Vilejka, kaścioł Uzvyšeńnia Śviatoha Kryža.
Vilejka, carkva Prapadobnaj Maryi Jehipieckaj.
Vilejka, pomnik Azi Asłanavu.
Kuraniec, mahiły paŭstancaŭ i polskich žaŭnieraŭ.
Pomnik paŭstancam u Kurancy byŭ takim. Siońnia ad jaho zachavałasia nižnija častka.
Karekaŭcy. Niekali tut pavinien vyraści dubovy haj.
Kaścianievičy, kaścioł Biezzahannaha Začaćcia Najśviaciejšaj Dzievy Maryi.
Kaścianievičy.
Kastyki, carkva ŭ imia 40 pakutnikaŭ Sievaścijskich.
Kamiena, Varacišyn kryž.
Biahoml.
Biahoml, Muziej narodnaj słavy.
Biahoml, kolišniaja vinakurnia.
Biahoml, carkva Usich Śviatych.
Biahoml, carkva Usich Śviatych.
Šunieŭka.
Šunieŭka.
Dokšycy, Pakroŭskaja carkva.
Dokšycy, kaścioł Najśviaciejšaj Trojcy.
Dokšycy.
Dokšycy, kolišniaja miačeć. Fota radzima.org.
Dokšycy, tatarskija mohiłki. Fota globus.tut.by.
Dokšycy, tatarskija mohiłki. Fota radzima.org.
Daŭhinava, kaścioł Śviatoha Stanisłava.
Daŭhinava, carkva Śviatoj Trojcy.
Daŭhinava, sinahoha albo ješybot.
Daŭhinava, tut pravodzili rytualnaje amyvańnie jaŭrejaŭ pierad pachavańniem.
Vilejka tak i nie zmahła vyraści da bujnoha horada. Niahledziačy navat na toje, što niekalki hadoŭ heta byŭ centr adnajmiennaj vobłaści. Navat jašče ŭ kancy 1960 — pačatku 1970-ch hadach była ideja horad zrabić kurortnym: adpaviedna pavialičyć pa terytoryi i nasielnictvu. Akurat vadaschovišča adkryli.
Piotr Mašeraŭ padtrymaŭ ideju, kab siudy ź Minska jeździli elektryčki. Ale nie zadałosia.
Adna sa znajomych nastaŭnic (daŭno na piensii) raskazvała, što Vilejku vybrała dla raźmierkavańnia mienavita praz abiacańni vykładčykaŭ, što horad pačnie raści. Ale razmovy zastalisia razmovami. Mašeraŭ, miž inšym, u časy vajny byŭ pieršym sakratarom Vilejskaha padpolnaha abkama ŁKSMB. Na budynku rajonnaha Savieta deputataŭ (tut jon pracavaŭ) adkryta pamiatnaja doška savieckamu kiraŭniku.
Hodam pieršaha ŭzhadvańnia horada ŭ piśmovych krynicach ličyŭsia 1599. I 400-hodździe horada adznačyli z pompaj. A paśla znajšlisia dakumienty, pa jakich horad pastareŭ na 139 hadoŭ.
U horadzie mała zachavałasia pomnikaŭ architektury. Samyja vieličnyja — kaścioł Uzvyšeńnia Śviatoha Kryža (sioleta adznačaje stahodździe) i carkva Prapadobnaj Maryi Jehipieckaj. Carkva paŭstała paśla zadušeńnia paŭstańnia Kalinoŭskaha. Raskazvajuć, u chramie i da siońnia zachavaŭsia pamiatny znak u honar «ruskaj šabli».
Abiedźvie śviatyni stajać pa roznyja baki vulicy 17 vieraśnia. Kali spuścicca ŭniz pa vulicy, to sprava ŭbačycie pomnik u honar 150-hodździa ekśpiedycyi hrafa Kanstancina Tyškieviča pa Vilii. Tady, u 2007, biełarusy sumiesna ź litoŭcami prapłyli ad vytokaŭ Vilii da jaje ŭpadzieńnia ŭ Nioman (u Litvie). Z taho času takija vandroŭki (pa ŭsim maršrucie albo častcy) stali rehularnymi.
Staraja zabudova zachavałasia na vulicy Savieckaj. Tamaka, darečy, znachodzicca i pomnik savieckamu hienierału Azi Asłanavu. Tankavaja bryhada pad kamandavańniem Asłanava vyzvalała ŭ 1944 Vilejku ad niemcaŭ. U našy dni azierbajdžanskaja dyjaspara praspansiravała ŭstanoŭku pomnika. Fundatary chacieli pastavić jaho ledź nie ŭ centry horada, ale chapiła razvažlivaści ŭ haradskich bosaŭ, kab admovicca ad hetaha. I tak vyhladaje dziŭna, što vialiki pomnik azierbajdžancu horad maje, a kamuści z nacyjanalnych dziejačaŭ (chaj by i mienšy) — nie.
Što da starych budynkaŭ, to zachavałasia turma (vuł. Pieršamajskaja). Siońnia tut raźmiaščajecca ankałahičny dyspansier.
Turma paŭstała ŭ 1856. I nikoli nie pustavała. Pry carskaj uładzie tut siadzieŭ Symon Rak-Michajłoŭski, pry palakach — Valancin Taŭłaj, z prychodam savietaŭ u 1939 — Anton Łuckievič, pry niemcach — Barys Kit...
Da mahiły paŭstancaŭ
Na vyjeździe ź Vilejki ŭ bok Kuranca (źleva pry darozie) možna spynicca kala pomnika źnikłym vioskam. Tut pieraličany vioski rajona, jakich nie stała pa roznych pryčynach: spalili nacysty, zatapili pry adkryćci vadaschovišča... Pobač znachodzicca pomnik zahinułamu ekipažu samalota SU-2 — pamiatka vajennaj historyi.
U Kurancy zachavałasia mahiła 18 paŭstancaŭ Kastusia Kalinoŭskaha. Chto dakładna, źviestak niama.
Pobač ź imi pachavany polskija žaŭniery časoŭ polska-savieckaj vajny. Pachavańni znachodziacca tam, dzie raniej stajaŭ kaścioł, jaki razbambili ŭ kancy vajny. Kali ŭžo ŭ mirny čas viaskoŭcy ratavali ad biazbožnych kamunistaŭ kaścielnyja rečy, adnamu mieściču trapiŭ u ruki ksiandzoŭski albom. Tak jon i zachoŭvaŭ ci nie sotniu starych zdymkaŭ. Raskazvajuć, što ŭ 1957 kamitetčyki pačali šukać tyja artefakty. I ŭ viaskoŭca albom zabrali. Jon paśpieŭ tolki paru zdymkaŭ prychavać. Siarod ich — i adzina viadomaje fota pomnika paŭstancam Kalinoŭskaha ŭ Kurancy. Da siońnia ad pomnika zachavałasia tolki nižniaja častka.
Što tyčycca śviatyniaŭ, u vioscy dziejničaje pravasłaŭnaja carkva Naradžeńnia Božaj Maci (1870).
Unikalny chram pad sučasnaj vahonkaj
Dalej kirujemsia na Kaścianievičy. Sprava budzie vioska Karekaŭcy. U joj u 1815 naradziŭsia polskamoŭny piśmieńnik Edvard Žalihoŭski (Anton Sava), miž inšym, jahony ŭnuk — polski hienierał Lucyjan Žalihoŭski. Za ŭdzieł u tajnym studenckim tavarystvie ŭ Tartu Edvard adpaviŭsia za kraty. A za antypryhońnickuju paemu «Iardan» byŭ vysłany ŭ Pietrazavodsk. Siabravaŭ z Tarasam Šaŭčenkam. U honar taho siabroŭstva kala vioski staić pamiatny znak i zakładzieny dubovy haj.
Kaścianievicki kaścioł Biezzahannaha Začaćcia Najśviaciejšaj Dzievy Maryi sioleta adznačaje 250-hodździe.
Paŭstaŭ jon, jak časta było, na miescy draŭlanaha chrama. U kaściole chryścili Evarda Žalihoŭskaha i jaho sučaśnika Ihnacyja Chodźku. Apošni, darečy, naradziŭsia ŭ majontku Zabłoščyna, jaki raźmiaščaŭsia akurat za kaściołam, dzie siońnia znachodzicca ambułatoryja. Tam u naš čas paŭstaŭ pamiatny znak piśmieńniku. A što da materyjalnych pamiatak časoŭ Ihnacyja — lipy, jakija niekali saboj utvarali altanku.
Na kaścianievickich mohiłkach pachavanaja rodnaja siastra paeta Maksima Tanka Viera. Jana zahinuła ŭ vajnu ad ruk partyzan. Kali vyrašycie naviedać mahiłu, šukajcie jaje ŭ pravym kucie.
U vaśmi kiłamietrach na ŭschod ad Kaścianievičaŭ lažać Kastyki. Admietnaść vioski ŭ carkvie ŭ imia 40 pakutnikaŭ Sievaścijskich. Chram padubavany ŭ siaredzinie XVIII st. Praŭda, nie skažaš, što pomnik nastolki stary, bo vonki ababity sučasnaj vahonkaj. Raskazvajuć, heta była inicyjatyva baciuški. Carkva ŭniesienaja ŭ Dziaržaŭny śpis historyka-kulturnych kaštoŭnaściej. Baciušku paśla nibyta aštrafavali za samaŭpraŭstva. Ale viartać nazad ničoha nie stali.
Z Kastykaŭ daroha lažyć na Kamiena. Tam zachavaŭsia
Varacišyn kryž — vałun z vyjavaj kryža. Jak pomnik epihrafiki, jon datujecca CHI-CHII stst. Daśledčyki śćviardžajuć, što vałun siudy trapiŭ ź ledavikom tysiačy hadoŭ tamu ź Finlandyi.
A zhodna z narodnaj lehiendaj, u taki kamień Boh pieratvaryŭ sielanina, jaki na Vialikdzień araŭ pole. Vidać, sielanin byŭ sapraŭdnym vołatam, kali kamień atrymaŭsia bolšym za dva mietry vyšynioj.
Partyzanskaja zona
Dalej jedziem na Biahoml. Kali ŭjazdžajecie ŭ pasiołak (kaliści heta byŭ centr asobnaha rajona, a siońnia ŭ składzie Dokšyckaha rajona), adrazu vyskokvajecie na samalot IŁ-14. Heta ŭ napamin pra partyzanski aeradrom u časy vajny (chacia kankretna hetaja madel samalota źjaviłasia ŭžo ŭ mirny čas). Heta tady, jak navakolle było akupavanaje, siudy latali savieckija kamandziry. Raskazvajuć, što niemcy niejak sunulisia ŭ pasiołak, ale pratrymalisia niadoŭha — znoŭ ich vybili partyzany.
Darečy,
uvieś Biahoml prasiaknuty mienavita historyjaj Vialikaj Ajčynnaj. Tut i Muziej narodnaj słavy, i pomnik u honar vyzvaleńnia pasiołka ŭ śniežni 1942, kali jon staŭ centram partyzanskaha kraju, i manumient u pamiać pra rasstralanych miascovych žycharoŭ...
Na adkryćci pomnika litoŭskamu lotčyku Piotr Mašeraŭ abiacaŭ Biahomlu vialikuju budučyniu. Nie załadziłasia, jak i ź Vilejkaj.
Zusim nietypovy pomnik architektury — carkva Usich Śviatych. Nietypovy pomnik nie tolki dla takoha skroź savieckaha miastečka, ale i Biełarusi ŭ cełym. Carkva nahadvaje armianskija chramy. Bolšaja jaje častka razburanaja. Pobač uzvodzicca novy budynak. Praŭda, niama pašparta abjekta. Ci heta budzie dom dla baciuški, ci Dom malitvaŭ?
U pasiołku zachavalisia budynak vinakurni i škoły (pabudavana ŭ 1890). U apošnim budynku siońnia raźmiaščajecca Muziej narodnaj słavy. A ŭ kolišniaj vinakurni — niajasna: nivodnaj šyldy niama.
Tatarskaje miastečka
Pa darozie na Dokšycy daroha lažyć praz Šunieŭku — miemaryjał ŭ pamiać pra spalenuju viosku razam z žycharami. U mai 1943 niemcy na mašynie padarvalisia na partyzanskaj minie i ŭ znak pomstvy spalili viosku.
Dokšycy zachavali pamiać pra prysutnaść tataraŭ u miastečku. Jany źjavilisia tut tolki ŭ XIX st. Ale,
miarkujučy pa pierapisach nasielnictva za pošnija dva stahodździ, musulman tut bolš za sotniu nie było (pa dadzienych apošniaha pierapisu, u horadzie pražyvaje 17 tataraŭ).
U 1920-ch paŭstała draŭlanaja miačeć. Biezumoŭna, jana była nie takoj vieličnaj, jak u arabskich krainach. Tym nie mienš, da siońnia ŭ źmienienym vyhladzie miačeć zachavałasia na vulicy Palavoj.
Raskazvajuć, što kali pavodle Ryžskaj mirnaj damovy Dokšycy adyšli ŭ skład Polščy, biahomlskija musulmanie, što zastalisia pad savietami, pazbavilisia mahčymaści chavać svaich rodnych na dokšyckim mizary (tatarskija mohiłki). Tolki ŭ 1939 takaja mahčymaść viarnułasia.
U horadzie zachavalisia dva pravasłaŭnyja chramy: Pakroŭskaj carkva (1903) i carkva Jana Bahasłova (1863). U apošniaj, praŭda, raźmiaščajecca Dom ramiostvaŭ.
Tut dziejničaje i kaścioł Najśviaciejšaj Trojcy. Jon paŭstaŭ u 1990-ch. Čym pryciahvaje, dyk svaim ubranstvam i ŭładkavanaściu terytoryi. A jašče kamiennymi kryžami vakoł chrama. Pry kaściole dziejničaje mužčynski klaštar kapucynaŭ.
U Dokšycach biare pačatak raka Biarezina. Da vytoku možna padjechać. Tolki ničoha zapaminalnaha. U inšym miescy rajona, darečy, pačynajecca jašče i raka Vilija.
Daŭhinava Źmitraka Biaduli
Z Dokšyc kirujemsia na Daŭhinava. Znoŭ Vilejski rajon. Jašče nie tak daŭno heta było jaŭrejskaje miastečka (zhodna z apošnim pierapisam nasielnictva, nivodzin čałaviek nie vyznaje siabie takim).
Tut žyła ciotka budučaha piśmieńnika Źmitraka Biaduli (Samuił Płaŭnik). Jaho adpravili vučycca ŭ miascovy ješybot (škoła rabinaŭ) paśla pačatkovaj jaŭrejskaj škoły.
Ale praz paŭhoda jon pieravioŭsia ŭ Ilju. Paźniej u Daŭhinava naviedvaŭsia ŭ biblijateku, dzie knihi dazvalali brać damoŭ. U adzin z prychodaŭ paznajomiŭsia z Vulfam Sosienskim. Vulf byŭ čytačom «Našaj Nivy». Jon i paznajomiŭ z hazietaj Płaŭnika. A paśla napisaŭ pra zdolnaha chłopca ŭ redakcyju. U 10-m numary za 1910 u «Paštovaj skryncy» čytajem: «Vaš piaśniar, kali moža pisać biełaruskija vieršy, — niachaj pryšle, buduć dobryja — achvotna nadrukujem». Tak adkryŭsia talent piśmieńnika. Pra prysutnaść Płaŭnika ŭ Daŭhinavie nahadvaje ścipły pamiatny znak.
Vializny kaścioł Sv. Stanisłava. Jaho pabudavali za dziesiacihodździe da paŭstańnia Kalinoŭskaha. Škada, što ŭ viaskovyja chramy byvaje ciažka trapić, bo jany zamknionyja. Biezumoŭna, mohuć ža niešta skraści niesumlennyja ludzi, ale jak tady achviaravać turystam na dziejnaść kaścioła? Zastajecca tolki šukać ksiandza ŭ miastečku.
Ad kaścioła zaŭvažny budynak z čyrvonaj cehły. Adny śćviardžajuć, što heta sinahoha, inšyja — ješybot. Jak by nie było sto hadoŭ tamu, siońnia tut pavietki.
Kali vieryć mieścičam, u Daŭhinavie siem mohiłak. Katalickija, pravasłaŭnyja, jaŭrejskija, pachavańnie polskich žaŭnieraŭ... Pobač ź jaŭrejskimi znachodzicca były budanak łaźni. Jaho pryznačeńnie vydajuć zafarbavanyja vokny z toŭstaha «butelečnaha» škła. Heta za savieckim časam. A jašče raniej tut pravodzili rytualnaje amyvańnie jaŭrejaŭ pierad pachavańniem.
U miastečku dziejničaje carkva Śviatoj Trojcy (1870).
Što jašče pahladzieć pa darozie
Vilejka — kamień Piłsudskaha; kryž z pachavańnia paŭstancaŭ Kalinoŭskaha ź vioski Milča (na terytoryi Rajonnych elektryčnych sietak).
Kamajsk (pierad Dokšycami) — carkva Śviatoha praroka Ilji (1800).
Dokšycy — pachavańnie polskich žaŭnieraŭ; jaŭrejskija mohiłki; flihiel ad siadziby Mikulskich.
Servač (paśla Daŭhinava) — reštki siadziby Kozieł-Pakleŭskich; rodavaja kaplica na mohiłkach.
 |
