Adnak pa‑sapraŭdnamu 14 lipienia zapomniłasia jak dzień naradžeńnia majho Nastaŭnika — prafesara Hieorhija Štychava, ź jakim los mianie paznajomiŭ u siaredzinie listapada 1985 hodu, kali ja, małady aśpirant, byŭ raźmierkavany da jaho pisać kandydackuju dysertacyju.
 Hieorhi Štychaŭ |
Hieorhi Štychaŭ naradziŭsia 14 lipienia 1927 h. u vioscy Staraja Bielica Homielskaha rajonu, u siamji školnaha nastaŭnika. Jaho baćka Vasil byŭ dvojčy aryštavany (1933 h. i 1937 h.) i zahinuŭ u HUŁAHu. Čaho moh čakać u tyja strašennyja časy biełaruski intelihient?
Vajna ŭ 1941 h., padčas abarony Leninhrada, zabrała i starejšaha brata sp.Štychava. Vajennaje dziacinstva, pa‑sapraŭdnamu ciažkaje, mała chto ŭspaminaje z achvotaj. Tamu spadar Hieorhi nikoli sa mnoju nie razmaŭlaŭ pra vajnu.
Cikavy fakt asabistaha žyćcia: hetaha cudoŭnaha čałavieka redka suadnosili ź jaho charaktaram i ŭčynkami. Vyśviatlajecca, što z 1947 da 1950 h. Hieorhi Štychaŭ vučyŭsia na filazofskim fakultecie Leninhradzkaha ŭniversytetu. Adnak paśla troch hadoŭ vyvučeńnia «stalinskaj filazofii», jon viartajecca na Radzimu. I možna śćviardžać, što H.Štychaŭ zastaŭsia myślarom, bo spałučyŭ pryrodnuju mudraść z surjoznymi viedami ŭ filazofii. Šmat razoŭ davodziłasia čuć pra spakojny charaktar Štychava, navat pra peŭnuju naiŭnaść u pavodzinach, a jaho biesskandalnaść i dabrynia ahulnaviadomyja. Heta ŭsio možna nazvać filazofijaj žyćcia mudraha čałavieka, jaki pry hetym pryncypovy i śmieły.
Z 1950 h. H.Štychaŭ dzieviać hadoŭ pracuje nastaŭnikam u roznych škołach Homielščyny i Haradzienščyny. Adnačasova jon zavočna navučajecca na histaryčnym fakultecie BDU, jaki paśpiachova zakančvaje ŭ 1956 h. Praz try hady, u 1959 h., 32‑hadovym, Hieorhi Štychaŭ pastupaje ŭ aśpiranturu Instytutu historyi AN BSSR pa specyjalnaści «Archiealohija».
H.Štychaŭ adnosicca da pieršaha ŭłasna biełaruskaha paślavajennaha pakaleńnia archieolahaŭ: Pobal, Isajenka, Łysienka, Čarniaŭski, Źviaruha, Karobuškina i samy małady ź ich Tkačoŭ. Da ich archiealahičnuju karjeru pačynali rabić u biełaruskaj Akademii Navuk maskvič Leanid Alaksiejeŭ i ŭradženiec Tuły Eduard Zaharulski. Temaj dysertacyi maładoha navukoŭca byŭ staražytny Połacak u ICH‑CHIII st. Hety symbal biełaruskaha minułaha i padmurak sučasnaj biełaruskaj śviadomaści. Kandydackaja dysertacyja Štychava na hetuju temu stała pieršaj u biełaruskaj histaryčnaj navucy manahrafijaj pra samy stary horad Biełarusi.
Na siońnia prafesar Štychaŭ — aŭtar 500 navukovych, navukova‑metadyčnych i navukova‑papularnych pracaŭ. U 1975 h. pabačyła śviet manahrafija «Drievnij Połock ICH—CHIII vv.», dapracavanaja i pašyranaja versija kandydackaj dysertacyi.
Nastupnym krokam u daśledavańniach stała šmathadovaje archiealahičnaje vyvučeńnie inšych haradoŭ Połaččyny. Raskopki ŭ Viciebsku, Łukomji, Zasłaŭi, Łahojsku, Kopysi, staražytnym Barysavie, Miensku i jaho papiaredniku — haradziščy na rečcy Miency. Vynikam hetych pracaŭ była manahrafija «Harady Połackaj ziamli (ICH‑CHIII stst.)», vydadzienaja ŭ 1978 h. Na jaje padstavie ŭ 1983 h. u Kijevie była abaronienaja doktarskaja dysertacyja. Hety amal 5‑hadovy razryŭ byŭ źviazany ź pieraškodami, jakija ładzili maskoŭskija navukoŭcy pravincyjnamu daśledčyku.
H.Štychaŭ — samy paśladoŭny prychilnik mierkavańnia, što pieršapačatkovy Miensk u Ch st. raźmiaščaŭsia na bierahach rečki Miena (Mienka), prytoku Pcičy, i byŭ pieraniesieny na bierahi Śvisłačy tolki ŭ treciaj čverci CHI st. Jaho arhumentacyja pa hetym pytańni nabyvaje ŭsio bolš adnadumcaŭ. Uvohule, u tahačasnych pracach H.Štychava sustrakajem vysokaha ŭzroŭniu analityčnaść (nia vielmi charakternuju dla ajčynnaj archiealohii).
Hieorhi Štychaŭ na praciahu 1983—1990 h. kiravaŭ sapraŭdnymi vyratavalnymi raskopkami ŭ stalicy na miescy budaŭnictva stancyi metro «Niamiha». Ciapier pra padobnaje mierapryjemstva ciažka navat maryć. Čaściej za ŭsio davodzicca abmiažoŭvacca nievialikimi płoščami, a jašče horš — tolki archiealahičnymi nahladami. Zakanadaŭcami mody źjaŭlajucca niekatoryja supracoŭniki Instytutu historyi NAN Biełarusi, a ich zastupnikami — čynoŭniki z departamentu pa achovie historyka‑kulturnaj spadčyny Ministerstva kultury RB…
Nastupnym važnym nakirunkam navukovaj dziejnaści praf. H.Štychava źjaŭlajucca prablemy etnakulturnych pracesaŭ na biełaruskich ziemlach u rańnim siaredniavieččy. Z hetaj metaj jon daśledavaŭ bolš za 300 kurhanoŭ u 29 punktach. Vyniki daśledavańniaŭ pradstaŭlenyja ŭ jahonaj manahrafii «Kryvičy: pa materyjałach kurhanoŭ u Paŭnočnaj Biełarusi» (1992). H.Štychaŭ byŭ kurataram raskopak mohilnika ŭ Iźbiščy Łahojskaha rajonu, jaki byŭ daśledavany poŭnaściu. Heta vyklučny vypadak u sučasnaj biełaruskaj archiealohii.
Prafesar Štychaŭ siońnia samy vialiki navukovy aŭtarytet pa historyi i archiealohii Połackaha kniastva. Mienavita praf. H.Štychaŭ pieršym publična vystupiŭ suprać palityzavanaj tezy pra isnavańnie adzinaj «staražytnaruskaj narodnaści» i «staražytnaruskaj dziaržavy». Ciapier ža tolki adepty rasiejskaj imperskaj idealohii, addanyja «łukašenkaŭskaj uładzie», na čysta palityčnych arhumentach baroniać advarotnaje.
Vynikam navukova‑pedahahičnaj dziejnaści praf. Hieorhija Štychava źjaŭlajucca 19 kandydataŭ histaryčnych navuk i 2 daktary histaryčnych navuk. Tema amal kožnaha źviazanaja ź siaredniaviečnaj historyjaj i archiealohijaj Połackaj ziamli i susiednich rehijonaŭ. Skłałasia cełaja škoła — «štychaŭskaja». Heta Jakaŭ Ryjer, Vadzim Šadyra, Aleh Trusaŭ, Valancin Sobal, Ludmiła Dučyc, Aleś Kušniarevič, Siarhiej Tarasaŭ, Ihar Marzaluk, Juraś Bochan, Andrej Januškievič, Marat Klimaŭ, Dzianis Duk dy inšyja.
Prafesar Štychaŭ nikoli nia zdradžvaŭ biełaruskaści dziela niejkich kirujučych pasadaŭ. Nia dziŭna, što ŭ 1992—1994 h. jon byŭ abrany pieršym prezydentam Biełaruskaj asacyjacyi achviaraŭ palityčnych represij. Usie viedajuć, ź jakoj enerhijaj, radaściu i achviarnaściu H.Štychaŭ zaniaŭsia napisańniem biełaruskich školnych padručnikaŭ. Jamu, jak specyjalistu pa siaredniaviečnaj, historyi nakanavana było stvaryć padručniki pa historyi Biełarusi staražytnaha času i siarednich viakoŭ, a heta dla dzietak 5 i 6‑ch klasaŭ, a taksama adpaviednyja raździeły dla vučniaŭ 10 klasaŭ. Jon biez usialakaj akademičnaj pychi supracoŭničaŭ jak z roŭnymi suaŭtarami z nastaŭnikami‑metadystami V.Rakuciem (dla 6 klasy), U.Plaševič i V.Fiadutaj (dla 5 klasy).
Mienavita tyja pamiatnyja padručniki H.Štychava stali krynicami farmavańnia nacyjanalnaj śviadomaści ŭ školnikaŭ. Praŭda, časam davodzicca čuć pra składanaść albo niedaskanałaść pieršych biełaruskich padručnikaŭ. Mahčyma. Adnak, stvareńnie takoj dalikatnaj rečy, jak padručnik historyi, patrabuje praciahłaje davodki, supolnych namahańniaŭ navukoŭcaŭ z nastaŭnikami.
Siońnia na źmienu navucy ź jaje ščyrymi dyskusijami, adkryćciami i pamyłkami, pryjšli «pachmurnyja, šeryja dni z napružanaj atmasferaj». Ale ŭ razmovach z takimi navukoŭcami, jak Štychaŭ, u ichnaj mudraści, nabyvaješ pazytyŭnuju enerhiju. I vieru.
