Adkul pajšli «čarka i skvarka» + fota 3

Adkryła imprezu staršynia Rady ZBS «Baćkaŭščyna» Nina Šydłoŭskaja

Prysutnyja ŭšanoŭvajuć pamiać pamierłych 5 i 6 sakavika viadomych dziejačaŭ biełaruskaha zamiežža -- Valancina Hryckieviča i zabitaha ŭ Vilni Ramana Vajnickaha.

Vystup redaktarki knih, daśledčyka emihracyi Natalli Hardzijenki.

Vystupaje litaraturaznaŭca Cichan Čarniakievič.

Vystup linhvista Źmitra Saŭki.

Rychtujecca da vystupu Adam Maldzis.

Adam Maldzis.

Hanna Kiślicyna.

Ježa dla litaraturaznaŭcaŭ

Dva z pradstaŭlenych vydańniaŭ zacikaviać pieravažna daśledčykaŭ litaratury. Tamu na prezientacyi im nadavałasia mienš uvahi. Viadoŭca imprezy, historyk Natalla Hardzijenka, skazała kolki słovaŭ pra kožnaje.

Almanach «Zapisy Biełaruskaha instytuta navuki i mastactva», jaki isnuje z 1953 hoda, vychodzić u Ńju-Jorku apošnim časam raz na hod.

Novy numar pryśviečany biełaruskaj litaratury — jak emihracyjnym piśmieńnikam, tak i litarataram mietrapolii, pieravažna mižvajennaha pieryjadu.

Tut źmieščanyja fotaarchivy piśmieńnika Jurki Vićbiča, davajennyja dakumienty litaraturaznaŭcy Antona Adamoviča i jahonaje listavańnie z paetam Michasiom Kavylom, dzie jon vučyć jaho pisać saniety, a taksama poŭnaja biblijahrafija artykułaŭ Maksima Bahdanoviča ŭ niamieckamoŭnym i emihracyjnym druku.

U knizie amierykanskaha biełarusa, archivista, daśledčyka Lavona Jureviča «Žanry» razhladajucca niekatoryja napramki biełaruskaj emihracyjnaj litaratury.

Tut jość teksty, pryśviečanyja śpiecyfičnamu humaru dyjaspary, traviełoham — natatkam emihrantaŭ pra padarožžy, u tym liku i na radzimu, u BSSR.

Nadajecca ŭvaha bijahrafijam, pierakładam, što rabilisia za miažoj, dy inšym žanram, jakija isnujuć u emihranckim asiarodku. Kniha zrabiłasia dvaccać pieršym vydańniem u sieryi «Biblijateka Baćkaŭščyny», jakaja papularyzuje viedy pra biełaruskuju dyjasparu. Nina Šydłoŭskaja, staršynia Rady Zhurtavańnia biełarusaŭ śvietu «Baćkaŭščyna», adznačyła: «Knihi, što vychodziać u hetaj sieryi, vučać, jak zachoŭvać Biełaruś niezaležna ad taho, dzie ty žyvieš. Bo dla nas jak nacyi nie vielmi vialikaj i ź ciažkaj dolaj vielmi važna, kab biełaruskaje žyćcio isnavała nie tolki na radzimie, ale i ŭ tych krainach, kudy volaj losu traplajuć našyja ludzi».

Biełaruski Ilf i biełaruski Piatroŭ

Nastupnyja dźvie knihi mohuć stać adkryćciom nie tolki dla znaŭcaŭ biełaruskaj emihracyi, a dla luboha prychilnika dobraha čytva.

Pra ich hetym viečaram kazali šmat, z zachapleńniem i haračymi zaklikami «čytać usim».

Daśledčyk Cichan Čarniakievič pryznaŭsia, što da taho, jak atrymaŭ prapanovu zrabicca redaktaram-układalnikam knihi Lavona Savionka «Tvory», nikoli nie čuŭ pra hetaha aŭtara. U knizie sabranyja daemihracyjnyja tvory piśmieńnika-fieljetanista i teksty, napisanyja padčas akupacyi, jakija paśla jaho adjezdu ŭ ZŠA byli niezasłužana pakinutyja biez uvahi na radzimie.

«Lavon Savionak — adzin z najlepšych satyryčnych piśmieńnikaŭ savieckaha času, heta biełaruski Ilf i Piatroŭ. U 1920-ja hady jon byŭ karespandentam haziety „Savieckaja Biełarusija“, na toj čas jašče biełaruskamoŭnaj,

i tam drukavaŭ svaje fieljetony. Biezumoŭna, temy byli śpiecyfičnyja, časta davodziłasia „adhukacca na zadačy kampartyi“, ale pisaŭ jon tak pa-majstersku, što kožnaje słova ažno źvinieła. Kali ja pieradrukoŭvaŭ ich u čytalnaj zale, časam ažno nie moh strymacca ad śmiechu, — kaža Čarniakievič, na dumku jakoha satyryčny talent Savionka možna pastavić navat vyšej za talent Mryja. — Absalutna niezrazumieła, jak niekatoryja fieljetony mahli być nadrukavanyja ŭ toj čas. Bo davodziačy peŭnuju źjavu rečaisnaści da absurdu, jon pakazvaŭ idyjatyzm niekatorych situacyj. Tak što heta byŭ apazicyjny tavaryš».

«Dziońnik 1943–1947» Dźmitryja Siamionava — chłopca, jaki nie byŭ viadomym dziejačam ni na radzimie, ni ŭ emihracyi, — źjaŭlajecca ŭnikalnym histaryčnym dakumientam.

Zapisy, jakija vypadkova zachavalisia ŭ siamji aŭtara, vialisia ŭ 1943 hodzie ŭ akupavanym Minsku i padčas uciokaŭ za miažu. Historyka Antona Rudaka jany zacikavili najpierš jak adlustravańnie tahačasnaha moładzievaha asiarodku ŭ stalicy.«Jak ni dziŭna hučyć, u časie akupacyi ŭ Minsku moładź faktyčna dałučyłasia da ahulnajeŭrapiejskaj infarmacyjnaj i kulturnaj prastory. Ludzi hladzieli filmy i słuchali muzyku, papularnuju ŭ Jeŭropie, čaho nie było da vajny. Navat podpisy na fotazdymkach i vinšavalnych paštoŭkach moładź rabiła pa-niamiecku, — kaža Rudak. — Cikava, što Siamionaŭ u pieryjady zachapleńnie roznymi dziaŭčatami ŭ zapisach pierachodzić na ruskuju movu. Značyć, dziońnik jon vioŭ nie tolki dla siabie ci naščadkaŭ, ale i kab dać pačytać».

Adkul pajšli «čarka i skvarka»

Litaraturny krytyk Hanna Kiślicyna znajšła suviaź pamiž dziońnikami Siamionava i samym bujnym satyryčnym tvoram Savionka «Zapiski emihranta» («Dzieńnik Iv. Iv. Čužaninava»), bo jany apisvajuć adnu i tuju ž rečaisnaść, čas akupacyi ŭ Minsku.

«Niadaŭna ja daviedałasia, što ŭ 1950-ja hady ŭ Minsku była chvala antysiemityzmu. Mianie zacikaviła: jak heta mahło być paśla stolkich niavinnych achviaraŭ, biełarusy ž pavinny byli škadavać jaŭrejaŭ.

Pračytaŭšy hetyja teksty, ja zrazumieła, što biełarusy mahli nie bačyć nie toje, što adbyvałasia pobač ź imi ŭ adnym horadzie, a navat na susiednich vulicach, — apaviadaje Kiślicyna. — Kali ŭ Siamionava słova „niemcy“ paru razoŭ zhadvajecca — tančyli razam ci hrali ŭ fanty, to ŭ Savionka jaho ŭvohule niama. Možna, akazvajecca, pražyć na hetaj terytoryi i nie bačyć voraha, a bačyć tolki toje, što ŭvasablaje biełaruskuju nacyjanalnuju ideju — čarku i skvarku. Kniha Savionka raźbiła majo ŭjaŭleńnie, što hetaja aktualizacyja čarki i skvarki źjaviłasia ŭ 1990-ja. Bo ŭ knizie hety frazieałahizm zhadvajecca šmatkroć: kali spačatku „čarka, skvarka i ciopły žanočy bok pahładzić“, to bližej da kanca vajny pra bok užo niama, vidać, trošku raschaciełasia».

Hanna Kiślicyna raskazała, što tvor Savionka ździviŭ jaje mnohimi akaličnaściami staličnaha žyćcia:

i apisańniem šlubu pad akupacyjaj, kali žanilisia dziela niekalkich palitonaŭ ci miachoŭ muki, i zapatrabavanaściu roznych varažbitak, cyhanak i chiramantaŭ, da jakich ludzi chadzili, kab daznacca pra svaju budučyniu, i raptoŭnaj relihijnaściu ŭ ateistyčnym asiarodku.

«Zdajecca, što śmiešnaje mahło być ŭ toj vajnie? Ale praz movu možna raśśmiašyć, navat apisvajučy samyja trahičnyja situacyi.

Heta redkaja kniha ad emihrantaŭ, nad jakoj ty nie siadziš i nie nudzišsia, raźbirajučy składanuju movu, a možaš prosta paviesialicca», — dadała jana naprykancy i paraiła ŭsim jaje pračytać.

Alaksandra Dorskaja, fota Zaryny Kandraćjevaj

Chočaš padzialicca važnaj infarmacyjaj ananimna i kanfidencyjna? Pišycie redaktaru «Našaj Nivy» ŭ TH