Tysiačy hadoŭ tamu Mucha i Viec źlilisia ŭ adno, złučyŭšy na viaki Pružany, Kobryn, Žabinku i Bieraście. Ekspedycyja na rovarach piaci vykładčykaŭ Bieraściejskaha techničnaha ŭniversytetu prajšła raku ad Pružanaŭ da Bieraścia.
Zakachanyja pad staroj aptekaj
Muchaviec pačynajecca na miažy pamiž Eŭropaj paŭnočnaj i Eŭropaj uschodniaj. Hetaj miažoj možna ličyć vodapadzieł Bałtyki i Čornaha mora. Viec vyciakaje z uročyšča ź niabiesnaj nazvaj Buh, la vioski Lažajka na Pružanščynie. Uročyšča Vialikaje Dzikaje — za piać kilametraŭ ad vytokaŭ Viecu — žyvić vadoj Jasieldu, što ŭpadaje ŭ Prypiać. Siońnia Viec i Mucha — kanały.
La Małych Jakavič Mucha i Viec zbližajucca na dalikatna intryhujučuju adlehłaść, kab zatym «abniacca» ŭ Pružanach la byłoj staroj apteki. Niekalki hod nazad nad hetym miescam i pastavili skulpturu junaka i dziaŭčyny, što abdymajucca.
Pieršym prypynkam na našym šlachu byli pa-eŭrapiejsku dahledžanyja Pružany.
Pavodle adnoj z versij, nazva horadu pachodzić ad bałckich prusaŭ, što ŭ svoj čas pasialilisia tut. Miascovyja ž žychary havorać «Pružana», vyvodziačy nazvu ad słova «prudzić».
Pałacyk i «razburanaje hniazdo»
Hałoŭnaj słavutaściu Pružanaŭ źjaŭlajecca «pałacyk», što ŭražvaje svajoj paradnaściu — adziny na siońnia nad Muchaŭcam vypadak adnoŭlenaje staradaŭniaje siadziby.
Sučasny vyhlad «pałacyku», u jakim mieścicca krajaznaŭčy muzej, byŭ nadadzieny vypusknikom Derpckaha ŭniversytetu, udzielnikam paŭstańnia 1863 h. Valencijem Švykoŭskim. Paśla parazy paŭstańnia Švykoŭski vymušany byŭ emihravać u Belhiju, dzie pracavaŭ sadoŭnikam, viarnuŭsia dy znoŭ praciahvaŭ pracavać dziela dabrabytu Pružanaŭ.
Zrabiŭšy nievialikaje koła, my zajechali ŭ viosku Doŭhaje — radavoje hniazdo Krašeŭskich. Valenci Švykoŭski i aŭtar 600 tamoŭ tvoraŭ — darobak, varty knihi rekordaŭ Hinesa — Juzaf Krašeŭski byli švahrami, žanatymi na rodnych siostrach.
Nievialiki dom Krašeŭskich u Doŭhim koliś słaviŭsia kaštoŭnymi navukovymi, mastackimi i memaryjalnymi zborami. Tut zachoŭvałasia bolš za tysiaču listoŭ Kaściuški, Juzafa Paniatoŭskaha, Jullana Niamceviča, u biblijatecy — pieršyja vydańni tvoraŭ A.Mickieviča, u zborach mielisia słuckija pajasy, minijatury na perhamencie XIV—XV st., staradaŭniaja zbroja. Usio heta zhareła razam ź siadzibaj u hady Pieršaj suśvietnaj.
Siedziačy na ruinach acalełaha padmurku domu, my moŭčki hladzieli na raskidanyja navokał kamiani. Zdavałasia, što havorka idzie nie pra pryhožy kutok Bieraściejščyny, a pra niešta z vobłaści fantastyki.
Krašeŭskija, Dziakonskija
Uviečary my dabralisia da staradaŭniaj siadziby ŭ Kaštanaŭcy, bolš viadomaj jak Čachiec. Tam i raźbili lahier u pryhožym parku. Da našaj hutarki dałučyŭsia kiraŭnik Pružanskaha rajonu Alaksandar Jurkievič.
Razmova išła pra našu historyju, zachavańnie pazastałaj bahataj spadčyny. Syšlisia na tym, što biez karennaha źmianieńnia staŭleńnia da histaryčnaj spadčyny naŭrad ci ŭ najbližejšy čas možna źmianić sytuacyju. Słušnyja pastanovy prymajucca, adnak mechanizm ich realizacyi niedaskanały. Treba mianiać zakanadaŭstva, stvarać novuju turysckuju infrastrukturu, aryjentavanuju na ŭnutrany rynak. Bo ŭsie staradaŭnija siadziby — i nia tolki jany — buduć nieadkładna zapatrabavany.
Pachmurnaj ranicaj nastupnaha dnia park zdavaŭsia jašče bolš hrandyjoznym. Takoj vyšyni stvały drevaŭ niačasta pabačyš. Asnovu parku składaje listoŭnica polskaja, zaviezienaja z Łatvii ŭ 1830-ch. Siońnia drevy dasiahnuli vyšyni 40 metraŭ, majučy dyjametar stvała 80—106 sm. Pa pradukcyjnaści liścia ich možna chiba paraŭnać ź listoŭnicami Sukačova znakamitaha Lindułaŭskaha haju pad Pieciarburham. Ničoha padobnaha bolš u Biełarusi niama. Ale pobač z parkam — razburany siadzibny dom z vyrazanym na im miascovym daścipnikam nadpisam: «Restaran. Barmen hraf Dziakonski». Kapitalnyja sutareńni domu Dziakonskich dahetul słužać schoviščam bulby. Usio, što zastałosia ad vieličnaha kaliści domu.
Takaja voś melijaracyja
Čyhunačnaja mahistral Bieraście—Maskva ŭ rajonie Pružanaŭ robić nielahičny «reverans» u bok horadu. Heta było źviazana z naviedvańniem najśviatlejšymi asobami Rasiejskaj imperyi ŭ Biełavieskaj puščy. Na stancyi Arančycy jany pierasadžvalisia ź ciahnika ŭ karety i pa carskaj darozie praź Bieły lasok jechali ŭ rezydencyju ŭ Biełaviežy.
Miaściny ŭzdoŭž raki ad čyhunki da Maskoŭskaj šašy raniej ličylisia nieprachodnymi. I ciapier našy rovary zaryvajucca ŭ piasok, tamu prychodzicca čaściej pieramiaščacca nahami. Šyrokaje rukatvornaje rečyšča kanału Muchaviec pobač, ale jon uvieś zaros travami, i vada źbirajecca ŭ im tolki kala šluzaŭ, stvarajučy kazačnyja, pastajanna źmienlivyja karciny ź zialonaj raski. Šyrokaja i doŭhaja dalina kanału prahladajecca da samaha kraju dalokaha lesu, ale niejkaja ciša visić nad usioj pojmaj.
Pčalar z Arančyc, haspadar dobra zamaskavanaha pčalnika na ŭźleśsi, na pytańnie pra raku i žyŭnaść u joj sumna adkazaŭ: «Jakaja heta raka, truba vadaściokavaja!» Spračacca nia budziem, biez melijaracyi nie abyścisia — patrebny pašy, sienakosy, pali, ale ci patrebna takaja melijaracyja? Darečy, pieršaje melijaravańnie ziemlaŭ u basejnie Muchaŭca jašče ŭ XVI st. pačała zhadanaja ŭžo karaleva Bona Sforca.
Chutar Vajsady
Doŭhi čas nam nichto nie sustrakajecca. Spadarožniki biez sympatyj pazirajuć u moj bok — abiedzienny čas daŭno vyjšaŭ, — i ja daloka adryvajusia ad hrupy, kab nia čuć «kamplimentaŭ» na svoj adras. Narešcie z-za pavarotu vyrastaje chutar. Ja imčusia da adzinokaj postaci ŭ aharodzie, jakaja, pryniaŭšy mianie praz bauły na bahažniku rovara za karabiejnika, kryčyć i machaje rukami, što joj ničoha nia treba. Ale, daviedaŭšysia pra našyja sapraŭdnyja mety, spn.Lidzija akazvajecca haścinnaj haspadyniaj. Jana tut ža palacić, nakryŭšy abrus u dvary, hatavać nam jaječniu. Akazvajecca, my znachodzimsia na chutary Vajsady blizu pieršaha značnaha prytoku Muchaŭca — Dachłaŭki.
My abiedajem, słuchajučy haspadyniu chutaru. Raniej tut było 18 chutaroŭ, paśla chruščoŭskaha pierasialeńnia ŭ bujnyja vioski acaleła try. Dapamahli viertaloty — im byŭ patrebien aryjencir dla zachodu na zapasny aeradrom.
«Raki daŭno ŭžo niama, navat kamary siabie pačali pavodzić pa-inšamu. Raniej viasnoj pahuduć tut i źniknuć. A ciapier mienš zrabiłasia, ale niejkija razzłavanyja i ŭsio leta la chutaru taŭkucca. Niama kudy adlatać», — sa skruchaj kaža spn.Lidzija.
Dbajny laśnik
Bamaŭskaje voziera ŭźnikła padčas budaŭnictva aŭtamahistrali — spatrebiŭsia piasok. Hetaje miesca adpačynku i rybałki — udały rehulatar vady i ŭ samim Muchaŭcy. Jano nazapašvaje jaje, kali vady navokał šmat, i pastupova addaje, kali adčuvajecca deficyt vilhaci. Karotki ŭčastak ad prytoku Dachłaŭki da voziera — adziny niekranuty na ŭsim praciahu Muchaŭca.
Karaleŭski kanał źjaŭlajecca staroj zakinutaj častkaj vodnaha šlachu z Dniapra da Buhu, pabudavanaha ŭ 1848 h. Na im dahetul častkova zachavalisia bierahavyja pałosy — bakavyja ŭmacavańni bierahoŭ.
My jašče ź viečara pabačyli čyściniu vakoł voziera, ale byli pryjemna ździŭleny, kali ranicaj da nas padjechaŭ miascovy laśnik i vietliva paprasiŭ pakinuć paśla siabie paradak. My padziakavali jamu za taki napamin i nazirali jašče niejki čas, jak jon z rydloŭkaj nie śpiašajučysia abyšoŭ voziera, pahutaryŭ z kožnym rybakom i spakojna pajechaŭ pa svaich lasnych spravach.
U honar karalevy Bony
Niekali ŭ Kobrynie ŭ miescy ŭpadzieńnia Kobrynki ŭ Muchaviec isnavaŭ kniaski zamak. Kala 1497 h. apošni kobrynski kniaź Ivan Siamionavič pabudavaŭ Spaski manastyr. Z taho času zachavaŭsia adzin budynak. My na niekatory čas zatrymlivajemsia la draŭlanaj Śviata-Mikałajeŭskaj carkvy j muravanaha Alaksandra-Nieŭskaha saboru, jakija, jak brama, adkryvajuć ahlad na abodva baki zusim inšaha Muchaŭca — paŭnavodnaha i šyrokaha. Adsiul jon sudnachodny. Pobač u jaho ŭpadaje kanał Bona, nazvany ŭ honar lehiendarnaj biełaruskaj karalevy.
Dniaproŭska-Buski kanał, kudy ŭvachodzić raka Muchaviec ad Kobryna da Bieraścia, — składanaja hidratechničnaja systema. Ad šluza №12 na Prypiaci i da Bieraścia — 146 kilametraŭ z hidravuzłami, napornymi dambami, kanałami, jakija žyviać vadoj, i inšymi zbudavańniami. Značnaj častkaj vady kanał i razam ź im Muchaviec papaŭniajecca praź Biełaaziorski kanał, što žyvicca vierchniaj Prypiaćciu praz Valaŭskaje i Biełaje aziory. Biełaje voziera — adziny vypadak u Biełarusi, kali dziaržaŭnaja miaža pamiž Biełaruśsiu i Ŭkrainaj idzie praź siaredzinu voziera. Vychodzić, svaju častku vady i zabirajem.
Raka žyćcia
Ad Kobryna da Navasadaŭ Muchaviec trymajecca sprava ad aŭtastrady na Bieraście. Na hetym učastku niama nivodnaha mosta cieraz raku ci paromnych pierapraŭ — jany pieraškadžajuć sudnachodztvu.
U vioscy Čaravačycy nam sustrełasia baba Viera, što basanož žvava išła da raki. My sieli ŭ łodku, i kabieta viesieła ŭziałasia za viasło: «Letaś staršynia kałhasu vydavaŭ dačku zamuž. Carkva na druhim baku ŭ Čaravačycach, tamu niaviestu pierapraŭlali łodkaj cieraz Muchaviec. Na zvarotnaj darozie jana pa race raskidvała kvietki — usio fatahrafavali. Takija pryhožyja fatahrafii vyjšli». Navakolnuju pryhažość — ich štodzionnaje žyćcio — miascovyja žychary zaŭvažajuć tolki na fatazdymkach.
Pierad svaim upadzieńniem u Buh Muchaviec robić fint i razdvojvajecca na dva rukavy — pravy i levy. Bieraście ŭźnikła tysiaču hod nazad mienavita na mysie la jaje levaha rukava. Moža, u siamiejnyja spravy Muchi i Viecu ŭmiašałasia maleńkaja i zusim zabytaja bieraściejskaja račułka Uhrynka, i, pasvaryŭšysia, Mucha i Viec razyšlisia, sastupiŭšy pryhožaje miesca dla staražytnaha horadu.
Kali da Bieraścia zastavałasia zusim drabiaza, u padarožža ŭmiašałasia navalnica, što chutka išła nam nasustrač. Padmočany daždžom finiš nijak nie paŭpłyvaŭ na naš nastroj. Praź niejki čas my znoŭ nakirujemsia na rovarach da čarhovaj bieraściejskaj raki.
Pružany—Doŭhaje—Kobryn—Bieraście
∎
Pieršaja zhadka pra Kobryn adnosicca da 1287 h. Nazvu atrymaŭ ad prytoku Muchaŭca Kobrynki. Z 1404 da 1519 h. byŭ centram Kobrynskaha kniastva, što ŭźnikła ŭ vyniku padziełu ŭładańniaŭ kniazia Fiodara Ratnienskaha — syna vialikaha kniazia litoŭskaha Alhierda. U 1589 h. jamu było nadadziena Mahdeburskaje prava i hierb — ščyt z vyjavaj Božaj maci i śviatoj Hanny.
∎
Muchaviec — pravy prytok Buhu. Daŭžynia — 123 km. Utvarajecca ad źlićcia kanalizavanych rečak Mucha i Viec pad Pružanami. Raka nazyvajecca kanałam Muchaviec. U jaje ŭpadajuć račułki Dachłaŭka, Žabinka, Traścianica, Asipoŭka i Ryta, kanał Dniaproŭska-Buski. Sudnachodnaja ad Kobrynu da Bieraściejskaha portu.
∎
Raniej tut było 18 chutaroŭ, paśla chruščoŭskaha pierasialeńnia ŭ bujnyja vioski acaleła try. Dapamahli viertaloty — im byŭ patrebien aryjencir dla zachodu na zapasny aeradrom.
∎
Pieršyja zhadki pra Pružany adnosiacca da 1433 h. Da 1519 h. jany naležali Kobrynskamu kniastvu, zatym karalevie Bonie Sforcy i jaje dačce Hańnie. Jana dała horadu Mahdeburskaje prava, piačatku i hierb (1588).
