obzor.lt
blogs.sky-radio.fm
Mastak Jan Kamaroŭski (J. Kamarauskas). Rezidencyja vialikich kniazioŭ litoŭskich. Papiera, akvarel, 1894 h.
H. Braŭn i F. Chohienbierh. Płan horada Vilni. 1581.
Unutrany dvoryk zamka na malunku XIX st.
Unutrany dvoryk zamka paśla restaŭracyi XXI st.
Na makiecie možna pabačyć strukturu Pałaca Uładaroŭ Vialikaha Kniastva.
Adbudovu viali z dapamohaj sučasnych technałohij, ale z maksimalnym adnaŭleńniem staradaŭnich materyjałaŭ.
Na cyrymonii adkryćcia Pałaca Uładaroŭ prysutničali kiraŭnictva dziaržavy, z supruhami.
Mnohija byli ŭ nacyjanalnych strojaŭ, ale prezidentka Dala Hrybaŭskajcie była prosta ŭ strohim sinim kaściumie.
Siarod 2000 haściej byli i kolišnija prezidenty Litoŭskaj Respubliki, i ciapierašniaja kiraŭnička krainy Dala Hrybaŭskajcie, jakaja vystupiła na cyrymonii z uračystaj pramovaju, adciemiŭšy, što hety Pałac adkryvajecca z pačatkam staršynstva Litvy ŭ Radzie ES, a koliś mienavita tut adbyvalisia padziei, što pradvyznačali los Jeŭropy. I tut spadarynia Hrybaŭskacie maje racyju. U pałacy žyli i spynialisia karali i vialikija kniazi Žyhimont Stary, Žyhimont Aŭhust, Ściapan Batura, Žyhimont Vaza, Uładzisłaŭ Vaza.
Adbudova Nižniaha zamka ŭ Vilni stała samym maštabnym prajektam takoha kštałtu nie tolki ŭ Litvie, ale i biesprecedentnym na ŭsioj postsavieckaj prastory, bo hety budynak byŭ razburany jašče ŭ pačatku XIX stahodździa, zadoŭha da źjaŭleńnia fatahrafii. Jašče ŭ siaredzinie XVII st. pałac byŭ mocna paburany i ŭžo nie moh być reprezientatyŭnaj rezidencyjaj. U druhoj pałovie XVIII st. tut pasialiłasia 25 roznych siemjaŭ. Reštki staroha Nižniaha zamka rasijskimi ŭładami byli razabranyja darešty ŭ 1801 h. A ŭ kancy XIX stahodździa byli zrytyja reštki vałoŭ, pazasypanyja ravy i raźbity park.
Mara pra ŭznaŭleńnie hetaha kompleksu ćvialiła dušy litoŭskich patryjotaŭ bolš za dva stahodździ. U mahčymaść jaho ŭznaŭleńnia ščyra vieryli litoŭskija adradžency pačatku XX stahodździa. I voś ich mary ŭrešcie ździejśnilisia.
Na chvali pierabudovy, va ŭmovach žorstkaha ekanamičnaha kryzisu, urad LitSSR znajšoŭ srodki, kab raspačać maštabnyja doŭhaterminovyja raskopki ŭ 1987. Jašče ŭ pačatku 1980-ch, u adbudavanym nanava Starym arsienale adkryŭsia najcikaviejšy Muziej dekaratyŭna-prykładnoha mastactva.
Padčas archieałahičnych daśledavańniaŭ byli vyjaŭlenyja askabałki kamiennych pabudovaŭ XIII—XIV st., padmurki i sutareńni XV--XVI st., rešty mazaik, padłohavaja plitka i kafli, kamiennyja i lapnyja detali azdobaŭ… Mietaličnyja znachodki kansiervujucca, restaŭrujucca i padrychtoŭvajucca dla zachoŭvańnia i ekspazicyi, adnačasova vykonvajecca ich jakasny mikrachimičny analiz, što dapamahaje vyznačyć skład spłavu, identyfikavać pakryćcio. Pry nieabchodnaści vykonvajucca renthienahrafičnyja daśledavańni, što spryjajuć vyznačeńniu stupieni zachavanaści znachodak ich struktury. Uvosień 1989 h. uskrytuju archieołahami padziemnuju častku pałaca pierakryli dacham sa škłopłastu i pačali ekspanavać dla publiki.
SSSR raspaŭsia, a maładaja Litva praciahvała archieałahičnyja, kansiervacyjnyja i prajektnyja raboty na hetym abjekcie. Tady zapanavała ideja adbudovy vialikakniaskaha pałaca Nižniaha zamka i prystasavańnie jaho pad rezidencyju prezidenta Litoŭskaj Respubliki, što dasiońnia mieścicca ŭ kolišnim pałacy Vilenskich hienierał-hubiernataraŭ. Navat Alhirdas Brazaŭskas, pieršy prezident Litvy, vykazaŭsia z hetaje nahody: maŭlaŭ, jamu niespakojna znachodzicca ŭ budynku, dzie raniej žyŭ Muraŭjoŭ-Viešalnik dy inšyja kiraŭniki akupacyjnych uładaŭ.
Sama niejmaviernaja, jak zdavałasia, ideja adbudovy Nižniaha zamka spravakavała haračuju palemiku ŭ litoŭskim hramadstvie i rašučy adpor siarod častki navukoŭcaŭ. Niekatoryja litoŭskija admysłoŭcy źviartali ŭvahu na toje, što najaŭnaj ikanahrafii vidavočna niedastatkova dla navukovaha adnaŭleńnia pałaca, pieradusim jaho ŭnutranaj struktury i interjeraŭ. Kali ž i niekatoryja palityki pasprabavali aburycca marnavańniem srodkaŭ, tahačasny litoŭski premjer, Adolfas Šlažavičus spasłaŭsia na “žadańnie nacyi”… Žorstka krytykavali hety prajekt i admysłoŭcy ź mižnarodnych arhanizacyjaŭ, pieradusim ź JUNIESKA, ale litoŭcy zdoleli davieści śvietu vysokuju jakaść i hruntoŭny navukovy padychod. Biełarusy taksama vielmi raŭniva sačyli za chodam hety pracaŭ.
Bo dla Biełarusi hety dośvied aktualny, jak, badaj ni dla koha inšaha. Prykład Vilni taki blizki!
Paśla doŭhich debataŭ, u 2000-m, hetym razam na chvali ekanamičnaha ŭzdymu, sojm Litvy pryniaŭ Zakon ab uznaŭleńni Pałaca vaładaroŭ. U 2002 hodzie pačalisia maštabnyja budaŭničyja pracy pa adbudovie Nižniaha zamka. U 2003 hodzie stvoranaja dendrachranałahičnaja łabaratoryja, u jakoj vyznačajecca ŭzrost znojdzienaj draŭniny. Kansiervujucca i restaŭrujucca kieramičnyja, šklanyja, burštynavyja znachodki. Pry supracoŭnictvie restaŭrataraŭ muzieja ź inšymi ŭstanovami i arhanizacyjami vykonvajucca chimičnyja, technałahičnyja, mastactvaznaŭčyja daśledavańni kieramičnych i šklanych znachodak, identyfikujucca składniki kieramiki, palivy, roščynaŭ, asablivaści ich vytvorčaści. Pieradusim hetyja daśledavańni prydalisia padčas adnaŭleńnia kaflanych piečaŭ.
Pry tym hetaj usielitoŭskaj budoŭli byŭ nadadzieny vyklučna publičny status – siudy vadzili ekskursii, była stvoranaja admysłovaja ekspazicyja pa historyi vilenskich zamkaŭ, repartažy adsiul rehularna źjaŭlalisia ŭ miedyjach…
Usie etapy rabot pravodzilisia na konkursnaj asnovie. Konkurs na vykanańnie i kaardynacyju prajektnych i daśledčych rabotaŭ vyjhraŭ Centr daśledavańnia zamkaŭ “Litoŭskija zamki” (Pilių Tyrimo Centras „Lietuvos pilys“). Pra takuju publičnaść i kankurencyjnaść nam, biełarusam, možna tolki maryć. Darečy, hramadski kantrol i maštabnuju hramadzianskuju dapamohu ździajśniaje niedziaržaŭny “Fond padtrymki Pałaca vaładaroŭ” (“Valdovų rūmų paramos fondas”) – zusim niečuvanaja situacyja ŭ Biełarusi.
Pieršapačatkova płanavałasia zakončyć budaŭničyja pracy da śviatkavańnia tysiačahodździa Litvy ŭ 2009 h., ale nie paśpiavali i aŭrału rabić nie stali. Adnak ad 2009 u Pałacy vaładaroŭ užo dziejničaje hrupa pa restaŭracyjnym nahladzie, jakuju składajuć admysłoŭcy z roznych arhanizacyj: u ich zadaču ŭvachodzić kantrol za zachavańniem i restaŭracyjaj znachodak.
Jak tut nie zhadać pra prykry los Minskaj archieałahičnaj kalekcyi, što musiła b stać asnovaj dla Muzieja historyi horada? Nahadaju, u 2006 hodzie adbyłosia skandalnaje jaje źniščeńnie.
Tym časam praca litoŭskich restaŭrataraŭ na samym vysokim uzroŭni aceńvajecca i kantralujecca Restaŭracyjnaj radaj Nacyjanalnaha muzieja, jakomu pieradali hety pałac. Muziej sfarmavaŭ tut hruntoŭnyja ekspazicyi pa historyi budaŭnictva vilenskich pałacaŭ, ekspazicyi hatyčnych interjeraŭ, što byli vyjaŭlenyja i adrestaŭravanyja, stylizavanych, novazbudavanych interjeraŭ u styli reniesans i baroka. Tut ža ŭžo niekalki hadoŭ pravodziacca vystavy, kanfierencyi, kamiernyja kancerty…
I voś narešcie Pałac vaładaroŭ u adbudavanym Nižnim zamku adkryŭ svaje dźviery dla ŭsich.
Ekskursija pa šykoŭnym muziei dla darosłych budzie kaštavać 10 litaŭ, dla školnikaŭ, piensijanieraŭ i invalidaŭ - 5 litaŭ. Zusim niadoraha, navat dla biełarusaŭ.
Takim čynam, dziakujučy niastomnaj rupnaści intelihientaŭ-letucieńnikaŭ, ambicyjam litoŭskich čynoŭnikaŭ i “žadańniu nacyi” ździejśniŭsia sapraŭdny cud – stračany bolš jak da stahodździ tamu Nižni zamak nanoŭ paŭstaŭ pad haroj Hiedymina. Na siońnia kaštarys Pałaca kiraŭnikoŭ skłaŭ 126 młn dalaraŭ. Kali padzialić hetyja srodki na 25 hadoŭ, jakija ciahnulisia pracy, to ličba nie padasca fantastyčnaj navat dla biełaruskaha biudžetu. Na nastupnuju častku rabotaŭ, adbudovu druhoj častki budynka, raskopki, kansiervacyju i muziejefikacyju spatrebicca jašče blizu $28 młn.
Jak bačym, mohuć ździajśniacca mary, kali jany robiacca marami ahulnymi, kali panuje duch hałosnaści i adkrytych dyskusijaŭ, kali da pracy ŭ adkrytym farmacie i na alternatyŭnaj asnovie pryciahvajucca šyrokija prafiesijnyja i hramadskija koły, kali prajekty adkrytyja dla krytyki, u tym liku i vonkavaj, pra što paviedamlajecca ŭsioj krainie. Kali čynoŭniki, admysłoŭcy i historyki pracujuć sumlenna i publična. Nu a pieradusim heta musić być žadańniem nacyi, jakaja choča bačyć siabie histaryčnaj, uhruntavanaj u tradycyi, jakaja choča adstojvać svaju identyčnaść.
