро змушана хавацца ад Сьвятла гэтаксама, як i зло. Скрозь пануе шэрасьць. Дык вось ад чаго мэдыюмы цяпер узвысiлiся i займелi права голасу! Бо шэрасьць ня скажа Праўды, i дабро маўчыць. Нават зло баiцца дзеяць сваю справу, бо ўсьведамляе ўжо, што можа пабурыць плянэту. А мне вось Дзiма Тарулiс (а ён для мяне Аўтарытэт, як i бабка Зоня) сказаў, каб дасылала свой Дзёньнiк у «Нашу Нiву». Я й даслала. А Вы сабе хочаце друкуйце, хочаце — не. Бяды мне...
Койданава
